«Jak zachavać biełaruskaść?» dla mianie «Jak zachavać luboŭ da baćkoŭ?» Były kalinoviec raskazaŭ, što dapamahło jamu ŭśviadomić siabie
Alaksandr Kłačko, jakoha mnohija biełarusy viedajuć pad pazyŭnym «Kuś», pierajšoŭ na biełaruskuju movu ŭžo ŭ čas vajny. Praz heta va Ukrainie ź im zdaralisia cikavyja pryhody. Alaksandr štodnia publikuje ŭ siabie ŭ sacsietkach i ŭ biełaruskich čatach słova na matčynaj movie ź vizualizacyjaj — fota abo videa. Vydańnie BG.Media parazmaŭlała z vajarom pra toje, što dapamahaje zachoŭvać biełaruskaść i pazicyjanavać siabie biełarusam u zamiežžy — siarod inšaha, u vyprabavańniach frontu.
Žychar Baranavičaŭ Alaksandr Kłačko ŭ pieršyja dni paŭnamaštabnaj vajny pryjechaŭ va Ukrainu, kab abaraniać jaje ad rasijskich akupantaŭ. Prajšoŭ bai pad Bachmutam. U vieraśni 2023 hoda byŭ kamisavany pa stanie zdaroŭja, jaki ciapier nie dazvalaje znachodzicca na froncie. Žyvie ŭ Vilni, kudy pieršapačatkova vyjazdžaŭ ad pieraśledu na radzimie za ŭdzieł u pratestach 2020 hoda.
— Pytańnie «Jak zachavać biełaruskaść?» u mianie nikoli nie ŭźnikała, — dzielicca Alaksandr. — Heta nie było prablemaj. «Jak zachavać luboŭ da baćkoŭ?» — pryblizna tak heta dla mianie hučyć. Mabyć, nichto ź ludziej hetym pytańniem nie zadajecca, tamu što heta samo saboj zrazumiełaje.
Mnie dapamahło prajści praz vajnu i ŭsie vyprabavańni toje, što maje kaštoŭnaści — heta biełaruskija nacyjanalnyja kaštoŭnaści: biełaruskaja mova, biełaruskaja historyja, biełaruskaja kultura.
Jak pryjści da biełaruskaści — inšaje pytańnie. Nie ŭsie biełarusy, na maju dumku, adčuvajuć siabie biełarusami. Kali ŭ ciabie słaby nacyjanalny padmurak, to pierastać być biełarusam vielmi prosta. Ja sutykaŭsia z takimi momantami: kali zadaješ pytańnie «Čamu ty biełarus?», ludzi kažuć, što tamu što pašpart biełaruski abo tamu što naradziŭsia ŭ Biełarusi, vyras u Biełarusi.
Na maju dumku, pašpart, miesca naradžeńnia i miesca, dzie ty vyras, nie robić ciabie aŭtamatyčna nośbitam nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ. Siońnia ty maješ biełaruski pašpart, zaŭtra ŭ ciabie budzie mieksikanski. Abo siamja mieksikancaŭ pryjechała ŭ Miensk, naradziła tam dzicia, vyraściła jaho ŭ svaich tradycyjach — jon nie stanie biełarusam ad taho, što naradziŭsia ŭ Biełarusi.
Biełarus, na maju dumku, — heta toje, što ŭ ciabie ŭ dušy. Stracić heta vielmi składana, dzie b ty nie znachodziŭsia.
Kab zastavacca biełarusam, treba im być, treba pryjści da razumieńnia, jakija rysy, jakija kaštoŭnaści robiać ciabie biełarusam. Ci hatovy ty za hetyja kaštoŭnaści zmahacca, abaraniać ich.
Małaja radzima
Dla mianie takaja kaštoŭnaść — luboŭ da svajoj małoj radzimy. Ja naradziŭsia ŭ Baranavičach, ale svajoj małoj radzimaj liču viosku Damaševičy pad Baranavičami. Tam maje karani. Adsotkaŭ 50, a moža, i 70 maich prodkaŭ — z hetaj vioski. Letam ja tam byvaŭ u babuli na vakacyjach.
Ja pačaŭ vyvučać u svoj čas historyju svaich prodkaŭ, składać hienieałahičnaje dreva. Dla mianie adkryłasia vielmi cikavaja historyja vioski, jakaja abiaźludzieła ŭ apošni čas. Hetuju historyju nie viedajuć navat maje baćki, jakija naradzilisia abodva ŭ Damaševičach. Ja miarkuju, što šmat biełarusaŭ nie viedajuć historyju tych viosačak, adkul ichnija babuli, dziaduli.
Za piać kiłamietraŭ ad Damaševičaŭ, u vioscy Stałovičy, Suvoraŭ raźbiŭ vojska kanfiederataŭ (Barskaj kanfiederacyi. — Red.) u 1771 hodzie. Za try z pałovaj kiłamietry vioska Staraja Myš, dzie ŭ 1654 hodzie byŭ spaleny maskoŭskim vojskam Myšski zamak. Rasiejskija vajavody pisali caru, što miascovych «ludziej litoŭskich» — tak nazyvali žycharoŭ VKŁ rasiejcy — «usich pabili». Vioskaj Damaševičy vałodaŭ u svoj čas bryhadny hienierał Tadevuša Kaściuški Ksavieryj Niesiałoŭski, kali vieryć dakumientam, jakija ja znajšoŭ u archivie.
Kali ja pačaŭ kapać uhłyb pra prodkaŭ, mnie raskryŭsia šyroki, hłyboki padmurak. Ja nie viedaju, jak heta pracuje, ale ty adčuvaješ moc ad taho, što za taboj stajać hetyja ludzi, prach jakich užo stleŭ u ziamli. Heta byccam by ty staiš na poli boju, a za taboj — vojska z tvaich prodkaŭ. Heta ŭzmacniaje duch.
Razumieńnie historyi
Niejak bačyŭ post adnoj rasiejskaj žančyny, i tam prahučała vielmi dobraja dumka: razumieńnie historyi lepš za ŭsio prychodzić, kali ty hladziš na jaje vačyma svaich prodkaŭ.
Kali babula tabie raskazvaje, što ŭ vajnu adbyvałasia, jakimi byli partyzany, jakimi byli niemcy, palaki, jak prychodziła Čyrvonaja armija, — heta samaja karysnaja infarmacyja. Abo kali viedaješ, jakija padziei adbyvalisia na tvajoj małoj radzimie, jakija vojski prychodzili, chto byŭ voraham dla tvaich prodkaŭ, chto byŭ siabram.
Vielmi važna viedać historyju nie vačyma inšaj dziaržavy — Maskvy, Varšavy — a vačyma svaich prodkaŭ. Kali ty jaje tak viedaješ, tabie ŭžo nie buduć ulivać u vušy, što ty «ruski sa znakam jakaści», abo kresy ŭschodnija, abo štości inšaje.
Biełaruskaja mova
Sa žniŭnia 2022 hoda ja pryncypova i ź biełarusami, i z ukraincami razmaŭlaŭ pa-biełarusku. Kali heta adbyvajecca na froncie, da mianie adrazu pytańnie ad ukrainskich vajskoŭcaŭ: «Ty, mabyć, z Čarnihaŭščyny?» Takoje ŭražańnie było. Abo, kali daviedvalisia, što ja biełarus, to kazali: «O, jakaja pryhožaja havorka ŭ vas!» Zvyčajna biełarusy razmaŭlajuć pa-rasiejsku, a tut pa-biełarusku. Pa movie adrazu stanovicca zrazumieła, chto ty i što ty.
Kali ja baču rasiejskamoŭnaha, to na fonie apošnich padziej u mianie ŭnutranaje niepryniaćcie, ja namahajusia jaho ŭ sabie dušyć.
Kali heta znajomy čałaviek i ja viedaju jaho kaštoŭnaści, kali jon šanuje biełaruskuju movu, niehatyŭna stavicca da ŭłady, jakoj zaraz zachoplena Biełaruś, da ahresii Maskvy, — to ja ŭsprymaju narmalna. Ale kali heta nieznajomy čałaviek, to adrazu ŭźnikaje pytańnie: a jakija ŭ ciabie kaštoŭnaści? Kali čałaviek biełaruskamoŭny ci ŭkrainskamoŭny, to, chutčej za ŭsio, u jaho buduć blizkija da maich kaštoŭnaści. Heta taki źniešni markier.
Słova dnia
Ja viadu kalandar «Słova dnia». Heta pačałosia tak: kali my byli pad Bachmutam, mnie maja dziaŭčyna prysłała kalandar «Mova volnych». My ŭ padvale siadzieli. Ja dumaŭ: Hospadzie, navošta prysłała? Kudy ja tut paviešu ŭ padvale hety kalandar? Potym chłopiec ź miedyjasłužby namalavaŭ hrafici z Kalinoŭskim na ścianie hetaha padvała. Ja prymacavaŭ na viarovačcy kala hetaha hrafici hety kalandar i prosta kožny dzień fotkaŭ i vykładvaŭ u siabie ŭ historyjach, u instahramie słova na fonie Kastusia Kalinoŭskaha. Potym pryjšła ideja šukać hetaje słova ŭžyvuju i fotkać na fonie listka kalendara.
A z Novaha hoda troški pamianiaŭ farmat: zaraz nie vykarystoŭvaju listok kalendara, a prosta fatahrafuju źjavu ci pradmiet i vykarystoŭvaju biełaruskuju frazu, dzie jość słova, jakoje aznačaje hety pradmiet.
Zdajecca, takaja drobiaź: kožny dzień prosta pościš hetaje słova. Časam možna było zhubić paru hadzin, kab znajści adpaviednik. Ale ja nie mahu pieradać, jakaja heta mocnaja reč. Ja asensoŭvaju heta jak adnu ź dźviuch-troch hałoŭnych padziej hoda dla mianie asabista.
Kali ty robiš maleńkuju spravu pastajanna, heta vielmi mocna ŭpłyvaje. Samyja kaštoŭnyja vodhuki dla mianie — ad ludziej, jakija ledź nie nazyvali mianie i inšych dobraachvotnikaŭ najomnikami, jakija razmaŭlajuć pa-rasiejsku. I pry hetym ja ad ich čuŭ: «Viedaješ, ideja ŭ ciabie cudoŭnaja. Navat mnie cikava heta tvajo słova dnia».
Heta miakkaja biełarusizacyja pa kropielcy. Jak kažuć, kropla kamień točyć.
«Maje nyrki nie pieražyli Bachmuta. Ale vyzvalać Biełaruś ja hatovy navat biez nyrak»
Kalinoviec Kłačko «Kuś»: Ja pryjechaŭ zmahacca nie za vyzvaleńnie Ukrainy, a za vyzvaleńnie Biełarusi. I ŭ hetym majo adroźnieńnie ad «Janki»
Kalinoviec «Kuś»: Luby dziejač biełaruskaj revalucyi pierastanie dla mianie isnavać, kali voźmie ŭdzieł u handli palitviaźniami ŭ abmien na źniaćcie sankcyj
Bajec «Kuś» z Pałka Kalinoŭskaha — ab pracy na čyhuncy i ŭ BRSM, vyprabavańni vajnoj i vybary pamiž pałonam i śmierciu
«Navat jaho prychilniki zrazumieli, što žyć jak raniej užo nie atrymajecca». Biełarusy raskazali pra atmaśfieru ŭ krainie napiaredadni vybaraŭ6
Kamientary