«Heta taja Maša, jakuju ja viedaju ŭsio žyćcio». Razmova ź siastroj Maryi Kaleśnikavaj
Fota Nadziei Bužan
U jakoj siamji vyrasła Maryja Kaleśnikava, čym zachaplajecca, akramia muzyki, i jakim čynam trapiła ŭ palityku. Raskazvaje «Radyjo Svabodzie» jaje siastra Taćciana Chomič.
7 vieraśnia pobač z Nacyjanalnym mastackim muzejem Biełarusi hrupa nieviadomych mužčyn vykrała Maryju Kaleśnikavu i źviezła ŭ nieviadomym kirunku. U noč na 8 vieraśnia stała viadoma, što Maryja admoviłasia źjaždžać ź Biełarusi, razarvaŭšy svoj pašpart na biełaruska-ŭkrainskaj miažy. Praź dzień paśla hetaha baćku Maryi pazvaniŭ śledčy i paviedamiŭ, što jana znachodzicca ŭ SIZA №1 na vulicy Vaładarskaha ŭ Miensku.
Pakul abvinavačańnia Kaleśnikavaj nie pradjavili (jaje padazrajuć u zaklikach da zachopu ŭłady), a pra jaje ŭčynak pišuć najbujniejšyja suśvietnyja ŚMI. Svaboda pahutaryła ź siastroj Maryi Taćcianaj Chomič pra toje, jakoj hałoŭnuju apazycyjanerku krainy viedajuć rodnyja i jak uvohule čałaviek, čyjo žyćcio zaŭsiody było źviazana z mastactvam, trapiŭ u palityku.
«Maša takoj była zaŭsiody»
«Ci źmianiłasia Maryja za apošnija miesiacy? Jana ź dziacinstva vielmi ŭpeŭnieny ŭ sabie čałaviek, — havoryć Taćciana Chomič. — Ale ja dumaju, što apošnija miesiacy tolki ŭzmacnili jaje ŭpeŭnienaść u siabie. Vieru ŭ siabie i vieru ŭ biełarusaŭ najpierš. Niejkich karennych źmienaŭ u joj ja nie zaŭvažyła, ja b nie skazała, što Maryja mocna źmianiłasia. Maša takoj była zaŭsiody. Heta taja Maša, jakuju ja viedaju ŭsio žyćcio».
Pa słovach Taćciany, suviazi ź siastroj jana nie hublała, navat niahledziačy na praźmiernuju zaniataść Maryi ŭ vybarčaj kampanii. Jany kantaktavali amal kožny dzień da samaha zatrymańnia Maryi. Hetak paviałosia jašče ź dziacinstva.
«Našyja baćki — inžynery, — raskazvaje Taćciana pra rodnych. — Ale ŭ siamji zaŭsiody vielmi lubili muzyku. Pryčym mama vielmi lubiła klasyčnuju muzyku, i jana pryščapiła hetuju luboŭ nam ź siastroj. A tata — jon stary rokier. Tamu ŭ nas takaja muzyčnaja siamja, ja tak mahu skazać. My razam z Mašaj atrymlivali muzyčnuju adukacyju. Jana vybrała hetuju prafesiju dla siabie. My naradzilisia ŭ Čyžoŭcy, a raśli va Ŭruččy. Maša vielmi lubić haradzkija špacyry, moža chadzić pa 10 km na dzień. My ź joj časta hulali pa praspekcie i ŭ Asmałoŭcy. Adna z ulubionych prahułak Mašy — uzdoŭž Śvisłačy, bo tam pryhožy zachad. My taksama majem tradycyju siamiejnuju z baćkami — zachodzić u kaviarniu «Hurman», što nasuprać druhoha korpusa Akademii muzyki».
Pa słovach Taćciany, z Maryjaj jany najpierš siabroŭki. U dziacinstvie, viadoma, časam svarylisia. Ale ciapier mocna siabrujuć.
«Siastra sazvońvałasia z mamaj kožny dzień ciaham dziesiaci hadoŭ»
«Našyja baćki — svabodnyja i niezaležnyja ludzi, — havoryć Taćciana Chomič. — Jany zaŭsiody razumieli, što adbyvajecca ŭ Biełarusi ŭ hetyja apošnija dziesiacihodździ. Dumaju, ja mahu skazać, što ŭ nas vielmi dobraja siamja, baćki vielmi dobryja. Jany nas zaŭsiody vielmi lubili. Mamy nia stała letaś. Mama była siabroŭkaj i mnie, i Mašy. Navat žyvučy ŭ Niamieččynie, Maša ciaham dziesiaci hadoŭ sazvońvałasia z mamaj štodzień. Kali mnie ŭ dziacinstvie rabili ŭkoły, to Maša płakała razam sa mnoj z pačućcia salidarnaści. Jana vialiki empat. Akramia blizkich rodnych, u nas vielmi dobryja stasunki z bolš dalokimi — babulami, dziadami, stryječnymi rodnymi. My ŭsie vielmi časta bačymsia. Nas usie padtrymlivajuć ciapier».
Taćciana havoryć, što jaje siastra Maryja najbolš cikavicca i zajmajecca prajektami, źviazanymi z mastactvam. Kali muzykaj zajmajecca prafesijna i vučyłasia hetamu, to inšymi vidami mastactva zachaplałasia jak chobi.
«Maša, akramia muzyki, vielmi lubić čytać i čytaje vielmi šmat z samaha rańniaha dziacinstva, — uspaminaje siastra Maryi Kaleśnikavaj. — Užo ŭ dziesiać hadoŭ jana čytała knihi palicami. I z časam hetaje zachapleńnie nia źnikła. Čytaje pra mastactva, palityku, čytaje mastackuju litaraturu. Maryja vielmi cikavicca architekturaj, vyjaŭlenčym mastactvam. Admysłova jeździć pa haradach u Italii, Niamieččynie, Polščy, u Litvie, kab naviedać vystavy i mižnarodnyja festyvali. Asabliva lubić sučasnaje mastactva. Heta ŭsio vyliłasia ŭ toje, što Maša stała dyrektarkaj kulturnickaj prastory «OK16» u Miensku. U apošnija niekalki hadoŭ jana arhanizoŭvała imprezy na styku niekalkich vidaŭ mastactva — muzyki, teatru, performansu; štości litaraturnaje».
«Ničoha dziŭnaha ŭ tym, što Maša trapiła ŭ palityku»
Adkul tady ŭziałasia palityka? Pa słovach Taćciany, jana hetamu nie ździviłasia.
«Dumaju, što, papraŭdzie, heta blizkija rečy, — kaža siastra Maryi. — Heta havorać, što sfery palityki i mastactva daloka adna ad adnoj znachodziacca. Ja dumaju, što ŭsio zusim nia tak. I Maryja taksama heta paŭtarała. Svabodnaha mastactva nia moža być u krainie, dzie niama svabody słova, dzie jość cenzura. Čałaviek nia moža raźvivacca, stvarać štości, realizoŭvać siabie, kali na jaho cisnuć, kali jon nia moža siabie prajavić. Tamu niama ničoha dziŭnaha ŭ tym, što Maša trapiła ŭ palityku. Čałaviek mastactva nia moža być pa-za palitykaj. U našaj krainie ŭłady akazvajuć upłyŭ, cisk na svabodu słova, samavyjaŭleńnie ludziej. U tym liku na ludziej mastactva».
Paśla aryštu Viktara Babaryki i jahonaha syna Eduarda, jaki ŭznačalvaŭ vybarčy štab baćki, mienavita Maryja Kaleśnikava razam z advakatam Maksimam Znakam faktyčna stała tvaram štabu Babaryki. Pa słovach siastry Taćciany, heta taksama nia stała siurpryzam dla ŭsich, chto dobra viedaje Maryju.
«Ja nie ździviłasia hetamu, — kaža Taćciana Chomič. — Dumaju, Maryja razumieła, što heta moža zdarycca. I Viktar Dźmitryjevič taksama. Jon źbiraŭ kamandu vielmi mocnych ludziej, jakija padzialajuć adnolkavyja kaštoŭnaści. Tamu ja nie ździviłasia, kali heta adbyłosia».
«Jana dakładna nie źbirałasia źjaždžać»
Uviečary 8 vieraśnia na presavaj kanferencyi ŭ Kijevie paplečniki Maryi Kaleśnikavaj Anton Radniankoŭ i Ivan Kraŭcoŭ padrabiazna raskazali, jakim čynam Maryja Kaleśnikava viarnułasia ŭ Biełaruś, užo faktyčna znachodziačysia na neŭtralnaj pałasie pamiž Biełaruśsiu i Ŭkrainaj. Historyja pra parvany na šmatki i pakamiečany pašpart Kaleśnikavaj sapraŭdy razyšłasia pa ŭsim śviecie. Taćciana Chomič pryznajecca, što akurat jana hetamu zusim nie ździviłasia.
«U hetym razie ja nie ździviłasia taksama, — kaža Taćciana. — Ja viedaju, što Maša ni pry jakich umovach nie pakinuła by z ułasnaha žadańnia Biełaruś. Jana dakładna nie źbirałasia źjaždžać. I, viedajučy Mašu, ja razumieju, što jana b zrabiła ŭsio mahčymaje, kab hetaha nie adbyłosia. My viedajem, što siastru hvałtoŭna pryvieźli na miažu. I jana pakazała, što sapraŭdy nie źbirajecca źjaždžać ź Biełarusi ni pry jakich umovach. Što jana nam i paćvierdziła».
Pa słovach Taćciany, mahčymy adjezd Maryja abmiarkoŭvała z rodnymi i siabrami. Jana zaŭsiody nastojvała, što nia budzie hetaha rabić.
«Maša časta havaryła, što nia źjedzie, — pryhadvaje jana. — I nia źjedzie tamu, što tut, u Biełarusi, zastajucca jaje siabry. Zatrymanyja Viktar Babaryka, jaho syn Eduard. Maša havaryła, što nia moža pakinuć ich tut i źjechać ź Biełarusi. Jana zaŭsiody havaryła nam, što zrobić usio mahčymaje, kab vyzvalić ich. Jana prosta nie mahła źjechać, heta hałoŭnaja pryčyna».
Što Maryja Kaleśnikava dumaje pra svaju vialikuju papularnaść? Siastra Taćciana pryznajecca, što nia moža hetaha prakamentavać, jany nikoli nie havaryli pra heta.
«Tak, ja zaŭvažała, jakuju reakcyju Maša vyklikała ŭ ludziej na vulicach, padčas akcyj pratestu, — havoryć Taćciana. — Bačyła heta, kali była pobač ź joj. Ale napeŭna mnie ciažka skazać, što jana sama adčuvała ŭ hetyja momanty. Maša vielmi lubić biełarusaŭ, jana vielmi radaja tamu, što hramadztva pračnułasia. Što biełarusy zrazumieli, što jany razam. Što jany mohuć mianiać svoj los, što jany sami pavinny zmahacca za svaju budučyniu. Mašu heta zaŭsiody raduje, dapamahaje ruchacca dalej».
Praz dva dni paśla źniknieńnia stała viadoma, što Maryja Kaleśnikava maje status padazravanaj u kryminalnaj spravie ab zachopie ŭłady. Kali joj pradjaviać abvinavačańni, Maryi moža pahražać da 5 hadoŭ pazbaŭleńnia voli. Siastra Taćciana pryznaje, što, byŭšy za miažoj, Maryja taksama mahła b dziejničać. Jak heta robiać ciapier Śviatłana Cichanoŭskaja ci Vieranika Capkała. Adnak vybar siastry taksama razumieje.
«Ja razumieju, što jana nie mahła zrabić inačaj, — kaža Taćciana. — Ja nie mahu bolš ničoha skazać. Razumieju, čamu jana tak zrabiła. Maša — mocny arešak. Joj kazali, što možna źjechać u metach biaśpieki. Ale Maša zdradziła b svaim siabram. Jana b zdradziła hetym u pieršuju čarhu samoj sabie».
Kubrakoŭ davodziŭ, što milicyjant Zhirski nie datyčny da bandy nalotčykaŭ. Ciapier taho sudziać — pahražaje da 20 hadoŭ3
Kamientary