Jak pasiabravali dziciania-biehiemot i hihanckaja čarapacha
Paśla razburalnaha cunami 2004 hoda la bierahoŭ Kienii miascovyja žychary vyratavali dziciania biehiemota, jany nazvali jaho Oŭen. Małoha advieźli ŭ park-zapaviednik Chaler u Mambasie, dzie žyła 130-hadovaja hihanckaja čarapacha Aldabra pa imieni Mzi. Na ździŭleńnie supracoŭnikaŭ parku Oŭen i Mzi imhnienna pasiabravali, a ich niezvyčajnaja historyja pryciahnuła ŭvahu mnostva ludziej va ŭsim śviecie.
Doktar Poła Kachumbu, śpiecyjalist pa achovie pryrody, raspaviała Bi-bi-si, jak heta było.
Usio pačałosia ŭ zapaviedniku Chaler blizu kienijskaha horada Mambasa, na ŭźbiarežžy Indyjskaha akijana. Zapaviednik byŭ stvorany na terytoryi zakinutaha karjera, u im žyła hihanckaja čarapacha pa imieni Mzi. Samiec byŭ adnym z 13 takich čarapach, jakija žyli tady ŭ zapaviednikach Kienii.
«Jaho pryvieźli ŭ krainu prykładna za 30 hadoŭ da hetaha. Niekatory čas jaho dahladała adna siamja, ale adnojčy Mzi apynuŭsia ŭ kanavie i na jaho zadnim chodam najechała mašyna i paškodziła pancyr. Tak što jon staŭ «paznačany», a naohuł usie takija čarapachi Aldabra vyhladajuć praktyčna adnolkava. U vyniku Mzi staŭ nie nadta kaštoŭnym z-za tresnuŭšaha pancyra i jak by nikomu nie patrebnym», — raspaviadaje Poła.
Mzi na movie suachili značyć «stary». Jon byŭ «z charaktaram» i vielmi adroźnivaŭsia ad inšych čarapach u zapaviedniku: jon lubiŭ doŭhija prahułki i moh źniknuć na niekalki dzion. Jaho nie raz znachodzili ŭ roznych rajonach u Mambasie i ź ciažkaściu transpartavali nazad u zapaviednik. Bo jaho rost składaje paŭtara mietra, a vaha — usie trysta kiłahramaŭ! U rešcie rešt jaho pasialili na vialikaj terytoryi, z paŭtaramietrovaj kamiennaj aharodžaj.
U 2004 hodzie na ŭźbiarežža abrynułasia strašnaje cunami, vyklikanaje ziemlatrusam blizu Sumatry. Paŭ jano zaśpieła ŭ akijanie.
«Pozna ŭviečary mnie patelefanavali i paviedamili, što ŭ vadzie znojdzienaje asiraciełaje ŭ vyniku cunami dziciania biehiemota. Kali ja pryjechała na miesca, to ŭbačyła, jak prykładna 300 čałaviek płavajuć vakoł i sprabujuć vyciahnuć ślizkaha biehiemocika na bierah, — raspaviadaje Poła. — Jon byŭ pamieram z maleńkaha sabaku i ŭvieś čas saślizhvaŭ nazad u mora. U rešcie rešt na jaho ŭdałosia nakinuć sietku i źviazać. Usie vielmi radavalisia, što jaho ŭdałosia vyratavać: što jon nie zahinuŭ i nie byŭ zabity, pakolki biehiemoty nie samyja biaśpiečnyja žyvioły».
Małoha vyrašyli nazvać Oŭen, pa imieni vałanciora, jaki złaviŭ jaho, i jon adpraviŭsia ŭ mašynie Poły ŭ svoj novy dom — zapaviednik Chaler. Jamu było nie bolš za hod, a chutčej za ŭsio — dva miesiacy, i nie było nijakich harantyj, što jon vyžyvie.
«Kali my vypuścili jaho, jon byŭ užo vielmi zmučany vyprabavańniami, i vielmi bajaŭsia. U toj ža čas Mzi vyrašyŭ, što ŭsio, što adbyvajecca, tyčycca mienavita jaho — mnohija ludzi pryjazdžali hladzieć na jaho, i jon zaŭsiody byŭ vielmi pryjazny. I tut prosta da jaho rynuŭsia Oŭen. Mzi pasprabavaŭ niekalki razoŭ adchilicca — ale nie, Oŭen byŭ našmat sprytniejšy za ciažkavahavuju čarapachu i nie pakidaŭ Mzi ŭ spakoi. Heta była dynamika ščaniuka i dynazaŭra. U vyniku jany tak i syšli adpačyvać razam», — raspaviadaje Poła.
Na nastupnuju ranicu Poła vyjaviła Oŭena śpiačym na hihanckich nahach Mzi. Heta było vielmi mimišnaje vidovišča, abiedźvie žyvioły byli spakojnyja i zadavolenyja.
U hetyja dni ŭ zapaviedniku pracavaŭ karespandent Bi-bi-si Piter Hreste, jaki i sfatahrafavaŭ hetuju «sałodkuju paračku». Poła prapanavała adpravić fota ŭ hałoŭnuju kienijskuju hazietu Daily Nation, pierš za ŭsio tamu, što heta była historyja dabryni i nadziei, u toj čas jak usiudy byŭ bol i pakuty ad nastupstvaŭ cunami. Na praciahu niekalkich hadzin fota raźlaciełasia pa ŭsim śviecie, i telefon zapaviednika razryvaŭsia ad zvankoŭ.
«Oŭen vidavočna zaŭsiody čakaŭ instrukcyj ad Mzi. Kali čarapacha załaziła ŭ vadu, jon išoŭ za joj. Mzi jak by «ŭsynaviŭ» Oŭena. Jany byli nierazłučnyja i vielmi kłapacilisia adzin pra adnaho. Oŭen navat staŭ vydavać huki, padobnyja na čarapašyja, a Mzi staŭ hučać trochi jak biehiemot», — raspaviadaje Poła.
«Hetyja žyvioły pavodzili siabie lustrana. Biehiemot pavodziŭ siabie jak čarapacha, a čarapacha — jak biehiemot», — tłumačyć jana.
Poła stała vykładvać fota i štodzionnyja apaviadańni ab paračcy ŭ internet, i jany prasłavilisia na ŭvieś śviet. U vyniku jana ŭ suaŭtarstvie z Kreham Chatkofam napisała pra ich knihu — historyju vyžyvańnia, nadziei i siabroŭstva. Pa knizie navat byŭ pastaŭleny miuzikł.
«My vielmi rady, što zmahli danieści hetuju cudoŭnuju historyju małoha siraty, jaki znajšoŭ kłapatlivaha siabra, da miljonaŭ dziaciej i darosłych. Nam pa-raniejšamu pišuć i telefanujuć, kab vykazać padziaku, raspaviadajuć, jak na ich paŭpłyvała hetaja historyja», — adznačaje Poła Kachumbu, ciapier kiraŭnik pryrodaachoŭnaj arhanizacyi Wild Life Direct.
Oŭen ŭžo daŭno pieraros Mzi, i siabry pa-raniejšamu žyvuć u zapaviedniku. A Mzi ciapier moža znoŭ svabodna hulać pa parku: supracoŭniki zakryli sietkaj toje miesca, adkul jon prałaziŭ na praciahłyja prahułki ŭ horad.
Cichanoŭskaja: Pierapryznačeńnie Łukašenki nie maje nijakaha ŭpłyvu na maju dalejšuju pracu9
Kamientary