Što viadoma pra kałoniju asobaha režymu ŭ Hłybokim, dzie siadziać recydyvisty, «pažyćcioviki» i palityk Mikałaj Statkievič
Kałonija asobaha režymu № 13 u Hłybokim maje reputacyju samaj zakrytaj u Biełarusi. Pravaabaroncy taksama nazyvajuć jaje adnoj z samych strohich. «Svaboda» raskazvaje pra PK-13.
Kali ŭ Biełarusi pačałasia «baraćba» z narkotykami, mienavita ŭ Hłybokaje nakiroŭvali asudžanych pavodle artykułu 328 Kryminalnaha kodeksu. Alaksandar Łukašenka ŭ 2014 hodzie staviŭ zadaču pierad MUS: «Treba dla ich zrabić nievynosnyja ŭmovy, kab jany śmierci prasili».
U 1643 hodzie ŭ Bieraźviečča kala Hłybokaha prybyli manachi-bazyljanie, a ŭ 1756-1763 hadach jany stvaryli tut unijacki klaštar. U 1839 hodzie, paśla skasavańnia carkoŭnaj unii, hety klaštar pieradali pravasłaŭnym.
U 1939 hodzie ŭ manastyry raźmiaściłasia turma NKUS. U pieršyja dni vajny letam 1941 hoda hłybockija čekisty pačali evakuavać svaich aryštantaŭ.
«Pavodle dakumentaŭ NKUS, 714 čałaviek byli niezakonna rasstralanyja kanvojem u darozie. Padčas niamieckaj akupacyi klaštar staŭ kanclahieram dla savieckich i italjanskich vajennapałonnych. Paśla vajny Saviety pieraŭtvaryli jaho ŭ viaźnicu dla asabliva niebiaśpiečnych recydyvistaŭ», — pisaŭ na «Svabodu» kolišni viazień PK-13 Źmicier Kalada, jaki adsiedzieŭ tam paŭtara hoda zamiest pryznačanych 12.
Pavodle Źmitra Kalady, za piać stahodździaŭ vonkavy vyhlad budynka, biezumoŭna, źmianiŭsia. Ale ŭsiaredzinie možna ŭbačyć šmat aŭtentyčnaha. Naprykład, sklapienistuju stol i manaskija kielli, krychu pieraroblenyja pad kamery.
Viarnucca žyvym z Hłybokaha
Papraŭčaja kalonija №13, ahulny vyhlad
Jašče adzin kolišni viazień PK-13 Alaksandar But-Husaim atrymaŭ pažyćciovaje źniavoleńnie nibyta za zabojstva jehiera i dvojčy siadzieŭ u Hłybokim (z 1999-ha pa 2001-y i z 2011-ha da vosieni 2014 hodu).
U Biełarusi But-Husaim byŭ na voli adzinym śviedkam taho, čym źjaŭlajecca takaja miera pakarańnia, jak pažyćciovaje źniavoleńnie (jaho ŭ 2014 hodzie pieraviali na «chatniuju chimiju»). Na voli Alaksandar Bud-Husaim nie pražyŭ i troch hadoŭ — u traŭni 2017-ha pamior va ŭzroście 59 hadoŭ.
«Kalonija ŭ Hłybokim — heta klaštar, jaki balšaviki pierabudavali pad turmu. Najhoršaje, što moža być dla adsiedki, tym bolš praciahłaj. Siadzieć u tych kiellach žachliva. Toŭstyja ścieny, vilhać, adsutnaść usialakaha pavietra. Pry mnie kamery byli pierapoŭnienyja ŭ niekalki razoŭ — 20 i bolej čałaviek u nievialikim pamiaškańni. Tut prybiralnia, tut sušać bializnu, tut kurać… Dychać vielmi i vielmi ciažka.
Što da charčavańnia, to jano ŭvohule nie dla čałaviečych straŭnikaŭ. Chvareli na ŭsie viadomyja chvaroby. Šmat było suchotnikaŭ; šmat tych, chto išoŭ na suicyd. Bo viarnucca žyvym z Hłybokaha, skažam, paśla 10 hadoŭ adsiedki, vielmi prablematyčna. Ludzi stanavilisia ahresiŭnymi, azłoblenymi na ŭsich i ŭsio. Niezaležna ad stupieni svajho złačynstva jany byli absalutna dezadaptavanyja da ŭmovaŭ volnaha hramadztva», — raskazvaŭ Alaksandar But-Husaim.
Dva palitviaźni
U 2011— 2012 hadach u Hłybockaj kalonii adbyvaŭ pakarańnie pieršy palitviazień — lider «Maładoha frontu» Źmicier Daškievič. Pa matyvach hetaj adsiedki Daškievič napisaŭ apovieść «Čarviak». Užo tady jon byŭ pazbaŭleny spatkańniaŭ, zvankoŭ, pieradač. Ale pierapiska była dazvolenaja.
Źmicier Daškievič paśla vyzvaleńnia ŭ 2013 hodzie. Z Hłybockaj kalonii dabyvać pakarańnie jaho pieraviali ŭ Horadzienskuju krytuju turmu
Paśla padziej 2020 hodu ŭ PK-13 znoŭ źjavilisia palitźniavolenyja. Pavodle dadzienych pravaabarončaha centru «Viasna», ciapier tam utrymlivajuć dvuch palitviaźniaŭ: palityka Mikałaja Statkieviča i «rejkavaha partyzana» Vitala Mielnika.
14 śniežnia 2021 hoda Mikałaju Statkieviču byŭ vyniesieny prysud: 14 hadoŭ źniavoleńnia ŭ kalonii asablivaha režymu. 20 červienia 2022 hoda jaho etapavali ŭ Hłybockuju kaloniju. Adrazu ž pastavili na ŭlik jak schilnaha da ekstremizmu, pazbavili pieradač i źmiaścili na 8 dzion u ŠYZA. U žniŭni trapiŭ na paŭhoda ŭ adzinočnuju kameru, adtul u ŠYZA.
Ź lipienia 2022-ha da lutaha 2023 hoda, kali žonka atrymała ad jaho apošni list, u Statkieviča było ŭžo 23 spahnańni.
Michaił, jaki adsiedzieŭ u Hłybokim za narkotyki 6 hadoŭ i niadaŭna vyzvaliŭsia, raskazaŭ:
«U našaj kalonii siadzić Mikałaj Statkievič, jon byŭ «pad dacham» — na słenhu heta ŠYZA, PKT i adzinočnaja kamera. Jon byŭ na asablivym režymie, jaho nikudy nie vyvodzili, navat na pracu. Ad «aŭtarytetaŭ» i ichnych siabroŭ ja čuŭ, što jon dobraachvotna siadzieŭ u adzinočcy i nie chacieŭ vychodzić, bo, mahčyma, u žyłoj zonie pad nahladam administracyi jamu budzie tolki horš. Kali jamu permanentna dajuć ŠYZA, to adtul nielha ni napisać, ni patelefanavać, ni pabačycca sa svajakami. Nie vyklučaju, što administracyja tarmozić jaho listy.
Miescy, dzie jaho trymajuć, — heta adsutnaść ruchu, soniečnaha śviatła, śviežaha pavietra, narmalnaha charčavańnia. Paścieli nijakaj niama, asabistyja rečy nielha — tolki tualetnaja papiera, myła, tubik zubnoj pasty, ščotka. Było pradkazalna, što palitviaźniam buduć stvarać ciažkija ŭmovy. Ich dušyli, viadoma, navat bolš žorstka, čym nas pa narkotykach. Stavilisia pieraduziata», — raskazvaŭ Michaił žurnalistam «Lusterka».
«Dalej zvyčajnaja ratacyja z «adzinočki» ŭ ŠYZA», — pisaŭ sam Mikoła Statkievič u apošnim liście, jaki dajšoŭ da žonki bolš za hod tamu.
«Nakont kamer tut — ich pačali mianiać paśla kožnaha ŠYZA. Paśla apošniaha spačatku trapiŭ u kutniuju kameru na paŭpadvalnym paviersie, dzie navat «pałožanaj» radyjokropki nie było, a z pałovy stoli dastatkova intensiŭna kapała vada. Byŭ tam krychu bolej za sutki — kali sa stoli ŭžo paliłosia, to damohsia pieravodu z hetaj kamery. Ciapier siadžu ŭ suchoj. Z treciaha razu trapiŭ».
Ź lutaha 2023 hodu Mikoła Statkievič, jak i inšyja znakavyja palitviaźni (Viktar Babaryka, Siarhiej Cichanoŭski, Maryja Kaleśnikava, Maksim Znak, Ihar Łosik) znachodzicca ŭ režymie «inkamunikada» — poŭnaj izalacyi.
Apošnija źviestki ad Statkieviča dachodzili ŭ druhoj pałovie listapada 2023 hoda: svajaki praz «druhija ruki» atrymali paćvierdžańnie, što palityk dahetul znachodzicca ŭ Hłybockaj kalonii № 13, dzie siadzić to ŭ adzinočnaj kamery PKT, to ŭ kamery štrafnoha izalataru. Jaho pazbavili prava na zvanki, adzinaj na hod pieradačy i spatkańniaŭ.
«Rejkavy partyzan» na mylicach
Druhoha viadomaha palitviaźnia Hłybockaj kalonii Vitala Mielnika abvinavacili ŭ tym, što nibyta jon u sakaviku 2022 hoda na čyhunačnym pierahonie Navasady — Barysaŭ padpaliŭ relejnuju šafu śviatłafora aŭtamatyčnaha blakavańnia i vyvieŭ sa stroju systemu syhnalizacyi čyhunki.
Pavodle abvinavačvańnia, heta mahło stvaryć «realnuju pahrozu ciažkich nastupstvaŭ u vyhladzie avaryi, paškodžańnia ruchomaha sastavu, hibieli albo traŭmavańnia ludziej». Jaho asudzili 22 śniežnia 2022 hodu pavodle piaci kryminalnych artykułaŭ na 13 hadoŭ pazbaŭleńnia voli va ŭmovach asablivaha režymu (raniej Mielnik mieŭ sudzimaść).
U krasaviku 2023 hodu Vitala etapavali ŭ Hłybockuju PK № 13. Viadoma, što tam Vital Mielnik pierasoŭvajecca na mylicach. Pry zatrymańni siłaviki prastrelili jamu kalennyja sustavy.
U 2021 hodzie ŭ papraŭčuju kaloniju asablivaha režymu ŭ Hłybokim traplali palitviaźni Alaksiej Ramanaŭ i Siarhiej Vieraščahin. Pra ŭmovy ŭtrymańnia ŭ PK-13 Vieraščahin pisaŭ:
«Z momantu znachodžańnia ŭ kalonii ja padviarhajusia bieśpierapynnaj źniavazie z boku administracyi. Ja zrazumieŭ, što ŭ heta miesca mianie adpravili na hibiel. Mnie stvarajucca takija ŭmovy, u jakich žyvy pazajzdrościć miortvym».
Paźniej Vieraščahina pieraviali ŭ horadzienskuju turmu № 1.
Ramanaŭ u śniežni 2021 hodu vyzvaliŭsia. Jak valanter jon pracavaŭ u kamandzie Śviatłany Cichanoŭskaj. Na pikiecie ŭ Chojnikach Alaksiej krytyčna vykazaŭsia pra Alaksandra Łukašenku. Śledztva i sud traktavali heta jak «abrazu prezydenta». Jon atrymaŭ 1 hod ahulnaha režymu, a nakiravali jaho ŭ kaloniju asablivaha režymu. U Ramanava ankalahičnaje zachvorvańnie.
«Ja nia złodziej, nie zabojca, ale mianie adpravili na asablivy režym. Tam siadziać roznyja ludzi. U tym liku i mańjaki, i zabojcy. Adzin siadzić — try dni pabyŭ na voli paśla vyzvaleńnia i zabiŭ čałavieka. Dali jamu 29 hadoŭ. Ale ŭ mnohich pakarańnie niesuvymiernaje sa złačynstvam.
U kalonii ja sustrakaŭ ludziej, jakija siadziać bieź viny pa 10 hadoŭ i bolš. Im za papiarosu z «travoj» davali pa 8 hadoŭ. Sustrakaŭ taksista, jaki vioz narkamana. Toj rabiŭ «zakładki», a ŭ taksista kanfiskavali aŭtamabil i pasadzili na 8 hadoŭ! Heta chiba spraviadliva?» — raskazvaŭ Alaksiej adrazu paśla vyzvaleńnia.
Na «zonie» Alaksiej Ramanaŭ nie pracavaŭ z pryčyny invalidnaści. Spačatku mieŭ davoli dobraje dyjetyčnaje charčavańnie, a potym «pajku» ŭrezali.
«Spačatku nam davali bochan chleba na piać čałaviek. A potym, z krasavika 2021 hodu, bochan chleba na dvaccać čałaviek. Jak u blakadnym Leninhradzie!» — uspaminaŭ były palitviazień.
Na 32 čałavieki adna prybiralnia
Viadoma jašče pra adnaho siadzielca, jakoha achryścili «lehiendaj Hłybokaha» — jon vyjšaŭ «raniej za termin».
Zimoj 2020 hodu Ŭładzimier Mielnikaŭ, zvarščyk ź Janava, atrymaŭ 8 hadoŭ «asablivaha režymu». Za toje, što «demanstravaŭ mulaž hranaty» i niaspraŭny pistalet. Adsiedzieŭ jon 11 miesiacaŭ, bo vyvučaŭ zakanadaŭstva i pisaŭ skarhi. Pieršaja skarha była biezvynikovaj. A prezydyjum abłasnoha sudu pierakvalifikavaŭ jahonyja dziejańni z častki 3 artykuła 339 («Chulihanstva») na častku 1. I vynies rašeńnie: 2, a nia 8 hadoŭ pazbaŭleńnia voli.
«Ja adrazu kazaŭ tam, što nia budu siadzieć usiaho terminu. Mnie kazali: «Supakojsia! Heta syndrom Hłybokaha, usie tak havorać, kali siudy pastupajuć. Ale ŭsie siadziać uvieś termin, i raniej nichto nia vyjdzie»», — apaviadaŭ były asudžany paśla vyzvaleńnia ŭ studzieni 2021 hodu.
Pra ŭmovy ŭtrymańnia kaža, što ŭ jahonaj «sekcyi» siadzieli 32 viaźni.
«Na 32 čałavieki adna prybiralnia i adzin umyvalnik. Ujavicie, jakoje tam rankam napružańnie, nervy i svarki. Bo kali navat usim dać pa 5 chvilin, kab pamycca — heta 160 chvilin. Administracyja kalonii stavicca vielmi suvora da samaj małoj nieachajnaści. To bok ty pavinien być paholeny, huziki kab byli zašpilenyja… Ja padymaŭsia a 4-j ranicy, kab padahreć vadu i pahalicca», — raskazvaje były viazień PK-13.
Karkasy parnikoŭ, suveniry z dreva i navat kalučy drot
U PK-13, jak i ŭ inšych kalonijach, jość ułasnaja vytvorčaść, heta dziaržaŭnaje pradpryjemstva «PK «Bieraźviečča».
U 1956 hodzie byŭ arhanizavany ŭčastak dla źbivańnia tarnych skryniaŭ, na jakim pracavali asudžanyja. Paźniej pradpryjemstva stała šmatprofilnym. Asnoŭnym kirunkam dziejnaści ličycca «vytvorčaść pradukcyi mašynabudavańnia i metałaapracoŭki»: metałakanstrukcyi, rydloŭki, kantejnery dla adchodaŭ, śmietnicy, karkasy parnikoŭ, manhały, padstaŭki pad kvietki, łaŭki i navat kalučy drot pad nazvaj «Jehoza».
Michaił, jaki adsiedzieŭ druhi termin u 6 hadoŭ za narkotyki, uspaminaje pracu ŭ PK-13:
«Cechi na pramzonie, jak bunkier: nievysokija stoli, ciesnata narodu kalasalnaja, jašče ŭsie kurać, a vyciažka nie pracuje. Usio ŭ pyle, miesca mała, nijakaha ruchu. Časam davodziłasia siadzieć na łavačkach, jak u plackarcie: utroch łokać da łokcia, plačo ŭ plačo. U niekatorych cechach zimoj choładna i mokra, a letam horača i vilhotna — pavietra nia chodzić.
Praca dla ŭsich abaviazkovaja. Pracu dajuć samuju ciažkuju — heta razborka łomu, kalarovych, škodnych metałaŭ. Pryvozili tyja ž ruchaviki ŭnutranaha zharańnia ad avaryjnych aŭtamabilaŭ ci savieckija elektrakabeli ź ziamli — adtul aliva vyciakała, kabeli mahli być ablityja bitumam i vydzialali niejkija farmaldehidy. Vałasy, adzieńnie śmiardzieli, choć my taki-siaki duš na rukamyjnicy prydumali z chałodnaj vady. Płacili nam mała: 60−70 kapiejek za miesiac».
Taksama zeki vyrablajuć dziŭnyja suveniry i dekaratyŭnyja fihury z dreva: «Zubar-bar», «Koń-bar», «Miadźviedź-bar» sa skryniami dla butelek i žyviołami, a jašče šachmaty, chlebnicy, apracoŭčyja doški.
Źniavolenyja šyjuć specvopratku, formiennyja kurki, kamizelki, roznyja rabočyja rukavicy i navat namioty.
U kalonii jość carkva i kaścioł. Niekali infarmacyjnamu ahienctvu BiełaPAN dazvolili navat źniać karotki film pra kaloniju.
Śmierci źniavolenych
4 studzienia 2017 hodu asudžany Valancin Piščałaŭ pamior u mašynie «chutkaj dapamohi», jakuju vyklikali ŭ kaloniju. Pa źviestkach pravaabaroncaŭ, u Piščałava była temperatura 39 hradusaŭ, ale jaho adpraŭlali pracavać na piłaramu.
Jašče adzin viazień Ju. vyskačyŭ z akna baraka ŭniz hałavoj i raźbiŭsia. Jon śćviardžaŭ, što nia moh pracavać ad mocnych bolaŭ, na znak pratestu viazień abvieściŭ suchuju haładoŭku. Jaho źmiaścili ŭ ŠYZA, paśla jakoha Ju. paprasiŭ sukamernikaŭ paviedamić žurnalistam, jak kiraŭnictva Hłybockaj kalonii daviało jaho da samahubstva.
Siastra adnaho viaźnia pisała: «Brat raskazvaŭ, što ŭ PK-13 śmierci zdarajucca rehularna. Da žyćcia čałavieka tam staviacca vielmi lohka: pamior — tudy tabie i daroha. Na drevaapracoŭčaj vytvorčaści zahinuŭ chłopiec — u jaho litaralna ŭvatknuŭsia vostry kavałak doški, jaki adlacieŭ ad stanka. Brata razam ź inšym viaźniem pabili achoŭniki prosta ŭ atradzie, pierad strojem inšych viaźniaŭ. Jon paviedamiŭ, što dahetul u jaho nohi sinija ad kaleniaŭ da pojasa. Kinuli na paŭhoda ŭ PKT. Kaža, što pasprabuje pratrymacca, ale nie vyklučaje, što taksama daviadziecca rabić suicyd», — apaviadała žančyna.
Jury Linha adsiedzieŭ u PK-13 9 hadoŭ. Za hety čas u jaho nabrałasia 136 parušeńniaŭ režymu, paśla kožnaha jaho źmiaščali ŭ ŠYZA. Paśla vyzvaleńnia jon raskazaŭ niekalki strašnych historyj: jak adnamu viaźniu ŭ voka trapiła kropla haračaha metału, voka vyciekła, daviałosia jaho vydalać.
Druhoha zeka, ciažka chvoraha na rak, vyhaniali na pracu. I takich prykładaŭ dziasiatki.
Kiruje PK-13 pałkoŭnik unutranaj słužby Vadzim Muraška.
Pra žorstkaść načalnika režymnaha adździełu Ihara Stožyka, a taksama načmeda Nadziei Patkievič i doktara Aleha Dubasa pisaŭ u listach palitviazień Siarhiej Vieraščahin.
Mara byłoha viaźnia Hłybokaha
Były viazień PK-13 Źmicier, jaki siadzieŭ za narkotyki, padzialiŭsia svajoj maraj:
«Ja nie specyjalist u muzejach, ale mnie zdajecca, što turma ŭ Hłybokim mahła b stać svojeasablivym klučom da razumieńnia historyi hetaha rehijonu, jaki byŭ rehijonam roznych režymaŭ i mnostva padziejaŭ, vielmi časta trahičnych. U hetaj samaj zakrytaj kalonii Biełarusi ździajśniali złačynstvy supracoŭniki savieckaha NKVD, niamieckija fašysty, paślavajennyja ŭłady. Ciapier tut siadziać palitviaźni. Pakul jość jašče žyvyja śviedki, treba ŭsio zapisvać. Rana ci pozna, ale taki memaryjał budzie».
Kamientary