Try momanty, jakija treba źmianić, kab biełaruskaja pienitencyjarnaja sistema pierastała być nialudskaj

Ale jak atrymałasia, što takija žorstkija miery dahetul užyvajucca ŭ našaj krainie da apanientaŭ Łukašenki? I jak nasamreč pavinna vyhladać adekvatnaja pienitencyjarnaja sistema? Pra heta Taćciana Ašurkievič z «Centra novych idej» parazmaŭlała ź jurystam PC «Viasna» Paŭłam Sapiełkam.

— Čamu ŭ 21-m stahodździ my ŭsio jašče čujem pra žudasnyja ŭmovy, u jakich utrymlivajucca źniavolenyja? Čamu ŭ turmach Biełarusi ŭ pryncypie tak składana niešta źmianić?

— Heta adbyvajecca pa roznych pryčynach. Kali brać situacyju ŭ cełym, u Biełarusi ŭ zakanadaŭstvie naohuł niama nijakich harantyj suprać prymianieńnia katavańniaŭ i zabaronienych vidaŭ abychodžańnia sa źniavolenymi.

Heta značyć, što kali ŭ turmie ździajśniajecca niešta, što moža być zaličana da katavańniaŭ abo žorstkaha i źnievažalnaha abychodžańnia, hetamu praktyčna niemahčyma supraćstajać.

Kamitet suprać katavańniaŭ, naprykład, nieadnarazova krytykavaŭ Biełaruś za adsutnaść roznaha rodu voś takich strymalnych punktaŭ. Pakul u nas išli niejkija bolš-mienš źmiastoŭnyja kantakty Biełarusi i kantralavalnych orhanaŭ, situacyja ŭ niejkaj stupieni mahła mianiacca i palapšacca. Ale tyja prablemy, pra jakija my havaryli, usprymalisia jak pytańni, jakija treba vyrašać.

Pry hetym u nas nie było važnaha nacyjanalnaha previentyŭnaha miechanizmu, upaŭnavažanaj słužbovaj asoby, jakaja b adsočvali ŭsie hetyja prablemy. Adpaviedna, u nas nie adbyvałasia pracesu naviedvańnia miescaŭ pazbaŭleńnia voli pradstaŭnikami hetych orhanaŭ. A takaja praktyka jość u bolšaści krain. Astatnija miechanizmy, jakija kantralujuć situacyju z pravami čałavieka ŭ hetych miescach, albo nieefiektyŭnyja, albo padtrymlivajuć represiŭnuju palityku ŭ dačynieńni da źmieščanych tam.

Sistema katavańniaŭ naradziłasia nie ŭ 2021-m hodzie, kali ŭ kałonii pryjšli palitviaźni. Jana była stvorana značna raniej, kultyvavałasia i dobra siabie adčuvała. Prosta raniej jaje abjektam byli tyja źniavolenyja, jakija pa toj ci inšaj pryčynie kanfliktavali z administracyjaj. Ź imi zmahalisia prykładna tymi ž mierami, jakimi ciapier vajujuć z tymi, jakija trapili tudy pa palityčnych pryčynach.

— Jość šmat historyj pra toje, jakija ŭmovy stvarajuć ludziam u karcary abo ŠIZA. Nakolki naohuł apraŭdana źmiaščeńnie ŭ ich źniavolenych?

— Heta narmalna. Ale takija abmiežavańni nieabchodnyja tolki dla zabieśpiačeńnia nadziejnaści nahladu, biaśpiečnaha funkcyjanavańnia turemnaj ustanovy i zachavańnia ahulnych praviłaŭ internata ŭ im. Heta značyć, hruba kažučy, usie abmiežavańni pavinny ŭvodzicca dla taho, kab źniavolenyja nie łamali ścieny abo kraty i nie napadali na nahladčykaŭ i sukamiernikaŭ. A kali my razhladajem našy surovyja realii, to bačym, što takija spahnańni nakładajucca za niaholenaść, za drennuju ŭborku, rasšpileny vierchni huzik, za chleb, vyniesieny z stałovaj.

— Ci jość niejkija dakumienty, jakija zamacoŭvajuć normu, jak pavinna vyhladać «adekvatnaja» turma?

— Zusim abaviazkovych da vykanańnia nie tak šmat — u asnoŭnym prymianieńnie pakarańnia rehuluje Mižnarodny pakt ab hramadzianskich i palityčnych pravach. Tam utrymlivajucca asnoŭnyja, ahulnyja pryncypy: niedapuščalnaść žorstkaha i biesčałaviečnaha abychodžańnia, advolnaha pazbaŭleńnia voli.

Pry hetym čaściej dziaržavy aryjentujucca na praviły Nelsana Mandeły. Jany nie abaviazkovyja dla vykanańnia, ale jany adnosiacca da tak zvanaha miakkaha prava. Majecca na ŭvazie, što ich nieabchodna vykarystoŭvać.

— Nu i raz jany nieabaviazkovyja dla vykanańnia, ułady ŭ Biełarusi naŭrad ci stali b imknucca ich prytrymlivacca?

— Viadoma, kali vy spytajecie ŭ jakoha-niebudź zakanadaŭčaha pradstaŭnika abo pravaprymianialnikaŭ, ci vykonvajuć hetyja praviły ŭ Biełarusi, vam adkažuć, što tak. I što ŭ asnovu našaha Kryminalna-vykanaŭčaha zakanadaŭstva pakładzieny normy voś hetych minimalnych standartnych praviłaŭ. Ale, na žal, jany ŭ nas parušajucca.

Ja pryviadu prykład: praviłami Mandeły zabaroniena doŭhaje adzinočnaje ŭtrymańnie asudžanych. Tut majecca na ŭvazie znachodžańnie čałavieka biez kantaktaŭ ź inšymi ludźmi bolš za 22 hadziny ŭ sutki. U nas, naprykład, u Kryminalna-vykanaŭčym kodeksie adzin ź vidaŭ dyscyplinarnych spahnańniaŭ — heta źmiaščeńnie ŭ adzinočnuju kamieru ŭ kałonii asobaha režymu na termin da šaści miesiacaŭ.

Praviły Nelsana Mandeły taksama zabaraniajuć pazbaŭlać čałavieka kantaktaŭ z rodnymi, u pryvatnaści, spatkańniaŭ ź imi. A ŭ nas heta adzin ź vidaŭ dyscyplinarnych spahnańniaŭ, pryčym šyroka ŭžyvajucca.

— U pryncypie, zrazumieła, čamu takija žorstkija ŭmovy i pakarańni ŭ aŭtarytarnym režymie ŭžyvajucca ŭ dačynieńni da palitviaźniaŭ. Ale ž vy skazali, što padobnaja praktyka isnavała ŭžo daŭno. Čamu ŭ nas byŭ pierakos u bok hvałtu jašče da 2020-ha hoda?

— Najpierš tamu, što ŭ nas nie sfarmavanaja demakratyčnaja ŭłada. A pa-druhoje, napeŭna, bo niama nijakaha nadnacyjanalnaha orhana, jaki b sačyŭ za vykanańniem abaviazacielstvaŭ Biełarusi ŭ halinie pravoŭ čałavieka. Naprykład, u toj ža Ukrainie takuju rolu vykonvaje Jeŭrapiejski sud pa pravach čałavieka. Ja nie chaču skazać, što jon vyrašaje ŭsie pytańni, ale jon choć by spryjaje hetamu. Adpaviedna, šmat u čym mienavita pad ciskam praktyki JESPČ zakanadaŭstva źmianiałasia i pryvodziłasia ŭ adpaviednaść ź mižnarodnymi standartami.

— Kali my ŭsio ž ujavim, što zaŭtra adbyvajecca cud i nadychodzić novaja Biełaruś, jak u ideale pavinna vyhladać pienitencyjarnaja sistema? Što nam treba źmianić, kab pazbavicca ad niečałaviečych umoŭ utrymańnia?

— U pieršuju čarhu nam patrebna źmiastoŭnaja hłabalnaja reforma hetaj sistemy. U nas pavinien być pradstaŭničy orhan, jaki prymie adpaviedny zakon. Parłamient pavinien kiravacca demakratyčnymi pryncypami i zychodzić z padychodu, zasnavanaha na pravach čałavieka — tady zakanadaŭstva budzie refarmavana nie z punktu hledžańnia intaresaŭ palicejskich orhanaŭ. Ciapier jano vyhladaje tak, byccam zakon u asnoŭnym abaraniaje intaresy tych, chto achoŭvaje źniavolenych, a patreby apošnich, naadvarot, nie ŭličvajucca.

Pa-druhoje, treba vydzielić pienitencyjarnuju sistemu ŭ niejki asobny orhan. Ci ž padparadkavać jaje Ministerstvu justycyi, jak heta pracuje ŭ niekatorych krainach. Zatym — raspracavać adpaviednaje zakanadaŭstva i damahacca jaho vykanańnia praź sistemu kantrolu. Pavinny być orhany, jakim pienitencyjarnaja sistema budzie padspravazdačnaja. U tym liku siarod ich pavinny być i hramadskija arhanizacyi. Ciapier usie hetyja rečy kantralujucca tolki farmalna hramadska-naziralnymi kamisijami. Jany z hodu ŭ hod ździajśniajuć adzin-dva vizity ŭ kałonii i niaźmienna robiać vysnovu, što nijakich parušeńniaŭ paradku adbyćcia pakarańnia ŭ Biełarusi niama.

I pa-treciaje, svajo važnaje miesca pavinien zaniać spraviadlivy i niezaležny sud. Ciapier jon nie moža vykonvać takuju rolu, bo jon vystupaje ŭ nas jak instrumient represij.

• 7
• 0
• 2
• 3
• 1
• 9
• 0
• 0