Prablema «lićvinizmu» nie moža stać palityčnaj, bo biełarusam nie ciesna ŭ miežach svajoj krainy — historyk Paškievič
Nakolki surjozna staić prablema «lićvinizmu», ci maje sens užyvać terminy «letuvis» i «Letuva» i ci jość pad teoryjami «lićvinizmu» histaryčnyja padstavy, razvažaje historyk Alaksandr Paškievič u čarhovym vypusku jutub-kanała «Historyja na Svabodzie».
Jak biełaruskija historyki pavinny adkazvać na aktyŭnaść prychilnikaŭ «lićvinizmu»
Na pohlad Paškieviča, dla taho, kab roznyja antynavukovyja teoryi nie nadta pašyralisia, musić być metanakiravanaja aśvietnickaja praca z boku prafiesijnych historykaŭ:
«Prafiesijnyja historyki mohuć supraćpastavić «lićvinizmu» historyju, jakaja zasnavanaja na krynicach, na vynikach ich navukovych daśledavańniaŭ, ale vykładzienaja ŭ papularnaj formie. Dla taho, kab ludzi, jakija nie majuć asabliva hłybokich histaryčnych viedaŭ i jakim nie cikavyja navukovyja pracy, mahli ŭsprymać infarmacyju. Dla ich musić być jakasnaja papularnaja litaratura, jakoj u nas nie tak šmat».
Alaksandr Paškievič ličyć, što z ulikam śpiecyfičnaści aktualnaj situacyi ŭ krainie, u jakoj isnujuć prablemy z raspaŭsiudžańniem drukavanaj pradukcyi, i z ulikam taho, što značnaja častka historykaŭ žyvie za miažoju, nie zastajecca ničoha inšaha, jak stvarać jakasnyja, papularnyja pradukty ŭ internecie na tych placoŭkach, jakich siońnia šmat i jakija pakul dastupnyja:
«Adkaz davoli adnaznačny — asvojvać novyja technałohii. Być na chvali tych mahčymaściaŭ, jakija daje sučasny śviet, i staracca maksimalna ich vykarystać».
Na pohlad historyka, dla taho, kab ludziam tvaja viersija historyi «zachodziła», jaje treba padavać cikava i sučasna, prapichvańnie ž siłaj praz vykarystańnie administracyjnych mietadaŭ, jak robić režym Łukašenki, maje abmiežavanuju efiektyŭnaść:
«Možna što chočaš rabić pad zakaz, pavialičvać kolkaść hadzin na vyvučeńnie, uzmacniać intensiŭnaść takoha ŭździejańnia, ale kali ludziam heta niecikava, kali ŭsio heta robicca kandova, to heta budzie prachodzić mima ich i budzie ŭsprymacca tolki jak aficyjoz, kazionščyna».
Čamu «lićvinizm» maje pad saboju histaryčny hrunt
Paškievič padkreślivaje, što adnosnaja papularnaść «lićvinizmu» zasnavanaja na tym, što biełarusy pretendujuć na spadčynu Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, na toje, što jano było staražytnaj biełaruskaj dziaržavaj. Z hetym ciažka spračacca, heta maje pad saboj hrunt.
«Biezumoŭna, našy prodki žyli ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim, byli jaho hramadzianami ci paddanymi, niezaležna ad kanfiesijnaha i etničnaha pachodžańnia. Tak ci inačaj hetaja spadčyna vielmi ciesna z nami splecienaja, i inšaj u nas niama».
Historyk adznačaje, što navat pry ŭsim žadańni «my nie možam skazać litoŭcam: davajcie my budziem ličyć Vialikaje Kniastva Litoŭskaje vašaj dziaržavaj, a my sabie znojdziem niejkuju inšuju słaŭnuju historyju.
Inšaj historyi ŭ nas niama. Inšuju «słaŭnuju» historyju my možam znajści, tolki kali pryviažamsia da Rasii, pryznajem, što byli viečna paniavolenyja, što imknulisia abjadnacca z Rasijaj u adnu dziaržavu».
Mienavita heta ciapier prapanujuć biełarusam rasijskija impiercy i šavinisty. Ale, na dumku Paškieviča, taki padychod nie byŭ by karysnym nie tolki biełarusam, ale i susiedziam, tym ža litoŭcam. Bo jany navat z punktu hledžańnia svaich ułasnych nacyjanalnych intaresaŭ abjektyŭna nie zacikaŭlenyja, kab biełarusy zastavalisia častkaj «ruskaha śvietu».
Biełarusy, biezumoŭna, majuć prava na spadčynu Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Pytańnie tolki ŭ tym, u jakoj stupieni: «Ci heta prava manapolnaje, i Vialikaje Kniastva Litoŭskaje — całkam biełaruskaja dziaržava, a tyja samyja litoŭcy znachodzilisia niedzie na marhinalnych rolach i nie mohuć ni na što pretendavać.
Ci my pryznajem, što heta naša ahulnaja spadčyna, i što Vialikaje Kniastva Litoŭskaje — heta biełaruska-litoŭskaja ci litoŭska-biełaruskaja staradaŭniaja dziaržava, što abodva narody zjaŭlajucca jaje spadčyńnikami.
Vielmi časta niemahčyma navat abjektyŭna padzialić, što tam było litoŭskaha, a što biełaruskaha. Tamu što na hetaj terytoryi išli roznyja etničnyja i kanfiesijnyja pracesy, mianiałasia moŭnaja situacyja. Heta spryjała tamu, što tojesnaści pierasiakalisia i pierachodzili adna ŭ adnu. Asabliva heta vidać na takich terytoryjach, jak, naprykład, terytoryja Vilenščyny».
Pohlad, što spadčyna Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, biezumoŭna, naša, ale nie manapolna, a sumiesna ź litoŭcami, — ciapier najbolš pašyranaje ŭjaŭleńnie ŭ biełaruskich navukovych i hramadskich kołach.
Paškievič źviartaje ŭvahu, što heta prajaŭlajecca, u pryvatnaści, u tym, što ahresiŭnych «lićvinistaŭ», jakija pretendujuć na manapolnaje vałodańnie spadčynaj VKŁ, siarod sapraŭdy ŭpłyvovych u Biełarusi ludziej, siarod tak zvanych «lidaraŭ dumak» vobmal.
Što ab pravie biełarusaŭ na spadčynu VKŁ dumajuć u litoŭskich navukovych kołach
Na pohlad Alaksandra Paškieviča, u litoŭskich navukovych kołach na prava biełarusaŭ na spadčynu Vialikaha Kniastva Litoŭskaha taksama ŭ cełym hladziać z razumieńniem:
«Tam razumiejuć, što dla taho, kab biełarusy byli jeŭrapiejskim narodam, kab byli siabroŭskim narodam i kab nie naležali da «ruskaha śvietu», jany pavinny abapiracca na spadčynu Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. I, u pryncypie, jany hatovyja hetym dzialicca».
Paškievič adznačaje, što takaja pazicyja litoŭskich historykaŭ vyrazna prajaviłasia padčas niadaŭniaj dyskusii ŭ Siejmie Litvy:
«Tam nie było takoj dyskusii, kab biełaruski bok niešta dakazvaŭ svajo, a litoŭcy jamu ŭ hetym kateharyčna admaŭlali. Naadvarot, my byli zhodnyja, što heta naša ahulnaja spadčyna i što my nie vorahi, a siabry z daŭnich časoŭ, a naša historyja niepadzielnaja».
Ci maje sens užyvać terminy «letuvis» i «Letuva»
Alaksandr Paškievič śćviardžaje, što ŭ narodnaj movie biełarusy nikoli nie nazyvali Litvu «Letuvoj», a litoŭcaŭ «letuvisami». Hetyja terminy zjavilisia ŭ biełaruskaj movie tady, kali biełarusy «stali dastatkova ahresiŭna pretendavać na spadčynu Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, śćviardžać, što litoŭcy nie majuć da hetaj spadčyny nijakaha dačynieńnia. I ŭ linhvistycy stali šukać paćviardžeńnia hetaj dumki».
Ale terminami «letuvis» i «Letuva» nijakim čynam nielha asprečyć prava litoŭcaŭ na spadčynu VKŁ, bo słova «letuvis» na litoŭskaj movie sinonim «lićvina» ŭ biełaruskaj ci polskaj movie.
Na dumku Paškieviča, niehatyŭnaje staŭleńnie ŭ litoŭskim hramadstvie da praktyki ŭžyvańnia hetych terminaŭ biełaruskimi aŭtarami było sfarmiravana antylitoŭskaj skiravanaściu asobnych tvoraŭ. «Hetyja słovy ŭ svoj čas stali svojeasablivym markieram. Kali jany ŭžyvalisia, to heta, jak praviła, aznačała antylitoŭskuju skiravanaść».
«Terminy «letuvis» i «Letuva» zjavilisia ŭ svoj čas na palityčnaj chvali, i tamu jany vielmi palityzavanyja. Praŭda, z taho času ŭžo padrasło cełaje pakaleńnie biełarusaŭ, jakija pryniali hetyja aznačeńni i ŭžyvajuć ich biez usiakaha niehatyvu da litoŭcaŭ. Jany dumajuć, što heta bolš pa-biełarusku. Tamu heta nie abaviazkova vielmi kiepska ŭ dačynieńni da litoŭcaŭ.
Ale sam ja, pamiatajučy pra toje, jak heta ŭsio ŭźnikła i jak usprymajecca, asabista starajusia hetych štučnych dla biełaruskaj movy terminaŭ nie ŭžyvać», — dzielicca svaimi dumkami Paškievič.
Jak prablema «lićvinizmu» moža być raźviazanaja ŭ hipatetyčnaj budučaj volnaj Biełarusi
Paškievič ličyć, što ŭ volnaj Biełarusi pavinien być pluralizm i ničoha nie musić zabaraniacca, aprača taho, što maje vyrazna ekstremisckuju skiravanaść — nie ŭ razumieńni, naturalna, režymu Łukašenki. Tamu tak zvanyja «lićviny» i prychilniki takich pohladaŭ pavinny mieć tyja samyja pravy na vykazvańnie svajoj dumki, što i prychilniki inšych punktaŭ hledžańnia.
Dziaržava ž i prafiesijnyja historyki musiać rupicca pra toje, kab takija pohlady nadta šyroka nie raspaŭsiudžvalisia. Ale nie šlacham zabaron i represij. Im prosta treba stvarać jakasnuju alternatyvu i pravodzić adpaviednuju histaryčnuju palityku, pry hetym nie adchilajučysia ad demakratyčnych normaŭ.
Ludzi mohuć prytrymlivacca samych roznych, navat dziŭnavatych pohladaŭ na historyju, hałoŭnaje, kab heta nie atručvała sučasnyja adnosiny z susiedziami. Važna, na pohlad Paškieviča, kab ahresiŭnyja idei nie pierajmali palityki i nie vystaŭlali na ich padstavie nijakich terytaryjalnych pretenzij da susiedziaŭ, nie pašyrali idei revizijanizmu. To-bok kab heta nie rabiłasia palityčnaj prablemaj.
Pry hetym historyk adznačaje, što «palityčnaj prablemaj u novaj Biełarusi «lićvinizm» nie moža stać z toj prostaj pryčyny, što jon — jakim by jon ni byŭ u luboj formie — abjektyŭna jość častkaj biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu, častkaj toj nacyjanalnaj biełaruskaj kancepcyi, jakaja admaŭlaje prynaležnaść Biełarusi da «ruskaha śvietu» i śviedčyć, što Biełaruś — heta častka Jeŭropy, a biełarusy naležać da jeŭrapiejskaj historyi.
«Lićviny», jakija b jany ni byli i jakich by kancepcyj ni prytrymlivalisia, tak ci inakš pierakonvajuć svaju aŭdytoryju ŭ tym, što Biełaruś — heta nie častka Rasii, što ŭ jaje svaja historyja i što jana nie aryjentavanaja na Maskvu.
Lišni dokaz hetaha — staŭleńnie da biełaruskaha «lićvinizmu» ŭ Rasii. Suprać jaho rezka vystupajuć rasijskija šavinisty i nazyvajuć jaho pravakacyjaj suprać «ruskaha śvietu».
A pakolki «ruski śviet» i supraćstajańnie jamu pry lubych palityčnych raskładach jašče doŭha budzie dla biełarusaŭ samaj hałoŭnaj prablemaj i vyklikam, i ŭ hetym biełaruskamu ruchu budzie patrebnaja padtrymka susiedziaŭ, to pieradumoŭ da taho, kab pačać realna varahavać ź litoŭcami ci palakami z-za histaryčnych chimier, prosta niama.
U kancy razmovy Alaksandr Paškievič adznačyŭ, što i ŭvohule revizijanizm, imknieńnie da terytaryjalnych pieradziełaŭ mahčymyja tolki tady, kali hetym žyvie hramadstva, kali možna hramadstva hetym zapalić. U toj čas jak u nas
«prablema «stračanych» terytoryj nie zajmaje ŭ hramadskaj śviadomaści kolki-niebudź surjoznaha miesca. Bolšaja častka nasielnictva navat nie zdahadvajecca, što Vilnia nibyta «naša», što hety horad mocna źviazany ź Biełaruśsiu. Heta jamu treba jašče dakazvać.
Biełarusam nie ciesna ŭ ciapierašnich miežach krainy. Nielha skazać, što nam nie chapaje žyćciovaj prastory. Takoha niama. Tamu nichto, navat samyja vialikija papulisty, nie zmohuć syhrać na hetych pačućciach».
Čytajcie jašče:
Dyskusija ab «lićviniźmie». Što rabić ź biełaruskaj pierśpiektyvy?
U Biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvie abnavili ceńnik? Voś jakija buduć rekamiendavanyja taryfy7
Kamientary