Jaho stvaryŭ Janka Kupała i kryčaŭ łukašenkaŭski deputat. Historyja łozunhu «Žyvie Biełaruś!»
U śpis nacysckich arhanizacyj, struktur, simvoliki i atrybutyki ŭklučyli voklič «Žyvie Biełaruś!» i adkaz «Žyvie!». U pastanovie hetyja słovy nazvanyja łozunham «30-j dyvizii Vafen-SS (Ruskaja № 2, jana ž — Biełaruskaja № 1), što składałasia ŭ asnoŭnym z byłych bajcoŭ atradaŭ «Biełaruskaj Krajovaj Abarony», vykarystoŭvałasia ŭ antypartyzanskich apieracyjach». Tym časam, jak śviedčać fakty, słovy «Žyvie Biełaruś!» nie majuć nijakaha dačynieńnia da nacyzmu, piša Radyjo Svaboda.
Impuls idei ab zabaronie «Žyvie Biełaruś!» daŭ Ihar Marzaluk
U listapadzie 2021 hoda historyk i deputat Pałaty pradstaŭnikoŭ Ihar Marzaluk zajaviŭ u efiry telekanała STB, što «Žyvie Biełaruś!» — heta kalka nacysckaha pryvitańnia «Zih chajl!». Tym časam, jak śviedčać fakty, ni «Žyvie Biełaruś!», ni adkaz «Žyvie!» nie majuć nijakaha dačynieńnia da nacyzmu.
Ale pra ŭsio pa paradku.
Upieršyniu słovy «Žyvie Biełaruś» prahučali ŭ vieršy Kupały
Ličycca, što aŭtar nacyjanalnaha zakliku — kłasik biełaruskaj litaratury Janka Kupała. Słovy «Žyvie Biełaruś» pachodziać ź jaho vierša, napisanaha ŭ 1905-1907 hadach — «Heta kryk, što žyvie Biełaruś»:
«A vot jak nie lubić heta pole, i bor,
I zialony sadok, i kryklivuju huś!..
A što časam tut strašna zajenča vichor, —
Heta jenk, heta kryk, što žyvie Biełaruś!»
Papularyzataram hetych kupałaŭskich radkoŭ ličycca krytyk Uładzimir Samojła. Mienavita hetyja słovy jon vybraŭ u 1908 hodzie ŭ jakaści epihrafa da artykuła pra zbornik Janki Kupały «Žalejka».
Zaklik adrazu pieraniali našy publicysty-adradžency jak znak biełaruskaha samaŭśviedamleńnia:
«… Pływie žywoje biełaruskaje słowo, budziačy pryspanyje sercy biełarusoŭ i pakazywajučy ŭsim, što «žywie Biełaruś!»
(Naša Niwa, 11 listapada 1910 h.)
U 1912 hodzie jano iznoŭ hučyć u paezii, u adnajmiennym vieršy Chviedara Čarnyševiča:
«I ćviorda za volu śviatuju
Biaromsia ad ščyraj dušy.
«Žyvie Biełaruś!» darahuju
Chavajem my dumku ŭ cišy».
Łozunh Pieršaha Usiebiełaruskaha źjezdu
Łozunh «Niachaj žyvie volnaja Biełaruś!» byŭ i ŭ afarmleńni Pieršaha Usiebiełaruskaha zjezdu, jaki adkryŭsia ŭ Minsku ŭ śniežni 1917 hoda. Heta byŭ samy pradstaŭničy orhan biełaruskaha naroda ŭ toj čas. Mienavita vykankam Rady Usiebiełaruskaha zjezdu stvaryŭ urad Biełarusi i abviaściŭ ab stvareńni Biełaruskaj Narodnaj Respubliki. Heta była pradstaŭničaja vola ŭsiaho biełaruskaha naroda. Darečy, pra važnaść dla historyi Biełarusi hetaha zjezdu kazaŭ u 2017 hodzie Łukašenka:
«Hety narodny schod prademanstravaŭ najvažniejšyja kaštoŭnaści, značnyja dla nas i da ciapierašniaha dnia: svaju dziaržavu, jaje sacyjalny charaktar i toj fakt, što tolki narod, jaho vola, kalektyŭny rozum i lidary mohuć stać sapraŭdnaj krynicaj niezaležnaści».
Kartka delehata I Usiebiełaruskaha kanhresa ŭ śniežni 1917 hoda, znojdzienaja ŭ Kupałaŭskim teatry
Vykarystoŭvałasia dyjasparaj u mižvajenny čas
Pra heta ŭ 2002 hodzie na staronkach «Našaj Nivy» ŭzhadvaŭ historyk i hramadski dziejač, dyrektar Biełaruskaha instytuta navuki i mastactva (Ńju-Jork) Vitaŭt Kipiel:
«Hety klič užyvaŭsia jak palityčny nacyjanalny zaklik užo ŭ 1918 h. (vystupleńnie A. Balickaha ŭ Kijeŭskim univiersitecie, što Balickamu staviŭ u vinu S. Valfson — «Navuka na słužbie nacdemaŭskaj kontrrevalucyi», 1931 h., s.45), klič užyvaŭsia na schodach studentaŭ u 20-ch u Prazie, paźniej na hramadskich schodach u Paryžy, Vilni».
Majecca na ŭvazie vystup u Kijeŭskim univiersitecie biełaruskaha dziaržaŭnaha dziejača Antona Balickaha, jaki ŭ 1920-ja hady ŭznačaliŭ Narodny kamisaryjat aśviety i byŭ prychilnikam biełarusizacyi.
«Žyvie Biełaruś!» padčas II suśvietnaj vajny: u škołach i ŭ partyzanskich atradach
Łozunh «Žyvie Biełaruś!» vykarystoŭvaŭsia ŭ biełaruskich škołach padčas akupacyi. Pra heta pisaŭ zhadany ŭžo Vitaŭt Kipiel:
«Vučni prosta kryčali što było siły, kali da ich źviartalisia z kličam-pryvitańniem dyrektar prahimnazii sp. Alaksandr Akanovič albo nastaŭnik litaratury sp. Anton Adamovič. Vitalisia kličam «Žyvie Biełaruś!» i nastaŭnik historyi (proźvišča nie pamiataju), i nastaŭnik fizkultury Koźlik (jon paźniej byŭ pryzvany ŭ BKA). Kličam «Žyvie Biełaruś!» vitali vučni i ŭładyku Apanasa, jaki naviedaŭ prahimnaziju».
Voklič «Žyvie Biełaruś!» vykarystoŭvaŭsia i biełaruskimi partyzanami. Naprykład, słovy «Žyvie Biełaruś!» z adkazam «Žyvie!» hučali ŭ pieśni viciebskich partyzan, składzienaj Pimienam Pančankam (paźniej pieradrukoŭvałasia jak pierakład rasijskaha vierša Alaksieja Surkova):
«Na pruskaha kata
Za viosku i chatu!» —
Klič pomsty narodnaj zavie.
Iduć u ataku
Lasnyja sałdaty,
Hrukočuć hranaty,
Hrymiać aŭtamaty:
— Žyvie Biełaruś!
— Žyvie!»
Vyraz «Žyvie Biełaruś!» padčas vajny vykarystoŭvali biełarusy niezaležna ad palityčnych pohladaŭ, u tym liku ŭ savieckim druku.
Paśla vajny: Niachaj žyvie Savieckaja Biełaruś
U paślavajenny čas łozunh «Žyvie Biełaruś!» transfarmavaŭsia i hučaŭ najčaściej jak «Niachaj žyvie Savieckaja Biełaruś!».
Padčas pierabudovy i pieršych hadoŭ niezaležnaści ŭžyvaŭsia aficyjna.
Łozunh «Žyvie Biełaruś!» aktyŭna hučaŭ u adradženskich kołach i na mitynhach u padtrymku niezaležnaści Biełarusi z 1980-ch hadoŭ.
Jon vykarystoŭvaŭsia ŭ vizualnym afarmleńni nie tolki na mitynhach, ale i padčas aficyjnych mierapryjemstvaŭ. U 1994 hodzie, kali prezidentam užo byŭ Łukašenka, «Žyvie Biełaruś!» na kancercie da Dnia Niezaležnaści Biełarusi hukali biełaruskija muzyki, siarod jakich byli Alaksandr Saładucha i Ina Afanaśjeva. Hety kancert tranśliravała Biełaruskaje telebačańnie.
Paśla razhonu Łukašenkam parłamienta i ŭviadzieńnia aŭtarytarnaj ułady łozunh «Žyvie Biełaruś!» hučyć na pratestach suprać jaho režymu.
«Antydziaržaŭnym łozunham» jaho ŭpieršyniu nazvali ŭ 2006 hodzie.
Paśla prezidenckich vybaraŭ 2006 hoda ŭ Minsku adbyŭsia šmattysiačny mitynh apanientaŭ ułady i ŭźnik pałatačny haradok. Kali praź niekalki dzion udzielnikaŭ pratestu pačali sudzić, to ŭ milicejskich pratakołach adnoj z pryčyn zatrymańnia značyłasia — «vykrykvaŭ antydziaržaŭny łozunh «Žyvie Biełaruś!».
Heta byŭ pieršy publičny znak varožaści suprać nacyjanalnaha łozunhu. Ale ŭžo praz hod baranić zaklik buduć na staronkach dziaržaŭnaj presy.
Łozunh «Žyvie Biełaruś!» baraniła navat hazieta Administracyi prezidenta
U 2007 hodzie śpiavačka Anžalika Ahurbaš padčas «Słavianskaha bazaru» ŭ Viciebsku huknuła sa sceny «Žyvie Biełaruś!». Žurnalisty niezaležnych ŚMI źviarnuli tady na heta ŭvahu, bo jašče hodam raniej za hety łozunh sadzili na sutki. Ahurbaš tady tłumačyła:
«Upieršyniu čuju, što heta apazicyjny łozunh. Ja dalokaja ad palityki, ja tvorčy čałaviek, ja čałaviek miru. Ja śpiavaju dla svajoj publiki. I naohuł nie razumieju, što kryminalnaha vy bačycie ŭ hetaj frazie? Abo publika bačyć? Ja asabista — nie».
Śpiavačku padtrymała i hazieta Administracyi prezidenta «Sovietskaja Biełoruśsija».
«Za Biełaruś!», «Žyvie Biełaruś!» abo «Kvitniej, Biełaruś!» — pa sutnaści, adno i toje ž roznymi słovami. Niaŭžo žadać roskvitu svajoj krainie, śćviardžać, što jana žyvie (nie pamiraje, nie hinie — Boža barani!), — niešta nienarmalnaje ci, jašče nie chapała, vyklučnaje prava niejkich partyj? Što ž atrymlivajecca, zvyčajnamu čałavieku, nie zacyklenamu na palitycy, i skazać paru dobrych słoŭ pra ŭłasnuju krainu nielha?» — pisaŭ žurnalist haziety Viktar Korbut.
«Spytaj ža ŭ ciapierašniaha studenta abo školnika, jakija emocyi vyklikaje ŭ jaho zaklik «Žyvie Biełaruś!», — upeŭnieny, nie znojdziecca taho, chto b navat zapadozryŭ u hetych słovach štości dziŭnaje. «Žyvie sabie i žyvie spakojna, a što ž jašče rabić?» — samy łahičny adkaz na pytańnie, jakoje samo pa sabie dziŭnaje», — praciahvaŭ aŭtar.
Da 2020 hoda pad devizam «Žyvie Biełaruś!» vychodziła dziaržaŭnaja hazieta
«Narodnaja hazieta», jakaja ŭvachodzić u vydaviecki chołdynh Administracyi prezidenta, vykarystoŭvała deviz «Žyvie Biełaruś!» ad zdabyćcia Biełaruśsiu niezaležnaści da śniežnia 2020 hoda.
Ciapier zamiest zakliku «Žyvie Biełaruś!» tam słovy «Žyvi i kvitniej, Biełaruś!» — ź dziaržaŭnaha himna.
Łozunh «Žyvie Biełaruś!» kryčaŭ deputat Pałaty pradstaŭnikoŭ na mitynhu za Łukašenku.
20 žniŭnia 2020 hoda na praŭładnym mitynhu ŭ Stoŭbcach vystupaŭ miascovy deputat Pałaty pradstaŭnikoŭ Ivan Mamajka (były načalnik rajonnaj milicyi). Naprykancy svajho vystupu jon skazaŭ:
«Padtrymajem uładu. Žyvie Biełaruś!»
Na heta prysutnaja publika adkazała krykam: «Žyvie!»
Navukoŭcy pra «Žyvie Biełaruś»: adlustroŭvaje sutnaść palityki dziaržavy, treba ŭnieści deviz u Kanstytucyju
U 2020 hodzie ŭ Minsku sudzili 20-hadovuju Maryju Safonavu za toje, što jana napisała na asfalcie «Žyvie Biełaruś» i namalavała bieł-čyrvona-bieły ściah. Śledčy apisaŭ jaje ŭčynak tak:
«Cyničnyja nadpisy, jakija abražajuć pačućci hramadzian, jakija demanstrujuć pahardu da maralnych kaštoŭnaściaŭ, nakiravanyja na pryčynieńnie škody hramadskamu paradku i hramadskaj maralnaści nastupnaha źmiestu: «Žyvie Biełaruś» i vyjavy ŭ vyhladzie bieł-čyrvona-biełaha ściaha».
Navukoŭcy z Akademii navuk vydali advakatu Safonavaj ekśpiertnaje zaklučeńnie, u jakim patłumačyli, čamu hetyja słovy nie cyničnyja i nie abraźlivyja. Vysnovy pa frazie «Žyvie Biełaruś» takija:
• nie maje linhvistyčnych prykmietaŭ cyničnaha źmiestu;
• nie ŭtrymlivaje linhvistyčnych prykmiet abrazy, i sens jaje nie źjaŭlajecca abraźlivym;
• nie maje linhvistyčnych prykmiet vyrazu pahardy da maralnych kaštoŭnaściaŭ;
• u vyrazie «Žyvie Biełaruś» adlustravana sutnaść unutranaj i źniešniaj palityki našaj dziaržavy, nakiravanaja na zabieśpiačeńnie praćvitańnia Respubliki Biełaruś i rostu dabrabytu hramadzian.
Prafiesar Ivan Lepiešaŭ, znaŭca biełaruskaj frazieałohii, ličyŭ, što vyraz «Žyvie Biełaruś!» staŭ vykličnikavym frazieałahizmam — vokličam viery i nadziei.
Dacent katedry kanstytucyjnaha prava BDU Ivan Plachimovič, aŭtar dvuchtomnaha «Kamientara da Kanstytucyi Respubliki Biełaruś», vystupiŭ z prapanovaj — zamacavać vyraz «Žyvie Biełaruś!» u Kanstytucyi jak jašče adzin dziaržaŭny simvał, poruč z hierbam i ściaham. Kanstytucyjanalist pierakanany, što hety zaklik nieabchodna ŭklučyć u tekst kanstytucyjnaj prysiahi prezidenta.
Stała viadoma pra zatrymańnie 77-hadovaha Vasila Hustyra, adnaho z najlepšych ahraryjaŭ Biełarusi8
Kamientary