«Padarunak» dziasiatkam pakaleńniaŭ. Jak Biełaruś budzie zachoŭvać jadziernyja adkidy sa svajoj AES i ŭ čym adziny jaje šaniec
Homielskaje vydańnie «Štodzień» parazmaŭlała z radyjacyjnym chimikam Siarhiejem Biesarabam pra płany biełaruskich uładaŭ budavać schovišča dla adkidaŭ ź BiełAES, u tym liku ŭ Paleskim radyjacyjna-ekałahičnym zapaviedniku ŭ Homielskaj vobłaści.
Što adbyłosia
Dyrektar RUP «Biełaruskaja arhanizacyja pa abychodžańni z radyjeaktyŭnymi adkidami» Dźmitryj Łohvin 27 sakavika ŭ čarhovy raz raskazaŭ pra mahčymyja miescy dla pachavańnia radyjeaktyŭnych adkidaŭ. Jon nazvaŭ dva asnoŭnyja kirunki: ci kala Biełaruskaj AES, ci terytoryja Paleskaha dziaržaŭnaha radyjacyjna-ekałahičnaha zapaviednika.
Što nie tak z hetymi zajavami
«Spačatku šumicha, potym błytanina, potym pošuki vinavatych, zatym pakarańnie nievinavatych i, narešcie, uznaharodžańnie niedatyčnych. Mienavita takaja fraza najlepš, z majho punktu hledžańnia, charaktaryzuje situacyju z adkidami Biełaruskaj AES», — napisaŭ u svaim błohu z hetaj nahody navukoviec, radyjacyjny chimik Siarhiej Biesarab.
Jon źviartaje ŭvahu na toje, što da hetaha času nie nazyvajecca, što ŭłady buduć rabić z adpracavanym jadziernym palivam z AES, kali skončycca miesca ŭ basiejnach vyhruzki. I što jašče ŭ 2019 hodzie admysłovy ekałahičny dakład «pakazaŭ vielmi nizkuju hatoŭnaść Biełarusi da abychodžańnia ź niebiaśpiečnymi jadziernymi adkidami».
Tady ž, pavodle navukoŭca, namieśnik hałoŭnaha inžyniera BiełAES zajaviŭ, što prajektam nie praduhledžanaja nazapašvalnaja placoŭka dla raźmiaščeńnia adkidaŭ paśla vyhruzki. Usia nadzieja na toje, što z Rasii budzie kožny hod pryjazdžać śpiecyjalny ciahnik dla vyvazu ich na pierapracoŭku. Ale pry hetym dla časovaha zachoŭvańnia mohuć vykarystoŭvacca basiejny achałodžvańnia BiełAES, jakija raźličanyja na 10 hadoŭ nazapašvańnia adpracavanych zborak.
Takim čynam, prablema adkładajecca da 2030-ch hadoŭ. Ale Biesarab źviartaje ŭvahi, što 2030-ja ŭsio bližej, a adkazu na vyklik tak i niama.
«Zatoje jość kuča pustych, ničoha nie vartych razmovaŭ pra schovišča adkidaŭ siaredniaj aktyŭnaści (h. zn. toje, što pavinna było b pa idei viarnucca z RF paśla pierapracoŭki). A pra samaje hałoŭnaje, vysokaaktyŭnyja adkidy, miesca dla jakich chutka ŭžo nie zastaniecca, — maŭčok», — padkreśliŭ ekśpiert.
Dyk a jakija varyjanty, kali Rasija nie adhukniecca i nie prymie adkidy na pierapracoŭku?
Nijakich niama. Na toj situacyi, jakaja isnuje na siońniašni dzień, to-bok heta poŭnaja izalacyja ad ES, ad mižnarodnaj supolnaści, kali rasiejcy vyrašać admovicca ci šantažavać — heta trahiedyja dla krainy.
Jadziernaja halina — heta Hi end halina. Mirny atam — heta technałohii, niepadjomnyja dla dyletantaŭ i niejkich ciemrašałaŭ. Hetyja vysokija technałohii nie tolki ŭ tym, kab zapuścić reakcyju dzialeńnia, a jašče i pra toje, kab była biaśpieka. Niezdarma 2/3 vydatkaŭ u cyvilizavanych krainach iduć na biaśpieku, dezaktyvacyju AES paśla vypracoŭki resursaŭ (60 hod) i na pracu z adkidami.
Apošniaje — heta jašče bolš vysokatechnałahičny kirunak, čym sama AES. Takich krain, dzie jość ustanovy, jakija zajmajucca pierapracoŭkaj adkidaŭ, utylizacyjaj — ich niašmat u śviecie, možna pieraličyć pa palcach adnoj ruki.
Biełaruś prysmaktałasia da Rasii, u jakoj sapraŭdy vielizarny vopyt nazapašany ŭ hetym sensie — i spadziavałasia całkam na hetuju dapamohu. U suviazi z AES Biełaruś vielmi mocna siadzić na «ihołcy ŭranavaha paliva», ale «ihołka pierapracoŭki jadziernych adkidaŭ» — bolš žachlivaja, čym pieršaja.
Užo bačna, što situacyja — nie samaja pryjemnaja. U nas navat niama ludziej, jakija zmohuć z adkidami pracavać. Łohvin skazaŭ, što piersanał dla hetaha ŭjaŭnaha schovišča budzie rychtavać «Rasatam».
Jak kazali pradstaŭniki BiełAES, prykładna 10 hod my jak taja strakaza z bajki možam tančyć. U hety čas samaje vysokaaktyŭnaje adpracavanaje paliva pieramiaščajecca ŭ prajektnyja basiejny vytrymki, dzie jano achałodžvajecca.
U kožnym enierhabłoku taki basiejn składajecca z 732 miescaŭ, jakija raźmierkavanyja na 12 stełažoŭ. Na ich źmiaščajucca CVEŁy (ciepłavyłučalnyja elemienty). Prajektna zapłanavana, što raz na hod pravodzicca vyhruzka paliva z AES, kala 50 CVEŁaŭ za raz. To-bok, kali my padzielim 732 na 50, atrymlivajecca niedzie 14 hadoŭ.
Kali pieršy enierhabłok byŭ zapuščany ŭ 2020 hodzie, to ŭ 2034 hodzie schovišča całkam zapoŭnicca. I tady ŭ nas užo nie budzie času. Možna, kaniešnie, niejkim čynam, padviarhajučy ludziej ryzycy, pieravozić hetaje paliva ŭ schovišča druhoha enierhabłoku i zapaŭniać jaho. Ale ja prosta fizična nie ŭjaŭlaju, jak heta možna zrabić. Tam ža nievierahodnaja radyjeaktyŭnaść ad tych CVEŁaŭ, čałavieka za chvilinu možna zabić. U adčai, kaniečnie, jany mohuć prymusić ludziej niešta rabić. Heta budzie žachlivaja, pačvarnaja trahiedyja.
Pakul jość niekatory čas. Pa narmatyvach pavinny byli kožny hod paliva adpraŭlać śpiecyjalnym ciahničkom na pierapracoŭku ŭ RF, ale pra heta ničoha nie čuvać paśla pusku. Takoje ŭražańnie, što jany robiać hetyja ŭkidy pra schovišča, kab ludzi nie pytalisia, a što z suchim schoviščam kala AES, jakoje navat prajektna nie zapłanavana?
Nichto ž nie spytajecca: schovišča dla adkidaŭ, a jakich mienavita adkidaŭ? Va ŭsim śviecie jany kvalifikujucca pa ŭzroŭni niebiaśpieki. 1-2 kłas vielmi aktyŭnyja, i vielmi haračyja, dalej siaredniaj i nizkaj aktyŭnaści. Apieratary pracujuć zvyčajna ź siarednieaktyŭnymi adkidami.
Samyja haračyja adkidy — heta vielmi składana, vielmi radyjeaktyŭna, vielmi doŭhažyvuča (miljony hadoŭ). Ich albo pierapracoŭvać i vyciahvać izatopy, jakija možna iznoŭ puścić u spravu (płutonij i niekatoryja askiepki dzialeńnia), albo rabić hieałahičnyja pachavańni.
Adziny «žyvy» najaŭny prykład taho, što takaja reč ahułam mahčymaja — heta schovišča Ankała ŭ Finlandyi, pra jaho źniaty dakumientalny film «Nasustrač viečnaści». U filmie pakazana, jakaja praca była: niekalki daśledčych instytutaŭ, vielizarnyja hrošy. Schovišča budavałasia nie jak u Biełarusi lapajuć jazykami čynoŭniki, tam padychodzili da pytańnia z unikalnaj u suśvietnym maštabie retraśpiektyvaj, što budzie praz 100-1000-10000 hod.
A ŭ Biełarusi, kali idzie razmova pra schoviščy, to hetaja razmova pra najchutčej prypavierchnievyja, padobnyja im isnujuć u Rasii. Kanavu vykapajuć, moža jaje zabietanujuć, moža nie. Moža na mietr u hłybiniu, moža na piać. Tudy heta ŭsio źviazuć, i budzie lažać. Ale ŭ Rasii «Rasatam», navat kamientujučy svaje padobnyja schoviščy (a takoje jano ŭ ich pakul adno — kala horada Novauralsk), kaža, što praciečki abaviazkova pojduć, nie paźniej za 100 hadoŭ. To-bok aficyjna pryznajuć, što heta absalutnaja bomba zapavolenaha dziejańnia.
A z tych varyjantaŭ schovišča adkidaŭ ź BiełAES, jakija nazyvajuć ułady, jaki padajecca lepšym?
Ja nastojvaju, što dobraha idealnaha varyjanta nie budzie. Z hetaha punktu hledžańnia miesca, jakoje pryhadaŭ čynoŭnik, schovišča kala BiełAES, maje sens, bo padobnaje schovišča suchoha adpracavanaha paliva jość na Zaparožskaj AES.
Ukraincy da 1993 hoda adkidy pierasyłali ŭ Rasiju, paśla vyrašyli źmianić pastaŭščyka paliva (vielmi zatratnaja sprava), daviałosia admovicca i ad pierasyłki na pierapracoŭku adkidaŭ. Tamu jany pačali zachoŭvać u bietonnych boksach, pabudavanych pa amierykanskich prajektach. Unutry kožnaha cylindr sa śpiecstali, jaki źmiaščaje 24 CVEŁa. Ahułam hetaje schovišča ŭkrainskaje raźličanaje na 9 tysiač zborak.
Takoje možna zrabić i ŭ Biełarusi kala BiełAES. Ale hetaje zachoŭvańnie časovaje z nadziejaj na toje, što praź niejki čas ci źjavicca mahčymaść adkidy pierapracavać, ci pachavać ich hieałahična.
I jašče — heta niebiaśpiečnaja vajskovaja cel, jak my ŭsie pabačyli na prykładzie ZAES. Hetaje schovišča — vielmi surjoznaja pahroza terarystyčnaj ataki, hetyja boksy nie abaronienyja tak, jak sam reaktar. Heta faktyčna takaja śpiačaja vielizarnaja brudnaja bomba.
Ale ŭ hetym varyjancie prosta z łahistykaj, prosta z kantrolem.
Schovišča ŭ radyjacyjnym zapaviedniku — heta chajp i ŭkid. Pa-pieršaje, tam niama łahistyki, niama čyhunačnych šlachoŭ. Pieravozić hetaje «haračaje paliva», jakoje daje prosta dzikunski ŭzrovień radyjeaktyŭnaści, niezrazumieła jak.
Kali na aŭtamabilach, praz usiu krainu, to lubomu bolš-mienš daśviedčanamu ŭ temie radyjacyi čałavieku zrazumieła, što kiroŭcy takich aŭto — samahubcy, jak i achova. Niejkaja fantastyka, ahułam.
Pa-druhoje, budavać schovišča ŭ Paleskim radyjacyjna-ekałahičnym zapaviedniku… Tam ža zabrudžanaja hleba, vysoki ŭzrovień radyjeaktyŭnaści. Jany buduć budavać, uzdymać pył. Dzie jany nabiaruć hetyja atrady samahubcaŭ?
Padčas uvarvańnia Rasii va Ukrainu ŭžo byli takija «śpiecyjalisty», jakija «budavali» svaje akopy ŭ miežach sumna viadomaha Rudoha lesu. Što ź imi stałasia i dzie jany ahułam, nieviadoma dahetul.
Tut treba adznačyć jašče i toje, što ŭ Homieli znachodzicca z boku sumnaviadomaj kałonii-katavalni dla biełaruskich žančyn u Zareččy schovišča Homiel-30. Kaliści jano było padrychtavana dla zachoŭvańnia jadziernaj zbroi, ale jano vielmi niabłaha pabudavanaje kanceptualna. Tam u kałodziežach zachoŭvajucca adkidy siaredniaj aktyŭnaści.
Jany pad słovam Paleski radyjacyjna-ekałahičny zapaviednik mohuć mieć na ŭvazie Homiel-30. Heta budzie tańniej i, moža, biaśpiečniej madernizavać užo najaŭčyja zahłyblenyja pamiaškańni pad zachoŭvańnie niejkich radyjeaktyŭnych adkidaŭ. Ale jakich? Jakaja ŭ ich budzie aktyŭnaść?
A ci jość niechta, akramia Rasii, siarod tych, chto moža dapamahčy Biełarusi?
Kali ja čuŭ takija mierkavańni, što budziem uzajemadziejničać z Kitajem… Kitaj u pryncypie nieachvotna dzielicca svaimi jadziernymi technałohijami. Kitajcy vielmi aściarožna i dalikatna staviacca da situacyi, i adtul u Biełaruś nie praskočyć nivodnaj kropli jadziernych technałohij.
Adziny šaniec — heta kali ŭ niejkaj novaj Biełarusi ludzi, jakija buduć kiravać krainaj, paprosiać u suśvietnaj supolnaści dapamohi, zrobiać infarmacyju pra hetuju žachlivuju jadziernuju navału poŭnaściu adkrytaj. Tady, chutčej za ŭsio, mnie heta davoli aptymistyčna bačycca, znojducca śpiecyjalisty, znojducca tyja, chto zachoča dapamahčy. Ale ŭsio adno treba razumieć, što ni adna kraina nie zachoŭvaje čužyja jadziernyja adkidy. Nichto nie budzie zachoŭvać i biełaruskija.
Hety ŭsim viadomy čałaviek, jaki inicyjavaŭ pabudovu AES, zrabiŭ biełarusam taki padarunak, jaki jany buduć raschlobvać sotni hadoŭ. Kali my nie razhladajem «piakielnyja» vysokaaktyŭnyja adkidy, jakija možna chavać tolki ŭ hłybini nietraŭ, dzie jany buduć raskładacca miljony hod, a kažam pra adkidy siaredniaj aktyŭnaści («biaśpiečnyja», jak ličać biełaruskija čynoŭniki), to treba razumieć, što heta ŭsio budzie raspadacca prykładna 500 hadoŭ, a praciečki pačynajucca praz 100. Heta daviadziecca zachoŭvać i z hetym žyć 400-500 hadoŭ. Na hety momant technałohii nie dazvalajuć pazbavicca ad nastupstvaŭ poŭnaściu.
BiełAES — heta «padarunak» budučym dziasiatkam pakaleńniaŭ.
Kamientary