Koršunaŭ: Płato represij, jakoje vymaloŭvałasia letaś, razburyłasia
Staršy daśledčyk Centra novych idej Hienadź Koršunaŭ analizuje asnoŭnyja tendencyi ŭ palitycy represij, u intervju Radyjo Svaboda adznačaje asablivuju ŭvahu siłavikoŭ da dyjaspar i vybaraŭ u Kaardynacyjnuju radu i daje niesuciašalny prahnoz na hod.
— Centar novych idej prezentavaŭ druhuju spravazdaču ŭ daśledavańni «Barometar represij u Biełarusi» za pieršy kvartał 2024 hodu. Z ahučanych dadzienych vynikaje, što represii ŭ Biełarusi ŭzmacniajucca i nabyvajuć novyja formy. Jakija asnoŭnyja tendencyi, źmieny varta najpierš adznačyć u hetym pracesie?
— Ahułam za kvartał možna nazirać davoli vialiki ŭsplosk masavych «chapunoŭ» — heta kali siłaviki prychodzili ź pieratrusami i zatrymańniami adrazu da mnohich ludziej u niejkim horadzie. Vidavočna, heta była takaja forma «padrychtoŭki» da parlamenckich vybaraŭ, jakija prajšli 25 lutaha.
Druhoj prykmietnaj admietnaściu staŭ udar pa infrastruktury salidarnaści. Kali raniej presavali tych, chto akazvaŭ dapamohu (chvala represijaŭ za danaty, jakaja raspačałasia letaś), to ciapier pačali karać tych, chto dapamohu atrymlivaŭ. Heta byłyja palitviaźni i siemji palitviaźniaŭ.
Jašče adna asablivaść — toje plato represijaŭ, jakoje vymaloŭvałasia letaś, razburyłasia. Trend 2023 hodu na daminavańnie administracyjnych spraŭ nad kryminalnymi źmianiŭsia. Kolkaść vypadkaŭ kryminalnaha pieraśledu za apošnija paŭhoda 2023 hodu źnižałasia. I byŭ spadzieŭ, što ŭłady buduć vykarystoŭvać mienš žorstki administracyjny pieraśled.
Na žal, jak my ciapier bačym, hetaha nie adbyłosia. U pieršym kvartale 2024 hodu kryminalny pieraśled staŭ užyvacca našmat čaściej.
— Niaŭžo ŭsio heta možna patłumačyć «padrychtoŭkaj» uładaŭ da parlamenckich vybaraŭ, jakija nia majuć vialikaha značeńnia dla palityčnaha žyćcia i padčas jakich nie planavałasia i nie adbyvałasia nijakich pratestavych dziejańniaŭ? Niaŭžo heta ŭžo niepaźbiežny instynkt hetaj ułady — uzmacniać represii pierad kožnymi vybarami?
— Viadoma, kali hladzieć racyjanalna, to heta nielha nazvać vybarami. Ale ŭłady rasceńvajuć heta inakš. Dla ich heta ŭsio roŭna znakavaja padzieja, i jany nadali joj vialikuju ŭvahu. Heta ž nia tolki chapuny i aryšty, ale jašče i demanstratyŭnaja mabilizacyja hramadztva. Heta i stvareńnie jašče adnaho atradu specyjalnaha pryznačeńnia, heta i zajava, što mohuć pryciahnuć byłych vahneraŭcaŭ. Heta i vydača milicyjantam, akramia pistaletaŭ, jašče i aŭtamataŭ, i hetak dalej.
Treba razumieć, što ŭłady vielmi surjozna pastavilisia i da vybaraŭ u Kaardynacyjnuju radu, jakija abvieścili demakratyčnyja siły. Režym aktyvizavaŭsia ŭ kirunku pieraśledu tych, chto maje dačynieńnie da KR.
Taksama adna z asablivaściaŭ pieršaha kvartału hodu — padvyšeńnie cisku ŭ roznych kirunkach na pradstaŭnikoŭ biełaruskich dyjasparaŭ. Byŭ ceły šerah zachadaŭ: i pravakacyi, i kiberataki, i ŭniasieńni ŭ śpis ekstremisckich farmavańniaŭ, i cisk na svajakoŭ. Kali raniej ułady pieraśledavali palityčnyja struktury, to ciapier my bačym metanakiravanuju ataku ŭžo na dyjasparnyja supolnaści. To bok adbyvajecca raspaŭsiud represijaŭ z palityčnaha na nizavy ŭzrovień.
— Pašyrajecca praktyka, kali ludziej, jakija ŭžo adsiedzieli svoj termin i vyjšli na volu, znoŭ ciahnuć za kraty, ciapier užo za inšyja «złačynstvy». Naprykład, čałaviek adsiedzieŭ za kamentar, a jaho zatrymlivajuć za ŭdzieł u akcyjach pratestu ŭ 2020 hodzie. Prosta siłavikam praściej iści pa starych adrasach, nia chočacca šukać dokazy ŭ novych spravach? Ci heta robicca dziela vyciskańnia z krainy tych, chto vyrašaje zastacca?
— Pa-pieršaje, siłavikam treba demanstravać svaju dziejnaść. I našmat praściej pa trecim-piatym razie pryjści da taho, kaho ŭžo viedajuć. Na ŭzroŭni šarahovych vykanaŭcaŭ tak praściej vykonvać «plany».
Kali havaryć pra bolš vysoki, palityčny ŭzrovień, to ŭ mianie jość ustojlivaje ŭražańnie, što ŭłady pryniali rašeńnie vielmi žorstka padzialić hramadztva na try hrupy. Pieršyja — łukašysty-jabaćki; druhija — siaredzina, jakuju zaraz nia varta vielmi mocna presavać, bo i tak pracavać niama kamu; i trecija — vorahi.
Vorahi — heta tyja, chto ŭžo siadzieli; tyja, chto braŭ udzieł u pratestach i tyja, chto tak ci inačaj padtrymlivali pratesty. I da hetaj hrupy «vorahaŭ» presinh vielmi mocny, ažno da źniščeńnia hetaj hrupy ŭ Biełarusi. Naturalna, siońnia nia tyja časy, nia hitleraŭskaja Niamieččyna, nia stalinski SSSR, kali takich ludziej prosta rasstrelvali. Ciapier ich vyciskajuć z krainy.
— Adnak hetaja hrupa «vorahaŭ» składaje 30-40 pracentaŭ nasielnictva. Jany źbirajucca ŭsich pasadzić?
— Usich pierasadžać niemahčyma. I miescaŭ nie chapaje, i ekanomika laža — užo siońnia vielmi adčuvalnyja nastupstvy pa niekatorych pazycyjach: vostra adčuvajecca niachvatka medykaŭ, IT-specyjalistaŭ, kiroŭcaŭ, budaŭnikoŭ. Tamu vyhladaje, što na bolšaść ź ich nia vielmi i cisnuć, bo, paŭtarusia, nia budzie kamu pracavać.
A tyja, chto ŭžo traplaŭ pad pieraśled, na ich hety fokus dadatkovaj uvahi, fokus represiŭnaha cisku zasiarodžvajecca. Samych aktyŭnych, tych, chto traplaŭ užo pad pieraśled, albo znoŭ sadžajuć, albo vyciskajuć z krainy, kab nie stvarali pahrozy.
Hałoŭnaja mety režymu zaraz — heta vyžyvańnie. Nie raźvićcio, nie stabilnaje funkcyjanavańnie ekanomiki, a zachavańnie ŭłady.
Kamientary