Adkul pajšli «čarka i skvarka» + fota

Ježa dla litaraturaznaŭcaŭ

Dva z pradstaŭlenych vydańniaŭ zacikaviać pieravažna daśledčykaŭ litaratury. Tamu na prezientacyi im nadavałasia mienš uvahi. Viadoŭca imprezy, historyk Natalla Hardzijenka, skazała kolki słovaŭ pra kožnaje.

Almanach «Zapisy Biełaruskaha instytuta navuki i mastactva», jaki isnuje z 1953 hoda, vychodzić u Ńju-Jorku apošnim časam raz na hod.

Novy numar pryśviečany biełaruskaj litaratury — jak emihracyjnym piśmieńnikam, tak i litarataram mietrapolii, pieravažna mižvajennaha pieryjadu.

Tut źmieščanyja fotaarchivy piśmieńnika Jurki Vićbiča, davajennyja dakumienty litaraturaznaŭcy Antona Adamoviča i jahonaje listavańnie z paetam Michasiom Kavylom, dzie jon vučyć jaho pisać saniety, a taksama poŭnaja biblijahrafija artykułaŭ Maksima Bahdanoviča ŭ niamieckamoŭnym i emihracyjnym druku.

U knizie amierykanskaha biełarusa, archivista, daśledčyka Lavona Jureviča «Žanry» razhladajucca niekatoryja napramki biełaruskaj emihracyjnaj litaratury.

Tut jość teksty, pryśviečanyja śpiecyfičnamu humaru dyjaspary, traviełoham — natatkam emihrantaŭ pra padarožžy, u tym liku i na radzimu, u BSSR.

Nadajecca ŭvaha bijahrafijam, pierakładam, što rabilisia za miažoj, dy inšym žanram, jakija isnujuć u emihranckim asiarodku. Kniha zrabiłasia dvaccać pieršym vydańniem u sieryi «Biblijateka Baćkaŭščyny», jakaja papularyzuje viedy pra biełaruskuju dyjasparu. Nina Šydłoŭskaja, staršynia Rady Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna», adznačyła: «Knihi, što vychodziać u hetaj sieryi, vučać, jak zachoŭvać Biełaruś niezaležna ad taho, dzie ty žyvieš. Bo dla nas jak nacyi nie vielmi vialikaj i ź ciažkaj dolaj vielmi važna, kab biełaruskaje žyćcio isnavała nie tolki na radzimie, ale i ŭ tych krainach, kudy volaj losu traplajuć našyja ludzi».

Biełaruski Ilf i biełaruski Piatroŭ

Nastupnyja dźvie knihi mohuć stać adkryćciom nie tolki dla znaŭcaŭ biełaruskaj emihracyi, a dla luboha prychilnika dobraha čytva.

Pra ich hetym viečaram kazali šmat, z zachapleńniem i haračymi zaklikami «čytać usim».

Daśledčyk Cichan Čarniakievič pryznaŭsia, što da taho, jak atrymaŭ prapanovu zrabicca redaktaram-układalnikam knihi Lavona Savionka «Tvory», nikoli nie čuŭ pra hetaha aŭtara. U knizie sabranyja daemihracyjnyja tvory piśmieńnika-fieljetanista i teksty, napisanyja padčas akupacyi, jakija paśla jaho adjezdu ŭ ZŠA byli niezasłužana pakinutyja biez uvahi na radzimie.

«Lavon Savionak — adzin z najlepšych satyryčnych piśmieńnikaŭ savieckaha času, heta biełaruski Ilf i Piatroŭ. U 1920-ja hady jon byŭ karespandentam haziety „Savieckaja Biełarusija“, na toj čas jašče biełaruskamoŭnaj,

i tam drukavaŭ svaje fieljetony. Biezumoŭna, temy byli śpiecyfičnyja, časta davodziłasia „adhukacca na zadačy kampartyi“, ale pisaŭ jon tak pa-majstersku, što kožnaje słova ažno źvinieła. Kali ja pieradrukoŭvaŭ ich u čytalnaj zale, časam ažno nie moh strymacca ad śmiechu, — kaža Čarniakievič, na dumku jakoha satyryčny talent Savionka možna pastavić navat vyšej za talent Mryja. — Absalutna niezrazumieła, jak niekatoryja fieljetony mahli być nadrukavanyja ŭ toj čas. Bo davodziačy peŭnuju źjavu rečaisnaści da absurdu, jon pakazvaŭ idyjatyzm niekatorych situacyj. Tak što heta byŭ apazicyjny tavaryš».

«Dziońnik 1943–1947» Dźmitryja Siamionava — chłopca, jaki nie byŭ viadomym dziejačam ni na radzimie, ni ŭ emihracyi, — źjaŭlajecca ŭnikalnym histaryčnym dakumientam.

Zapisy, jakija vypadkova zachavalisia ŭ siamji aŭtara, vialisia ŭ 1943 hodzie ŭ akupavanym Minsku i padčas uciokaŭ za miažu. Historyka Antona Rudaka jany zacikavili najpierš jak adlustravańnie tahačasnaha moładzievaha asiarodku ŭ stalicy.«Jak ni dziŭna hučyć, u časie akupacyi ŭ Minsku moładź faktyčna dałučyłasia da ahulnajeŭrapiejskaj infarmacyjnaj i kulturnaj prastory. Ludzi hladzieli filmy i słuchali muzyku, papularnuju ŭ Jeŭropie, čaho nie było da vajny. Navat podpisy na fotazdymkach i vinšavalnych paštoŭkach moładź rabiła pa-niamiecku, — kaža Rudak. — Cikava, što Siamionaŭ u pieryjady zachapleńnie roznymi dziaŭčatami ŭ zapisach pierachodzić na ruskuju movu. Značyć, dziońnik jon vioŭ nie tolki dla siabie ci naščadkaŭ, ale i kab dać pačytać».

Adkul pajšli «čarka i skvarka»

Litaraturny krytyk Hanna Kiślicyna znajšła suviaź pamiž dziońnikami Siamionava i samym bujnym satyryčnym tvoram Savionka «Zapiski emihranta» («Dzieńnik Iv. Iv. Čužaninava»), bo jany apisvajuć adnu i tuju ž rečaisnaść, čas akupacyi ŭ Minsku.

«Niadaŭna ja daviedałasia, što ŭ 1950-ja hady ŭ Minsku była chvala antysiemityzmu. Mianie zacikaviła: jak heta mahło być paśla stolkich niavinnych achviaraŭ, biełarusy ž pavinny byli škadavać jaŭrejaŭ.

Pračytaŭšy hetyja teksty, ja zrazumieła, što biełarusy mahli nie bačyć nie toje, što adbyvałasia pobač ź imi ŭ adnym horadzie, a navat na susiednich vulicach, — apaviadaje Kiślicyna. — Kali ŭ Siamionava słova „niemcy“ paru razoŭ zhadvajecca — tančyli razam ci hrali ŭ fanty, to ŭ Savionka jaho ŭvohule niama. Možna, akazvajecca, pražyć na hetaj terytoryi i nie bačyć voraha, a bačyć tolki toje, što ŭvasablaje biełaruskuju nacyjanalnuju ideju — čarku i skvarku. Kniha Savionka raźbiła majo ŭjaŭleńnie, što hetaja aktualizacyja čarki i skvarki źjaviłasia ŭ 1990-ja. Bo ŭ knizie hety frazieałahizm zhadvajecca šmatkroć: kali spačatku „čarka, skvarka i ciopły žanočy bok pahładzić“, to bližej da kanca vajny pra bok užo niama, vidać, trošku raschaciełasia».

Hanna Kiślicyna raskazała, što tvor Savionka ździviŭ jaje mnohimi akaličnaściami staličnaha žyćcia:

i apisańniem šlubu pad akupacyjaj, kali žanilisia dziela niekalkich palitonaŭ ci miachoŭ muki, i zapatrabavanaściu roznych varažbitak, cyhanak i chiramantaŭ, da jakich ludzi chadzili, kab daznacca pra svaju budučyniu, i raptoŭnaj relihijnaściu ŭ ateistyčnym asiarodku.

«Zdajecca, što śmiešnaje mahło być ŭ toj vajnie? Ale praz movu možna raśśmiašyć, navat apisvajučy samyja trahičnyja situacyi.

Heta redkaja kniha ad emihrantaŭ, nad jakoj ty nie siadziš i nie nudzišsia, raźbirajučy składanuju movu, a možaš prosta paviesialicca», — dadała jana naprykancy i paraiła ŭsim jaje pračytać.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0