«Patryjatyčnaha patencyjału» ŭ razumieńni režymnych ideołahaŭ nie pabačyŭ». Historyk Aleś Paškievič — pra novy kurs dla staršakłaśnikaŭ
Sioleta ŭ škołach dla vučniaŭ 10 kłasaŭ uviali novy intehravany kurs — «Historyja Biełarusi ŭ kantekście suśvietnaj». U jaho pieršuju častku ŭvajšli najbolš staražytnyja pieryjady biełaruskaj historyi — pieršabytnaje hramadstva, raśsialeńnie słavian i časy staražytnaruskich kniastvaŭ da stvareńnia VKŁ. Pra źmiest kursa «Budźma» parazmaŭlała z historykam Alesiem Paškievičam.
«Nakont Staražytnaj Rusi ideałahičnyja roznahałośsi pamiž ukraincami i rasijanami, biełarusy zastajucca ŭbaku»
Pieršaja častka padručnika zakančvajecca XIII stahodździem. Heta akurat tyja časy, adnosna acenki jakich navat i ciapier u biełaruskich historykaŭ roznych ideałahičnych aryjentacyj isnuje adnosny kansensus, a roznahałośsi kali jość, to jany tyčacca vuzkich śpiecyfičnych pytańniaŭ, adznačaje Aleś Paškievič.
«Pieryjad staražytnych kniastvaŭ na terytoryi sučasnaj Biełarusi byŭ častkaj ahulnaj historyi toj terytoryi Uschodniaj Jeŭropy, jakaja ŭ histaryjahrafii nazyvajecca Staražytnaj Ruśsiu. Adnosna jaje zdaŭna isnujuć vialikija ideałahičnyja roznahałośsi pamiž ukraincami i rasijanami», — kaža historyk.
Sprečki źviazanyja z tym, što palityčnym i duchoŭnym centram toj Staražytnaj Rusi ličycca Kijeŭ, adpaviedna ŭźnikaje i pytańnie pierajemnaści jahonaj spadčyny.
«Naprykład, u rasijskich padručnikach dy inšaj litaratury apošniaha času, asabliva na fonie raźviazanaj Kramlom vajny va Ukrainie, hetaje ideałahičnaje zmahańnie adlustroŭvajecca i nabyvaje časam prosta zvyrodlivyja formy, — kaža Aleś Paškievič. — Biełarusy, adnak, pakul što mohuć sabie dazvolić zastavacca ad hetaj baraćby krychu ŭbaku, pakolki sami na prysvajeńnie kijeŭskaj spadčyny my abjektyŭna nie pretendujem, a akcentacyja ŭvahi na historyi Połackaha i inšych miascovych kniastvaŭ Maskvu nie razdražniaje».
Heta tłumačycca tym, pa słovach Alesia Paškieviča, što ŭzmacnieńnie adnych kniastvaŭ i zaniapad inšych dy supiernictva pamiž imi ŭ toj čas jašče nie mieła hieapalityčna-cyvilizacyjnaha vymiareńnia, nie aznačała zmahańnia za aryjentacyju na zachad ci ŭschod.
«Baraćba pamiž roznymi ŭładarami viałasia ŭ toj čas nie za vychad z «ruskaha śvietu» ci ŭvachod u jaho, a za palityčnyja ŭpłyvy ŭ jahonych ramkach. Elemienty ž užo «cyvilizacyjnaj» baraćby źjavilisia tut tolki paśla stvareńnia Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, uzmacnieńnia i pačatku ekspansii Maskvy, unii VKŁ z Polščaj i chryščeńnia častki jahonych žycharoŭ pavodle rymskaha abradu. A heta ŭžo paźniejšy pieryjad», — adznačaje jon.
«Nie asprečvajuć, što połackija kniazi časam traplali ŭ zaležnaść ad kijeŭskich»
Pa hetaj pryčynie stvaralnikam pieršaj častki novaha padručnika davoli prosta ŭ paraŭnańni z tymi aŭtarami, jakim daručana pa-novamu vykłaści dla vučniaŭ historyju inšych pieryjadaŭ. Jany, u adroźnieńnie ad apošnich, nie asabliva źviazanyja patrabavańniami biahučaj ideałohii, a tamu mohuć faktyčna pierapisvać bieź istotnych źmienaŭ źmiest raniejšych padručnikaŭ, tolki adaptujučy ich da patrebaŭ intehravanaha kursa.
«Jak i raniej, jany pišuć pra «farmavańnie bujnoha dziaržaŭnaha abjadnańnia va Uschodniaj Jeŭropie — Staražytnaj Rusi» (nazva «Kijeŭskaja Ruś» nie vykarystoŭvajecca ni ŭ jakim kantekście), nazyvajuć jaje «dziaržavaj uschodnich słavian» i nie asprečvajuć, što połackija kniazi časam traplali ŭ zaležnaść ad kijeŭskich. Ale ŭ toj ža čas padkreślivajuć, što «ŭžo ŭ druhoj pałovie Ch stahodździa ŭ letapisach paviedamlałasia pra niezaležnaje stanovišča Połackaha kniastva», — kaža jon.
Aleś Paškievič udakładniaje, što nazva «Kijeŭskaja Ruś» i raniej nie vykarystoŭvałasia, ale była zhadka, što ŭvohule jość taki termin. Ciapier jaho niama.
«Nie zrazumieła, ci jość u hetym palityčny padtekst. Mahčyma, prosta skaracili», — kaža jon.
«U źmieście padručnika ničoha pryciahnutaha za vušy dziela pavyšeńnia «patryjatyčnaha patencyjału» ŭ razumieńni režymnych ideołahaŭ nie pabačyŭ»
Na dumku Paškieviča, pakolki historyja Biełarusi nie asobny pradmiet, a sumieščanaja z suśvietnaj, to naturalna, što ahulny abjom materyjału musiŭ skaračacca, adpaviedna niejkija siužety, što raniej razhladalisia bolš šyroka, ciapier ci apisvajucca bolš łakanična, ci ŭvohule apuščanyja.
«Dobra heta ci drenna — možna aceńvać pa-roznamu. Kali ž aryjentavacca na toje, kab vučni pieradusim mieli ŭjaŭleńnie pra praces, to ŭviadzieńnie intehravanaha kursa, vyvučeńnie svajoj historyi ŭ kantekście suśvietnaj — nie samaja horšaja ideja.
Kali kazać čysta pra jahony źmiest, to ja ŭ im ničoha vielmi aburalnaha i jaŭna pryciahnutaha za vušy dziela pavyšeńnia «patryjatyčnaha patencyjału» ŭ razumieńni režymnych ideołahaŭ nie pabačyŭ», — prychodzić da vysnovy Aleś Paškievič.
Historyk źviarnuŭ uvahu, što pakul aŭtary padručnika ŭstrymalisia ad uklučeńnia ŭ adukacyjny praces papiarednich vynikaŭ sankcyjanavanych dziaržavaj archieałahičnych raskopak na miescy, dzie, jak miarkujecca, byŭ pieršapačatkova pabudavany staražytny Miensk.
«U padručniku adnaznačna śćviardžajecca, što horad byŭ pabudavany «paśla padparadkavańnia adnaho z dryhavickich plamion na race Śvisłač», choć raskapanyja ŭ apošnija hady artefakty, zdajecca, śviedčać, što pieršapačatkovaje miescaznachodžańnie jaho było ŭsio ž na Miency, pa-za miežami navat sučasnaha horada. Mahčyma, aŭtary čakajuć zaviaršeńnia raskopak i aficyjnaha afarmleńnia ich vynikaŭ. U toj ža čas inšyja jašče da kanca nie zavieršanyja raskopki, vyniki jakich patencyjna mohuć źmianić naša ŭjaŭleńnie pra staražytnuju historyju, u tekście padručnika zhadvajucca», — padsumoŭvaje Aleś Paškievič.
«Ja taja jašče pamidorka». Što Ihar Tur piša ŭ telehram-čatach sa svajho asnoŭnaha akaŭnta10
Kamientary