Tramp abmoviŭsia, što hatovy pajści na treci termin. A ci mahčyma takoje ŭ ZŠA ŭvohule?

Donald Tramp, jaki jašče nie ŭstupiŭ na pasadu prezidenta ZŠA, zahavaryŭ pra mahčymaść treciaha terminu.

«Ja padazraju, što nie budu bałatavacca znoŭ, kali vy nie skažacie: «Jon dobry, my pavinny prydumać niešta», — pravakacyjna skazaŭ Tramp svaim prychilnikam.

Słuchačy Trampa ŭspryniali jaho słovy jak žart, bo amierykanskim zakanadaŭstvam treci termin na prezidenckaj pasadzie zabaronieny. 22-ja papraŭka Kanstytucyi ZŠA abviaščaje, što «nichto nie moža być abrany prezidentam bolš čym na dva terminy» (niezaležna ad taho, ci adbyvajecca heta zapar, abo ź pierapynkam).

I papraŭka hetaja była ŭviedziena nie prosta tak.

Reč u tym, što zakładzienaja jašče pieršym amierykanskim prezidentam Džordžam Vašynhtanam i padtrymanaja inšymi baćkami-zasnavalnikami ZŠA tradycyja nie bałatavacca na prezidencki termin bolš za dva razy (1797 hod) doŭhi čas nie była zamacavanaja jurydyčna. Usie nastupnyja prezidenty ZŠA mieli prava pieraabiracca ŭ treci raz, ale nie rabili hetaha, kab nie parušać tradycyju. Usie, akramia 32-ha prezidenta ZŠA ad Demakratyčnaj partyi Franklina Ruźvielta.

Franklin Ruźvielt staŭ pieršym i adzinym u historyi prezidentam ZŠA, jaki ŭ abychod tradycyi abraŭsia na pasadu ažno čatyry razy zapar (1933—1945) i adyšoŭ ad ułady tolki z pryčyny śmierci ad insultu (u pačatku svajho čaćviortaha terminu).

Hety precedent vymusiŭ Kanhres ZŠA ŭ 1947 hodzie pryniać 22-ju papraŭku ź jurydyčnym abmiežavańniem na terminy prezidenctva, jakaja ŭstupiła ŭ siłu ŭ 1951 hodzie. Z tych časoŭ pakul nichto nie advažvaŭsia abyści papraŭku abo admianić jaje.

Čatyrochrazovaje abrańnie Franklina Ruźvielta prezidentam tłumačycca tym, što palityk pad kaniec svajho druhoha terminu ŭ 1941 hodzie mieŭ vialikuju narodnuju papularnaść za pieraadoleńnie ŭ krainie katastrafičnych ekanamičnych nastupstvaŭ Vialikaj depresii i prapanoŭvaŭ siabie ŭ jakaści adzinaha kandydata, zdolnaha zabiaśpiečyć stabilnaść i roskvit ZŠA na fonie Druhoj suśvietnaj vajny. Potym na nastupnych vybarach u 1944 hodzie Ruźvielt byŭ iznoŭ pieraabrany, bo mnohija amierykancy ličyli, što źmiena prezidenta ŭ razhar vajny mahła destabilizavać urad i parušyć płany vajskovych apieracyj.

Pavialičyć

Tym časam Donald Tramp, jaki staŭ 47-m prezidentam ZŠA, i Respublikanskaja partyja paśla vybaraŭ atrymali poŭny kantrol nad usim Kanhresam ZŠA (u dvuch pałatach respublikancy ŭziali bolšaść) i Biełym domam, faktyčna zavałodaŭšy zakanadaŭčaj i vykanaŭčaj uładaj u krainie.

Razam z tym Tramp nie raz publična dapuskaŭ rezanansnyja vykazvańni datyčna kanstytucyjnaha ładu ZŠA, kali zajaŭlaŭ na pieradvybarčych mitynhach, što «paśla pieramohi zrobić tak, kab ludziam bolš nie pryjšłosia hałasavać na vybarach», ci što «jon ličyć pamyłkovym svoj sychod z prezidenckaj pasady paśla projhryšu na vybarach 2020 hoda».

Kali ŭličvać usiu hetuju rytoryku Trampa i dasiahnutuju jahonymi prychilnikami pieravahu na palityčnym poli Amieryki, možna tearetyčna dapuścić scenar, pry jakim novaabrany prezident budzie šukać mahčymaści nie stracić zavajavany ŭpłyŭ i navat pajści na treci termin.

Kali tak, to jakim čynam Tramp zmoža heta zrabić, niahledziačy na kanstytucyjnuju zabaronu? Jość niekalki varyjantaŭ.

Elehantnaja rakiroŭka

Paradaksalna, ale adkaz na pytańnie ab mahčymaści zachavać prezidenctva ŭ abychod Kanstytucyi moža być znojdzieny ŭ samoj Kanstytucyi. Dapamahčy ŭ pošukach moža Viarchoŭny sud ZŠA, dzie Tramp taksama maje bolšaść.

Viarchoŭny Sud ZŠA — heta hałoŭny orhan-interpretatar amierykanskaj Kanstytucyi i vyšejšaja sudovaja instancyja krainy, u jakoj pažyćciova zasiadajuć dzieviać sudździaŭ, jakija pryznačajucca prezidentam ZŠA (źmieny adbyvajucca tolki kali sudździ pamirajuć ci dobraachvotna sychodziać na piensiju). Viarchoŭny Sud moža być jak apielacyjnaj instancyjaj (jaho rašeńnie ŭžo nie padlahaje abskardžańniu), tak i pracavać u jakaści suda pieršaj instancyi (kali pradmietam razhladu stanoviacca dziejańni pieršych asob dziaržavy, ci kali adzin štat sudzicca ź inšym).
Tak stałasia, što šeść sudździaŭ ź dzieviaci ŭ ciapierašnim składzie Viarchoŭnaha suda za apošnija dziesiacihodździ byli pryznačanyja prezidentami ad Respublikanskaj partyi (troje ź ich byli pryznačanyja Donaldam Trampam u jahony pieršy termin). Staršynia Viarchoŭnaha suda taksama prarespublikanski.

Mienavita dziakujučy Viarchoŭnamu sudu Donald Tramp zmoh lehalna ŭdzielničać u niadaŭnich vybarach, bo atrymaŭ ad suda «častkovy imunitet» ad kryminalnaha pieraśledu za lubyja dziejańni, učynienyja miljarderam padčas jaho pieršaha prezidenckaha terminu (u tym liku za mierkavanuju zmovu z metaj admianić vyniki vybaraŭ 2020 hoda, sudovy praces pa jakoj idzie dahetul).

Pavialičyć

Vałodańnie Viarchoŭnym Sudom daje biassprečny ŭpłyŭ na interpretacyju ŭsich zakonaŭ ZŠA, u tym liku 22-oj papraŭki kanstytucyi, bo ŭ jaje jość adno słabaje miesca — akcent na słovach «abrany» i «abiracca».

Papraŭka zabaraniaje lubomu byłomu prezidentu ZŠA mienavita «abiracca» bolš za dva razy, što pry patrebnaj respublikancam traktoŭcy adkryvaje pieršy patencyjny varyjant zachavańnia prezidenckaj ułady dla Trampa — rakiroŭka.

Naprykład, pryznačany Donaldam Trampam vice-prezident Džej Dzi Vens na nastupnych vybarach 2028 hoda moža pamianiacca ź miljarderam miescami i ŭziać taho ŭ jakaści svajho vice-prezidenta, što daść Trampu mahčymaść iznoŭ zaniać prezidenckuju pasadu.

I navat 12-aja papraŭka kanstytucyi ZŠA, jakaja była śpiecyjalna ŭviedziena Kanhresam dla źniščeńnia hetaj ščyliny ŭ zakanadaŭstvie, taksama pry peŭnaj jurydyčnaj manipulacyi moža być abminuta, bo jana hetak ža kancentrujecca na słovie «abrany».

Tekst 12-aj papraŭki kanstytucyi ZŠA (pačała dziejničać u 1804 hodzie) abviaščaje: «Nivodnaja asoba, jakaja nie adpaviadaje kanstytucyjnym patrabavańniam pa abrańni na pasadu prezidenta, nie padlahaje abrańniu i na pasadu vice-prezidenta Złučanych Štataŭ».

U ciapierašnich realijach 12-aja papraŭka zabaraniaje vice-prezidenctva tamu, chto ŭžo adsłužyŭ dva prezidenckija terminy. Ale zakon nie zabaraniaje vice-prezidentu być mienavita «pryznačanym», što moža adbycca, kali pieršapačatkovy vice-prezident padaŭ u adstaŭku, i prezidentu treba terminova šukać jamu zamienu. 

Taki precedent užo adnojčy byŭ u amierykanskaj historyi. Džerald Ford u 1973 hodzie staŭ pieršym čałaviekam u ZŠA, chto zaniaŭ pasadu vice-prezidenta nie ŭ vyniku vybaraŭ, a praz pryznačeńnie. Tahačasny amierykanski prezident Ryčard Niksan pryznačyŭ Forda zamiest svajho vice-prezidenta Śpira Teadora Ahniu, jaki syšoŭ u adstaŭku z-za abvinavačańniaŭ u karupcyi.
Ale sam Ford pierad hetym nikoli nie zajmaŭ pasadu prezidenta, jon zojmie jaje tolki paśla Niksana ŭ vyniku adstaŭki apošniaha, što zrobić Forda jašče i adzinym prezidentam u historyi ZŠA, jaki nie abiraŭsia na vybarach, a byŭ pryznačany.

Kali brać padobny scenar za asnovu, Džej Dzi Vens (ci niechta inšy ad respublikancaŭ) moh by iści na nastupnyja prezidenckija vybary nie ŭ pary z Donaldam Trampam, ale zatym paśla paśpiachovaha abrańnia adpravić u adstaŭku svajho pieršaha vice-prezidenta (kim by jon ni byŭ), kab zamiest jaho pryznačyć užo Trampa. Zatym Vens moža sam pajści ŭ adstaŭku pa luboj pryčynie, što pa zakonie aŭtamatyčna zrobić Trampa prezidentam u čarhovy raz.

Pry hetym, pavodle kanstytucyi ZŠA, dla pryznačeńnia novaha vice-prezidenta nieabchodna zaručycca bolšaściu hałasoŭ u abiedźviuch pałatach Kanhresa, što pry ŭmovie zachavańnia tam siońniašniaj pieravahi Respublikanskaj partyi da nastupnych vybaraŭ moža akazacca lohkaj zadačaj.

Pavialičyć

Astatnija varyjanty

Scenar z rakiroŭkaj pry padtrymcy Viarchoŭnaha sudu i Kanhresu — adziny, jaki nie zapatrabuje źmienaŭ u Kanstytucyi albo ŭviadzieńnia nadzvyčajnaha ci vajennaha stanovišča, kab zachavać dla Trampa prezidenckuju ŭładu bolš čym na dva terminy (pry ŭmovie zachavańnia šyrokaj narodnaj padtrymki).

Inšyja varyjanty, jak vynikaje z papiaredniaha skazu, takija.

1. Tramp moža ŭvieści nadzvyčajnaje stanovišča, spasłaŭšysia, naprykład, na ŭmoŭny rezki ŭzrost vajskovaj niestabilnaści ŭ śviecie, maštabny ekanamičny kryzis, apieracyju pa departacyi ŭsich nielehalnych mihrantaŭ z ZŠA, sprobu dziaržpieravarotu z boku zamiežnych sił ci ŭnutranych apanientaŭ ułady albo inšyja pahrozy, kab atrymać dadatkovyja paŭnamoctvy i adkłaści vybary. Ale navat pry padtrymcy Viarchoŭnaha suda takoje rašeńnie ź vialikaj vierahodnaściu spravakuje masavyja pratesty ci ŭzbrojenaje paŭstańnie, i moža być asprečana abiedźviuma partyjami jak parušeńnie amierykanskaj kanstytucyi. Darečy, na momant napisańnia artykuła «Našaj Nivy» Donald Tramp paćvierdziŭ u svajoj sacsietcy Truth Social, što jahonaja administracyja hatova ŭvieści režym nadzvyčajnaha stanovišča pa ŭsim ZŠA i zadziejničać armiju, kab zładzić poŭnamaštabnuju apieracyju pa departacyi nielehalnych mihrantaŭ z krainy.

2. Tramp moža pasprabavać praz Kanhres źmianić Kanstytucyju ZŠA i admianić 22-ju papraŭku, ale dla hetaha, pavodle amierykanskich zakonaŭ, patrabujecca supierbolšaść u Kanhresie (dźvie traciny hałasoŭ u abiedźviuch pałatach) — 290 hałasoŭ u Pałacie pradstaŭnikoŭ i 67 hałasoŭ u Sienacie. Zatym hetaje rašeńnie pavinny ratyfikavać try čverci štataŭ (38 z 50).
U Respublikanskaj partyi, niahledziačy na kantrol nad dźviuma pałatami, ciapier jość tolki 218 hałasoŭ u Pałacie pradstaŭnikoŭ i 53 hałasy ŭ Sienacie, a całkam łajalnych respublikancam štataŭ tolki 27. Usiaho hetaha, vidavočna, niedastatkova dla padobnych radykalnych źmienaŭ u Kanstytucyi, jakija harantavana nie padtrymaje apazicyja ŭ asobie Demakratyčnaj partyi.

Z hetaha vynikaje, što druhi varyjant dziejańniaŭ moža pryvieści da žorstkaha hramadskaha adkazu i navat spravakavać hramadzianskuju vajnu, bo dla prasoŭvańnia takich źmienaŭ u Kanstytucyju daviadziecca sprabavać raskałoć Demakratyčnuju partyju ci adchilić jaje ad upłyvu na dziaržavu (źviarnucca da masavych represij, jak i ŭ varyjancie z uviadzieńniem nadzvyčajnaha ci vajskovaha stanovišča).

Jak pakazvajuć niadaŭnija apytańni hramadskaj dumki ZŠA (naprykład, maštabnaje niezaležnaje daśledavańnie Pew Research Center za 2023 hod), pieravažnaja bolšaść amierykanskaha elektaratu — 87% darosłaha nasielnictva ZŠA — vykazalisia za abmiežavańnie kolkaści terminaŭ, jakija mohuć zajmać členy Kanhresu. Hetaja padtrymka raspaŭsiudžvajecca na ŭsie partyi: 90% respublikancaŭ i 86% demakrataŭ vystupajuć suprać idei ŭzurpacyi ŭłady. 

Kanstytucyja ZŠA siońnia nie praduhledžaje abmiežavańnie terminaŭ dla členaŭ Kanhresa ZŠA (Pałaty pradstaŭnikoŭ i Sienata). Členy Pałaty pradstaŭnikoŭ mohuć pieraabiracca nieabmiežavanuju kolkaść razoŭ kožnyja 2 hady. Takim ža čynam mohuć pieraabiracca i sienatary, ale tolki raz u 6 hadoŭ.

Nie buduć u zachapleńni ad varyjantu z rakiroŭkaj (nie kažučy ŭžo pra astatnija scenary) i mnohija demakratyčnyja sajuźniki ZŠA siarod krain NATA i Jeŭrasajuza, što moža vyklikać surjozny kryzis davieru pamiž uradami i hramadzianskimi supolnaściami na Zachadzie, a taksama natchnić peŭnyja palityčnyja siły ŭ toj ža Jeŭropie na realizacyju anałahičnych schiem zachavańnia ŭłady.

• 0
• 1
• 2
• 4
• 0
• 0
• 1
• 0