«Kab ja viedaŭ, što heta dziaržtajamnica, to moža i nie pisaŭ by tak chvacka». Chimik Siarhiej Biesarab raskazaŭ, jak sumiaščaje navuku i hramadzianskuju pazicyju
U telehram-kanale chimika Siarhieja Biesaraba LAB-66 — bolš za 18 tysiač padpisčykaŭ, a piša jon nie tolki pra navuku. U intervju «Zialonamu partału» navukoviec vykazaŭ zdahadku, jakimi srodkami zdarovych mužčyn u biełaruskich turmach davodziać da śmierci (na žal, heta nie tak i ciažka). Taksama jon raskazaŭ pra aficyjnuju i hramadskuju navuku, svajo zvalnieńnie i emihracyju.
Siarhiej Biesarab, zvolnieny z Akademii navuk Biełarusi za ŭdzieł u pratestach 2020 hoda, staŭ viadomy dziakujučy abviaržeńniu abvinavačańnia Ściapana Łatypava ŭ padrychtoŭcy atručeńnia supracoŭnikaŭ MUS.
Ciapier Siarhiej rehularna piša pra Ściapana dy inšych palitviaźniaŭ u sacsietkach. Aśviatlaje taksama pytańni chimičnaj, bijałahičnaj i radyjacyjnaj biaśpieki, hramadzianskaj abarony.
— Ty pisaŭ, što, kab zachvareć na cynhu, čałaviek pavinien ciaham niekalkich miesiacaŭ zusim nie atrymlivać vitaminu S, jaki jość navat u bulbie. Skažy, kali łaska, jak, na tvaju dumku, Ściapana Łatypava ŭ turmie daviali da chvaroby? Jość ža viaźni, jakim ničoha nie pieradajuć z voli, jany jaduć tolki turemnuju ježu, ale ŭ ich niama cynhi.
— Pa-pieršaje, mahli davać prosta padsolenuju vadu, umoŭna kažučy izataničny rastvor, tolki z asnoŭnymi mikraelemientami. Mahli davać prosta termična apracavanyja krupy, ci navat muku. Narešcie, prosta kruchmał zaparvać. Vuhlavody tam jość, krynica enierhii, ale vitaminaŭ ahułam mizernaja kolkaść, nie havoračy ŭžo navat pra askarbinavuju kisłatu, jakaja ŭtrymlivajecca ŭ sadavinie i harodninie.
Vitaminu S šmat u bulbie, jaho tam navat bolš, čym u jabłykach. U kapuście jaho šmat. Viadomaja anhielskaja statystyk Fłorens Natynhiejł, naprykład, u svaich uspaminach pisała pra karabli, zapoŭnienyja kapustaj padčas Krymskaj vajny 1853—1856 hadoŭ. U toj čas sałdaty masava pamirali ad cynhi. Kapustu płanavali vykarystoŭvać u jakaści lekaŭ, ale na miescach z-za biurakratyi ci niedaśviedčanaści nichto nie zdahadaŭsia dadać jaje ŭ racyjon vajaroŭ.
Ciapier heta ličycca samaj tannaj ježaj, tak zvany bihus — ježa turmy i kazarmy. Kali ŭ Ściapana cynha, heta značyć, što jamu navat hetaha nie dajuć. Dy i ahułam, vitamin S — samy tanny kansiervant, dadatak Je300. Jaho amal va ŭsio dadajuć. Kab u čałavieka cynha, u XXI stahodździ… Ja nie viedaju, jak takoje mahčyma.
I jašče u hetaj situacyi ja baču šmat anałohij z Aŭšvicam i z doktaram Jozefam Mienhiele. Hety tak zvany navukoviec pravodziŭ ekśpierymienty nad viaźniami, kab daśledavać mahčymaści čałaviečaha arhanizma. U tym liku vyvučaŭ uździejańnie ekstremalnaj źmieny dyjety na stan čałavieka: jak chutka toj pamre, kali niama niejkaha mikraelemientu ci vitaminu. A ŭ biełaruskich turmach akurat paru miesiacaŭ tamu zabaranili (ci mocna abmiežavali) t. zv. «vitaminnyja pieradačy».
— A Aleś Puškin ža taksama byŭ zdarovy całkam pierad turmoj. Jak ty miarkuješ, čym jaho karmili, što čałaviek pamior ad pierytanitu?
— Recept, na žal, moh być davoli prosty. Spačatku davać uvieś čas adnastajnuju kisłuju ježu. Niejkuju, moža, kvašanuju kapustu, kab nie dapuścić raźvićcia cynhi, jak u Łatypava. Ci sapsavanuju, ale dobra termična apracavanuju ježu, jakaja maje padvyšany ŭzrovień kisłotnaści.
Čałaviek hałodny, budzie jeści. Taksama harbata, asabliva tannaja i mocnaja (papularny ŭ turmach «čyfir»), tannaja raspuščalnaja kava — heta ŭsie kisłaje asiarodździe. I voś kali čałaviek tak budzie charčavacca miesiac, utvorycca jazva. Dla biełaruskaj turmy heta amal što zakanamiernaść. Maryja Kaleśnikava — jazva, Aleś Puškin — jazva.
Kali heta chvaroba ŭźnikła, tady prosta dastatkova jaje ci nie lekavać, ci davać niejkija niesteroidnyja «leki ad usiaho», nakštałt ibuprafienu. Chacia ŭ turmach ad usiaho dajuć aśpiryn, a heta antykaahulant, jon razredžvaje kroŭ. Nu i voś davać aśpiryn «ad hałavy». I ŭsio.
Zvyčajnaja jazva pieraŭtvarajecca ŭ pierfieratyŭnuju, to-bok u straŭniku ŭźnikaje skraznaja adtulina, praź jakuju jaho źmieściva traplaje ŭ brušnuju paražninu i vyklikaje mocnaje, časta latalnaje zapaleńnie — pierytanit.
— Jašče z 2020 hoda ty byŭ viadomy svaimi sacsietkami i kanałami, jakija byli zbolšaha pra navuku. Raskažy pra svaje sacsietki?
— U mianie ich davoli šmat. Kala troch tysiač čytačoŭ u Facebook, prykładna stolki ž u Linkedn i na technałahičnym habr.com. Ale asnoŭnaja trybuna — heta telehram-kanał LAB-66 z 18 tysiačami padpisčykaŭ. Jon, darečy, nazvany ŭ honar majoj ulubionaj łabaratoryi № 66 u Instytucie ahulnaj i niearhaničnaj chimii NAN Biełarusi, adkul mianie zvolnili ŭ listapadzie 2020 hoda.
Asnoŭnaja metavaja aŭdytoryja — heta tyja samyja, chto kaliści čytaŭ habr. To-bok daśviedčanyja, technična adukavanyja ludzi, bo pišu ja davoli składana. Ja pieryjadyčna pravodžu apytanki, kab viedać partret majho čytača, i vychodzić, što ŭ mianie prykładna pa 40% padpisčykaŭ z Ukrainy i Rasii i dzieści kala 20% biełarusaŭ. Jašče trochi kazachaŭ, izrailcian i inšych.
Kaniečnie, trochi prykra, što biełarusaŭ niašmat, ale ja razumieju, što, mabyć, prosta niama hramadskaha zapytu na takuju navukovuju padaču infarmacyi. Chacia ja b raiŭ kožnamu navukoŭcu mieć svoj «publičny hołas» u vyhladzie niejkaha resursu.
Pa-pieršaje, heta dazvalaje trymać siabie ŭ tonusie, asabliva kali ty ŭ vyhnańni i nie maješ dostupu da svajho ŭlubionaha abstalavańnia ci łabaratoryi. Pa-druhoje, ja liču, što važna havaryć pra svaju pracu, bo inakš pra vas skažuć inšyja, a vašuju praŭdu nie pačujuć.
Viartajučysia da majho «kišennaha miedyja», adznaču, što ŭsia infarmacyjnaja pradukcyja kanała ŭ telehramie razam z prykanalnym čatam i kanałam-dublem u WhatsApp u 2023 hodzie ŭniesiena ŭ śpis «ekstremisckich» materyjałaŭ. Heta «padziaka» za sieryju materyjałaŭ pra schoviščy jadziernaj zbroi ŭ Biełarusi i ŭ pryvatnaści pra jadziernuju ramontna-techničnuju bazu numar 2333 pad Baranavičami.
Infarmacyja pra jaje z 2017 hoda źjaŭlajecca dziaržtajamnicaj. Kab ja viedaŭ pra heta, to, moža, i nie pisaŭ by tak chvacka. A tak ja raskryŭ, atrymlivajecca, punkty, dzie zaraz, chutčej za ŭsio, znachodzicca rasijskaja taktyčnaja jadziernaja zbroja.
Ja časta pišu pra palitviaźniaŭ. Tut treba adznačyć, što vialikuju rolu ŭ hetym adyhrała inicyjatyva «Pakul usie nie buduć volnyja» ad dissident.by.
Ja źjaŭlajusia infarmacyjnym apiekunom (to-bok danošu da hramadstva infarmacyju pra kankretnuju asobu) svajho ziemlaka i kalehi, chimika-farmaceŭta Arcioma Bajarskaha.
Ale jak nie pisać pra taho ž Mikołu Dziadka, jaki byŭ maim čytačom i padpisčykam? Jak nie pisać pra taho ž Ściopu Łatypava, ź jakim nas niečakana źviazaŭ los? Jak nie pisać pra fizika-optyka Jahora Lebiadka, ź jakim my časta — jak analityk z analitykam — abmiarkoŭvali niejkija padziei ci prahnozy? Jak nie pisać pra razumnuju i dalikatnuju Aksanu Zareckuju?
Ja, kaniečnie, nie mahu achapić usie tysiačy i dziasiatki palitźniavolenych Biełarusi, ale nie davać źniknuć u infarmacyjnym viry tym, z kim ja byŭ asabista znajomy, ja mahu dakładna.
— Tvaja aktyŭnaja pazicyja paciahnuła za saboj zvalnieńnie…
— Mianie zvolnili ŭ listapadzie 2020 hoda na 99 % pa inicyjatyvie Andreja Ivanca, pra jakoha ja paźniej nieadnarazova raskazvaŭ niezaležnym vydańniam.
U nas uźnik davoli surjozny kanflikt na palityčnaj hlebie, jon źnianacku vyrašyŭ stać davieranaj asobaj Łukašenki. Ivaniec — vielmi pomślivy čałaviek, tamu ja navat nie asabliva ździviŭsia, kali mnie prynieśli paviedamleńnie pra niepraciahvańnie kantraktu. Adzinamu ź instytuta, darečy.
U toj čas u mianie akurat byŭ raspačaty praces pieradabarony dysiertacyi. Ale jaho spynili, chłusiačy ŭ kamientarach presie, što ja nibyta pierastaŭ prychodzić na abmierkavańni i «prajaŭlaŭ niedastatkovuju aktyŭnaść».
Chacia da 2020 hoda z hetaj aktyŭnaściu ŭ mianie ŭ pryncypie nie było nijakich prablem, jak i z abaronaj dysiertacyi. Bo ja aśpirant akademika Uładzimira Siamionaviča Kamarova, baćki biełaruskaj škoły absorbcyi, jaki 50 hadoŭ byŭ dyrektaram našaha instytuta.
U nas vyjšła kniha ŭ saaŭtarstvie, było šmat patentaŭ, bieźlič artykułaŭ. Zastavałasia tolki prajści biurakratyčnyja pracedury, jakija faktyčna ŭjaŭlaje saboj typovaja abarona dysiertacyi ŭ Biełarusi, bo navukova-daśledčycki składnik byŭ całkam užo zrobleny.
Da leta 2020-ha ŭsie abmierkavańni prachodzili zvyčajna, a tut raptam u pracy pačali znachodzić bieźlič pamyłak. Chacia niekatoryja «dabradziei» niedvuchsensoŭna kazali, što, maŭlaŭ, chłopiec, pachavaŭ ty svaju navukovuju karjeru, pracy ŭ Biełarusi nidzie nie znojdzieš.
Na mnie taksama było słužbovaje žytło ŭ minskim kompleksie «Mahistr», jakoje ja admoviŭsia dobraachvotna zdać. «Chaj, — dumaju, — vysialajuć praz sud».
Ja tam nie žyŭ, ale płaciŭ za arendu i kamunałku. Spakojna ciaham hoda vyviez rečy. Paru razoŭ vyklikali ŭ sud, ja źjaŭlaŭsia, kazaŭ: «Tak, tak. Źjedu», — i nie źjazdžaŭ.
U niejki momant znajomyja z majho doma pačali pisać mnie, što pad padjezdam kruciacca niejkija milicyjanty, dy i ahułam dziŭnyja ludzi, što adčuvajecca niejkaja vidavočnaja napružanaść.
U kambinacyi ź niejkimi dziŭnymi telefanavańniami, pahrozami ŭ sacsietkach i miesiendžarach heta vyklikała šmat pytańniaŭ. Uzvažyŭšy ryzyki takoj hulni ź dziaržavaj, ja ŭžo kančatkova admoviŭsia ad taho žytła.
— A čamu tady ciabie nie vysielili ź milicyjaj pa rašeńni suda?
— U 2020-m my ŭsie byli niepałochanyja. Nie tolki tyja, chto vychodziŭ na praśpiekty, ale i supraćlehły bok. Jany prosta nie razumieli, što tak možna.
Potym užo prydumali dadatak da damovy arendy žytła ŭ «Mahistry», adpaviedna jakomu kali ciabie zvalniajuć ci aryštoŭvajuć, to rečy treba vyvieźci ciaham troch dzion, inakš kvateru adkryjuć ź milicyjaj, usio spakujuć i prosta vystaviać na vulicu rečy. I chiba adzin taki vypadak byŭ, što chłopiec adbyvaŭ 15 sutak, a jaho tym časam vysielili.
Ciapier jany ŭžo zrazumieli, što tak možna, što možna bolš nie hulacca z tymi navukoŭcami ŭ miežach jurydyčnaha pola, a prosta rabić, jak im treba. Jak z Navalnym — jaho zabili, pahladzieli na adsutnaść niejkaj značnaj reakcyi hramadstva i, chutčej za ŭsio, zrabili dla siabie vysnovy, što možna zabivać i inšych, mienš viadomych palitviaźniaŭ.
Doŭhi čas paśla raźvitańnia z «Mahistram» ja vioŭ kanśpiratyŭny ład žyćcia: uvieś čas pieramiaščaŭsia, byŭ u ruchu. Heta było nie składana, bo była daśviedčanaść u halinie infarmacyjnaj biaśpieki, dy i prafiesijnyja zaniatki spartyŭnym turyzmam dapamahali.
Nichto nie viedaŭ, dzie ja kankretna, navat rodnyja. Bolš za hod ja tak žyŭ. Potym moj kanał unieśli ŭ śpis «ekstremisckich» materyjałaŭ i jak łavina pasypalisia niepryjemnyja naviny.
Pačalisia raptoŭnyja zatrymańni maich siabroŭ. Niekatoryja ź ich prykładna viedali rajon, dzie ja znachodžusia. Kali b za spravu ŭziałasia vajskovaja kontrvyviedka, mianie b, chutčej za ŭsio, znajšli. Tamu ja chutka źjechaŭ ź Biełarusi.
— Ty — kałoidny chimik. Nakolki tvaja śpiecyjalnaść zapatrabavanaja za miežami Biełarusi? Ci, moža być, heta trochu jak u falkłarystaŭ i fizičnych antrapołahaŭ — pierajazdžaješ i razumieješ, što ludzi tut zajmajucca zusim inšymi temami i pytańniami?
— Kałoidnaja chimija — heta fantastyčny nakirunak, ja hanarusia, što vybraŭ jaho dla siabie. Faktyčna, heta chimija interfiejsaŭ, toje, što vyvučaje źjavy na miažy funkcyjanalnych abjektaŭ, na tak zvanaj pavierchni raździełu faz. Možna navat skazać, źviazvaje roznyja Suśviety.
Kab zajmacca hetym kirunkam, treba mieć daśviedčanaść nie tolki ŭ chimii, ale i ŭ fizicy, bijałohii, miedycynie. Ludzi časam ździŭlajucca, čamu ja na lubuju temu vykazvajusia. Nie na lubuju, a tolki na tuju, da jakoj tak ci inakš moža być datyčnaja kałoidnaja chimija.
U Polščy dla ŭładkavańnia pa majoj śpiecyjalnaści ja nie baču nijakich abmiežavańniaŭ, akramia movy. Ty pierakładaješ u prysiažnaha pierakładčyka svaje dypłomy — i ŭsio. Składaj CV, adsyłaj. Ja ŭžo sprabavaŭ, kab prosta acanić svoj košt na rynku pracy. Pišu pa-anhielsku, bo pakul dobra nie viedaju polskuju.
— U Polščy ceniać daśledčykaŭ z dobraj anhielskaj movaj, zdolnych na joj rabić navukovyja publikacyi.
— Polskaja — heta ŭsio ž kantakt u kamandzie. Ja nie baču prablem, kab dzieści ŭładkavacca. Tut nieparaŭnalna ź Biełaruśsiu bolš mahčymaściaŭ, navat z punktu hledžańnia reaktyvaŭ i abstalavańnia. I, kaniečnie, zusim inšyja hrošy, chacia, biezumoŭna, usio zaležyć ad najaŭnaści hrantaŭ. Ludziej biaruć pad vykanańnie niejkaj akreślenaj pracy.
U Jeŭropie ty možaš sam abrać sabie cikavy prajekt, kiraŭnika. Tabie adkryty śviet. Prablemy ŭźniknuć tolki, kali ciabie buduć aceńvać nie pa kampietencyjach, a pa indeksie Chirša.
Hety indeks staŭ davoli zapatrabavanaj manipulatyŭnaj adzinkaj. Isnuje navat cełaja industryja «Chirš-bustynhu», jakaja aktyŭna vykarystoŭvajecca kitajcami ci navukoŭcami z krain pad sankcyjami. Ale mahu skazać, što ŭ Polščy hety trend asabliva nie prajaŭlajecca, tut čaściej hladziać tvoj Linkedin.
Treba adznačyć što šmat polskich navukoŭcaŭ źjechała za miažu, i niekatoryja nakirunki tut amal adsutničajuć, naprykład, datyčnyja da toj ža kałoidnaj chimii. Nakolki ja mahu mierkavać, najlepšyja polskija śpiecyjalisty ŭ hetaj halinie ciapier pracujuć va ŭniviersitecie imia Maryi Składoŭskaj-Kiury ŭ Lublinie.
— Čym, na tvaju dumku, u bolšaj stupieni pavinien zajmacca navukoviec: navukovaj žurnalistykaj ci papularyzacyjaj? Kab čytačam było i cikava, i karysna?
— Navukoviec pavinien razumieć, chto jaho metavaja hrupa, kamu cikavy jaho pradukt. Kali jon ličyć, što cikava ŭsim biez abmiežavańniaŭ, to niachaj zajmajecca papularyzacyjaj, razžoŭvaje, kab navat dzieci zrazumieli. U hetym kirunku pracujuć roznyja navukovyja šou, navukovyja teatry, nakštałt varšaŭskaha Centra navuki «Kapiernik».
Kali ž tvaja aŭdytoryja — daśviedčanyja krytyčnyja ludzi, — to tut tolki navukovaja žurnalistyka, ci jak ja kali-niekali kažu «ciažki navuk-pop». Ale ŭ lubym vypadku zajmacca hramadskim prasoŭvańniem navukovaj dziejnaści patrebna.
Chacia b tamu, što razmaŭlajučy pra svaju temu ź ludźmi, ty pačynaješ jaje bačyć bolš hłyboka, z tych bakoŭ, ź jakich časta nie možaš ubačyć z-za prafiesijnaj defarmacyi.
— U estonskim Tartu taksama jość padobnaja ŭstanova, i častka turystaŭ ź dziećmi pryjazdžaje ŭ horad admysłova, kab jaje naviedać.
— Ja ŭ svaim artykule pra hramadzianskuju navuku apisvaŭ uzroŭni, jakija čałaviek prachodzić u svajoj cikaŭnaści da navuki.
Na samaj vysokaj prystupcy hramadzianski navukoviec užo vystupaje jak asistent «aficyjnaha» navukoŭca. I voś aŭtar pavinien hladzieć, na jakim uzroŭni znachodzicca jaho aŭdytoryja.
Daśledčyk musić razumieć, ci choča jon pisać dla dziaciej, hadavać sabie źmienu, ci jamu patrebnyja asistenty, novyja idei, i tady jon źviartajecca da daśviedčanaj aŭdytoryi.
Maje čytačy pryzvyčailisia da farmatu habr.com. Im treba padavać infarmacyju dakładna, mo troški z formułami, ale nijak nie razžoŭvać jak dla małych dziaciej, bo heta ich razdražniaje. Tamu ja zaŭsiody kažu, što ja nie błohier i nie papularyzatar.
Ja chutčej navukovy kamunikatar, toj, chto vybudoŭvaje most unutry navukova-techničnaj supolnaści, pamiž śpiecyjalistami z roznych halin viedaŭ.
— Ci pavinien navukoviec reahavać, kali bačyć niejkuju antynavukovuju biazhłuździcu ŭ publičnaj prastory? Ci niespraviadlivaść?
— Kaniečnie. Chto, kali nie my? Maŭčańnie — heta daŭno ŭžo nie zołata, jak kazała staradaŭniaja prymaŭka.
U sučasnym infarmacyjnym asiarodku kali ty maŭčyš, to heta tolki dadatkovaja padstava złačyncu skraści tvoj hołas i skazać za ciabie toje, što patrebna jamu.
Čytajcie taksama:
«Pabačyŭ na skury darožku z ukusaŭ». Jak biełarus zmahaŭsia z paścielnymi kłapami
Belita vypuściła hiel dla duša, jaki «ŭpłyvaje na emocyi». Navukoviec: «Heta infamachlarstva»
Kamientary