Polskaja mova takaja ž rodnaja dla Biełarusi, jak rasijskaja

Hledziačy na niearyhinalnuju, ale aktualnuju dyskusiju pra dźviuchmoŭje, jakaja pačałasia paśla artykułu Jana Maksimiuka, była padtrymanaja Franakam Viačorkam, Viktaram Marcinovičam i Siarhiejem Dubaŭcom, było niemahčyma nie zadać pytańnie, łahičnaje ŭ kantekście historyi Biełarusi: a čym z hetaha punktu hledžańnia polskaja mova horš za rasijskuju?

Možna skazać, što Biełaruś jak kraina ci rehijon — dakładniej, «Biełaruś», albo toje, što my siońnia nazyvajem Biełaruśsiu i što jašče 100–150 hadoŭ tak nie nazyvałasia — nabyła postmadernisckija rysy ci pieradumovy zadoŭha pierad tym, jak źjaviłasia samoje paniaćcie postmadernizmu. Jak prykład — tutejšaja aŭtachtonnaja «biełaruskaja» elita, jakaja pierajšła na polskuju movu i na momant raździaleńnia nasielnictva rehijona na nacyi ŭ druhoj pałovie 19 stahodździa apynułasia «pa inšy bok miažy» ad prostanarodnaj bolšaści, jakaja i ŭtvaryła «sialanskuju» sučasnuju biełaruskuju nacyju.

Momant aŭtachtonnaści i «tutejšaści» tych, kaho ŭ savieckaj prapahandysckaj litaratury pryniata abaznačać z dapamohaju kliše «polskija pany», patrabuje dadatkovaha padkreśleńnia. Kniazi Ahinskija pachodziać ad smalenskich bajaraŭ i čarnihaŭskich kniazioŭ, Sapiehi — sa smalenskich bajaraŭ. Tadevuš Kaściuška — naščadak pravasłaŭnaj šlachty. Pavodle historyka Anatola Hryckieviča 80% fieŭdałaŭ na biełaruskich ziemlach byli ŭłasna biełaruskaha pachodžańnia-to bok pieradusim naščadkami bajaraŭ Połackaha, Turava-Pinskaha i inšych ruskich kniastvaŭ. Pra «polskich panoŭ», jakija pryhniatali «biełaruski narod» u lubym vypadku kazać nijak nie vypadaje.

Naša šlachta nie była polskaju — heta byli miascovyja ludzi.

Razam z elitaju «pa toj bok» apynułasia i inšaja vialikaja častka tutejšaha aŭtachtonnaha nasielnictva, jakaja siońnia identyfikuje siabie ŭ jakaści «biełaruskich palakaŭ», ale maje kudy bolšyja kulturnyja poviazi z tymi, chto siońnia aformiŭsia ŭ sučasnyja nacyi biełarusaŭ i litoŭcaŭ, čym z «polskimi» palakami-karaniažami.

Biełaruski nacyjanalny ruch amal ad samoha svajho pačatku staŭ razhladać vialikich litoŭskich kniazioŭ, Tadevuša Kaściušku, Michała Kleafasa Ahinskaha, Napaleona Ordu jak «svaich» — nie kažučy pra pradstaŭnikoŭ «pamiežnaj zony», jak Vincenta Dunina-Marcinkieviča, Kanstancina Kalinoŭskaha, Uładysłava Syrakomli. I heta całkam abhruntavana i pravilna z punktu hledžańnia ichnaj «tutejšaści» i z punktu hledžańnia taho, što biełaruski nacyjanalizm pa vyznačeńni zaklikany być ideałohijaj miascovaha samavyznačeńnia, srodkam samapaznańnia i samaidentyfikacyi.

Ale skazaŭžy «A» biełaruski maderniscki nacyjanalizm pačatku 20 stahodździa ŭ siłu svajoj sialanska-sacyjalistyčnaj afarboŭki tak i nie navažaŭsia skazać «B», jakoje možam skazać my: kali hetyja ludzi — «našyja», dyk i kultura ichnaja — taksama «našaja».

Polskaja mova i tutejšaja krajovaja polskaja kultura, Ahinski, Maniuška, Mickievič, majuć dakładna nijak nie mienšaje (a ŭ niekatorych vypadkach — i bolšaje) prava razhladacca jak prajavy «biełaruščyny» ŭ sensie «tutejšaści», jak i rasijskamoŭnyja Aleksijevič, Michałok i inšyja.

Bolš za toje, «našymi» źjaŭlajucca i kiraŭnik Respubliki Siaredniaja Litva Lucyjan Žalihoŭski, i navat maršałak Piłsudski. Jany nikoli nie vyrakalisia ad svaich «litvinskich» karanioŭ, nikoli nie vyrakalisia svaje tutejšaści.

U biełaruskaj historyi zaŭsiody byli «zachodnija» fiłarety i fiłamaty, a byli «ŭschodnija» sałanievičy i kajałovičy. I ŭ hetym simbijozie Zachadu i Ŭschodu, katalictva i pravasłaŭja, «polskaha» i «ruskaha», a kali hladzieć hłybiej u historyju — bałckaha i słavianskaha, i jość charaktar Biełarusi, heta jaje adviečnaja rysa. Cudoŭnaja rysa. Jak na dvuch kryłach,

na praciahu historyi naša identyčnaść vyžyvała dziakujučy bałansujučym elemientam: u časy polskaha daminavańnia — dziakujučy pravasłaŭju i «rusinstvu», u časy rasijskaha daminavańnia (jakija praciahvajucca i zaraz) — dziakujučy katalictvu i «litvinstvu».

Akramia paŭnočna-zachodnich rehijonaŭ krainy kresovaja polskamoŭnaja kultura była amal daščentu vyniščanaja (u tym liku i fizična) savieckaj uładaju. Jaje reštki za 20 stahodździe kančatkova trapili ŭ infarmacyjnuju i kulturnickuju zaležnaść ad Varšavy, kančatkova pačali ŭsprymać siabie ŭ jakaści dyjaspary i nie zadumvajucca pra navat hipatetyčnaje farmavańnie niejkaha asobnaha nie-polskaha polskamoŭnaha centru. Navat hipatetyčnaje ŭźniknieńnie takoha centru jašče mieniej vierahodnaje, čym paŭnavartasnaje isnavańnie Biełarusi ŭ jakaści paŭnavartasnaha rasijskamoŭnaha kulturnaha centru. Chacia razmova jašče moža vieścisia pra «depałanizacyju», internacyjanalizacyju polskaj movy — u tym sensie, kab jana pierastała razhladacca jak mova tolki Polščy i tolki palakaŭ, jak niamieckaja mova nie źjaŭlajecca movaj tolki niemcaŭ i tolki Niamieččyny.

Ale što hałoŭnaje dla nas — heta prynamsi

nieabchodnaść uspryjaćcia polskamoŭnaje biełaruskaje spadčyny ŭ jakaści nieadjemnaha składniku našaj tradycyi i našaj kultury.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0