«Nam zajmalna šukać». U Zasłaŭi adkryvajecca asobny muziej «malavanych dyvanoŭ»
Alaksandr Rak — hałoŭny zachavalnik fondaŭ Historyka-kulturnaha muzieja-zapaviednika «Zasłaŭje». Dziakujučy jamu i jahonym kaleham z muzieja-zapaviednika, u Zasłaŭi sabrana vialikaja kalekcyja «malavanych dyvanoŭ», što pierarasła ŭ asobny muziej, jaki dniami adčynić svaje dźviery. Pamiaškańniem dla jaho staŭ flihiel-ermitaž byłoha pałaca Pšaździeckich. U svoj čas tam była karcinnaja halereja — prasočvajecca peŭnaja histaryčnaja pierajemnaść. Pra ekspazicyju novaha muzieja z Alaksandram Rakam parazmaŭlała «Płanieta Biełaruś».
— Čamu mienavita ŭ Zasłaŭi źjaviŭsia taki muziej? Nakolki nam viadoma, u im znachodzicca ŭsiaho adna praca z hetaj miascovaści.
— Tak atrymałasia, što pieršym pradmietam, jaki patrapiŭ u muziej-zapaviednik, byŭ mienavita «malavany dyvan» pracy Jazepa Drazdoviča.
Muziej stvaraŭsia naprykancy 80-ch hadoŭ minułaha stahodździa, i pobač niešta istotnaje dla papaŭnieńnia kalekcyi było ciažka znajści. Tamu pieršyja ekśpiedycyi ładzilisia na Viciebščynu i Brestčynu. Padčas takoj pajezdki pa Viciebskaj vobłaści my i znajšli tvory Drazdoviča.
U 1998-m kalekcyju papoŭniła praca Jazepa Drazdoviča «Palaŭničy z sabakam». Temu było vyrašana raźvivać heta dalej. U 90-ja hady ja i Jury Małaš jeździli ŭ asnoŭnym pa Hłybockim rajonie, krychu paźniej daviedalisia jašče adno imia mastaka z Hłyboččyny, Hienadzia Kuzaŭkova. U Hłybockim i Šarkaŭščynskim rajonach znajšlisia nievialikija «dyvanki» i makatki, aŭtary jakich zastavalisia nieviadomymi. Kalekcyja farmiravałasia, rasła, u 2004-m u joj źjaviłasia jašče adna praca Jazepa Drazdoviča, makatka «Lisica».
Paźniej siarod znachodak pieravažna byli dyvany arcielnaj vytvorčaści (kaniec 1950-ch i dalej). Aŭtarskich tvoraŭ siońnia ŭ svabodnym dostupie amal užo nie zastałosia…
— A jakija rehijony akazalisia samymi «ŭradžajnymi» na znachodki?
— Zachad Viciebskaj vobłaści. Hłybocki, Šarkaŭščynski, Miorski rajony. Z Pastaŭskaha taksama pryvieźli ź dziasiatak dyvankoŭ. A jašče vyłučajecca Słuččyna z kalekcyjaj prac Aleny Kiš. Z bolš jak 300 tvoraŭ, stvoranych joju ŭ 1930-1940 hady, siońnia viadoma 13, 11 ź ich — u fondach našaha muzieja-zapaviednika.
Padčas ekśpiedycyi pa Słuččynie nam raspaviadali pra mastačku, jakaja malavała dyvany, i my dumali, što havorka idzie pra Alenu, ale joj akazałasia Jadviha Vajciešyk. Tak my daviedalisia jašče adno novaje imia. Paznajomilisia z synam Jadvihi, jaki padaravaŭ nam niekalki prac maci, za što my jamu vielmi ŭdziačnyja!
Jašče adzin cikavy aŭtar, jakoha my «adkryli», — heta Chviedar Suchaviła, vučań Drazdoviča. U nas u kalekcyi try jahonyja pracy.
Nie tak daŭno byŭ znojdzieny kilimok i na Minščynie. Vypadkova, prahladajučy na «Kufary» abjavy ab prodažy nieruchomaści, ubačyli fota interjera viaskovaj chaty ŭ Vilejskim rajonie z «malavankaj» na adnoj sa ścien. Patelefanavali — chatka ŭžo pradadziena. Ale kilimok u nas atrymałasia nabyć, jon akazaŭsia redkim, padobnych bolš nie sustrakałasia: na im vyjava anioła, a ŭpryhožany jon askiepkami bitych cacak dla ŭpryhožvańnia jalinki.
— Atrymlivajecca praktyčna praca detektyvaŭ… Što vy adčuvajecie padčas pošukaŭ?
— Nam zajmalna šukać. Apošniaja ekśpiedycyja na Hłyboččynu była ŭ 2018 hodzie, znachodkami stali adzin arcielny kilimok, adzin — fabryčnaj vytvorčaści. Try dni jeździli biezvynikova, ad vioski da vioski, dzie miascovyja žychary raskazvali pra dvuch bratoŭ, jakija malavali kilimki.
I ŭ rešcie rešt, na miažy Šarkaŭščynskaha rajona, zazirnuli ŭ chatu naŭskrajku. Dzied zavioŭ nas u kamoru, dzie, pobač z kaŭbasami, visieła malavanka tych samych bratoŭ. My daviedalisia, što heta Vasil i Uładzimir Kryvionki.
— A chto-niebudź ź miascovych žycharoŭ vam dapamahaje, padklučajecca da «rasśledavańniaŭ»?
— Ludzi siońnia sami prapanujuć, dasyłajuć malavanyja pracy, niadaŭna adna žančyna pryviezła kilimok ad babuli z Aršanščyny.
Kali rabili vystavu ŭ Muziei historyi teatralnaj i muzyčnaj kultury, pa telebačańni prajšoŭ nievialiki siužet, u jakim my raskazvali pra «malavanki» i pra toje, što ich siońnia vielmi ciažka adšukać — u adkaz ź Lidskaha rajona nam dasłali dva kilimki.
Jašče adnu vystavu z nazvaj «Zasłaŭje — skarbonka biełaruskaj malavanki» my zładzili ŭ 2016 hodzie ŭ Mahilovie padčas pracy forumu muziejaŭ Biełarusi. Tady dyrektar Drahičynskaha muzieja Siarhiej Uładzimiravič Hranik zaprasiŭ nas da siabie.
Z hetaha momantu ŭ Drahičynski rajon było naładžana niekalki ekśpiedycyj. Tut my paznajomilisia z pracami Nikanora Zosika. Z dapamohaj Siarhieja Uładzimiraviča znajšli piać kilimkoŭ. Akramia taho, u siaredniaj škole vioski Zakoziel taksama znajšlisia try jahonyja pracy.
Los Nikanora trahičny i pakazalny ŭ kantekście historyi našaj krainy: zastupiŭsia za adnaviaskoŭku, u jakoj «rekvizavali» karovu padčas kalektyvizacyi, i atrymaŭ turemny termin.
Adna z prac u našaj kalekcyi namalavanaja na praścinie, zvyčajna taki materyjał majstrami nie vykarystoŭvaŭsia. Stała cikava, i voś što my daviedalisia. Da 1953 hoda jaje aŭtar, Ipalit Vorsa, byŭ u HUŁAHu, dzie dla kiraŭnictva łahiera malavaŭ karciny i dyvany. Časta materyjałam tut słužyła paścielnaja bializna. Pa iniercyi, kali jon viarnuŭsia ŭ Pastaŭski rajon, praciahnuŭ malavać na praścinach.
— Atrymlivajecca, u Historyka-kulturnym muziei-zapaviedniku «Zasłaŭje» siońnia — samaja vialikaja kalekcyja «malavanak»?
— Usiaho ŭ nas bolš za 260 prac, u tym liku samaja pradstaŭničaja kalekcyja Jazepa Drazdoviča i Aleny Kiš. Skažu adrazu, što sapraŭdnych «naścieńnikaŭ» narodnych mastakoŭ kala 180 adzinak. A ŭ Hłybockim muziei, naprykład, usiaho dyvanoŭ z 15…
— Dyk usio ž taki čamu mienavita vy zanialisia hetaj temaj? U vas što, nie było ŭ hetaj śfiery kankurentaŭ?
— Dla pošuku nieabchodny transpart, im vałodajuć niešmatlikija muziei. Ale heta druhasnaje, a ŭ pieršuju čarhu, viadoma, patrebna žadańnie. U pačatku 90-ch možna było znajści šmat čaho, ale čas, na žal, minuŭ, i babuli, u jakich hetyja kilimki ŭpryhožvali ścieny, syšli. Dzieści ź niepatrebnaści hetyja pradmiety vykinuli, dzieści ich «padabrali» pradprymalnyja šukalniki. Darečy, z Maskoŭskaha muzieja tradycyjnaha mastactva narodaŭ śvietu mnie pryvieźli nabor paštovak z našymi malavankami, jon tak i nazyvajecca «Biełaruskija kilimki». U ich 25 ekspanataŭ na hetuju temu.
— Nakolki siońnia hetyja pracy ŭjaŭlajuć histaryčnuju, kulturnuju, duchoŭnuju i inšuju kaštoŭnaść? Što jany simvalizujuć?
— Heta jaskravyja ŭzory insitnaha (naiŭnaha) mastactva, adnaho z napramkaŭ prymityvizmu. Jany, naprykład, uvajšli ŭ Suśvietnuju encykłapiedyju naiŭnaha mastactva, vydadzienuju ŭ Juhasłavii ŭ 1980-ch. Siarod 800 imionaŭ mastakoŭ z 50 krain, pobač z suśvietna viadomymi mastakami-prymityvistami — francuzam Anry Ruso, hruzinam Nika Pirasmani i inšymi — znachodzicca imia našaj Aleny Kiš.
Jak viadoma, svaje naściennyja dyvany mastačka stvarała pa zamovach padčas pajezdak pa Minskaj vobłaści. Z pačatku 1930-ch hadoŭ jana malavała dyvany na zamovu, i časta ŭznaharodaj za ich byli prytułak i pradukty. Mastačka lubiła fantastyčna-aleharyčnyja temy: «Raj», «List da kachanaha», «Dzieva na vodach», «U rajskim sadzie» i inšyja. U ich uvasobilisia imknieńnie ludziej da lepšaha — rajskaha, haradskoha — žyćcia i nadzieja na jaho.
Tvory Aleny Kiš uražvajuć kampazicyjnaj śmiełaściu i bahataj fantazijaj. Niepasrednyja i ščyryja pracy nadavali interjeru žytła jaskravuju dekaratyŭnaść i kazačnaść, daryli niedasiažnuju maru. Dla zamoŭcaŭ jana stvarała roznyja varyjanty. Namalavanyja navat pavodle viadomaha siužeta, usie jaje kilimki adroźnivalisia adzin ad adnaho.
Roskvit mastactva malavanych dyvanoŭ u davajenny i paślavajenny čas tłumačycca tym, što intensiŭnaja pierabudova vioski i palapšeńnie interjera viaskovaha žytła patrabavali jaho dekaratyŭnaha afarmleńnia. Paśla vajny nabivanyja i razmalavanyja dyvany byli amal u kožnaj sialanskaj chacie.
Dyvanki pisali i narodnyja majstry, i arcieli. U 1960-ja hady źjavilisia pracy fabryčnaj vytvorčaści, jakija my pamiatajem ź filma «Apieracyja Y i inšyja pryhody Šuryka». U asnoŭnym materyjałami słužyła toje, što było ŭ najaŭnaści ŭ mastakoŭ ci ŭ zamoŭcaŭ. Heta lon, jaki farbavali ŭ čorny koler, abo cyrata, kardon, papiera. Aŭtar źbiraŭ pa vioscy materyjały, jamu zamaŭlali siužety: miški na palanie, bukiet u vazie, lisica ci aleń, kazačnyja ptuški. A potym jon malavaŭ i razdavaŭ pracy zamoŭcam. Abo, jak toj ža Drazdovič, moh sialicca ŭ vioscy i pisać za «charčy».
Darečy, u pošukach nam vielmi dapamahli apublikavanyja ŭ 90-ja ŭ časopisie «Maładość» «Dziońniki Drazdoviča» z padrabiaznaj spravazdačaj pra hieahrafiju jaho malunkaŭ.
A z Zasłaŭja ŭ nas, jak užo było zhadana, usiaho adna praca, z doma zamožnaha kraŭca. U jaho ŭnučki my kuplali pradmiety interjera: šafy, raskrojny stoł, sapraŭdny kavany aršyn i inšyja rarytety — i sioje-toje jana pieradała nam u dar.
— Nazavicie, kali łaska, imiony najbolš viadomych aŭtaraŭ malavanak.
— Heta kłasiki, Jazep Drazdovič i Alona Kiš, paźniejšyja Nikanor Zosik, Jadviha Vajciešyk, Chviedar Suchaviła, Hienadź Kuzaŭkoŭ, Michaił Marośka, Siarhiej Šurpik, Viluś Skipar, a jašče Palulan i Tuča (mahčyma, heta navat nie proźviščy, a mianuški hetych aŭtaraŭ).
Pracy sučasnych mastakoŭ, Alaksieja Maračkina i Viktara Markaŭca, spadkajemcaŭ «malavanak», u nas taksama jość.
Z 2000 hoda ŭ Zasłaŭi ładzilisia plenery hramadskaha abjadnańnia «Mastak», kudy ŭvachodzili i prafiesijnyja mastaki, i maładyja, našy zasłaŭskija dzieci. U ekspazicyi pakazanyja i hetyja sučasnyja pracy.
— Ci možna bolš padrabiazna raspavieści našym čytačam pra novy muziej?
— Na płoščy 300 kvadratnych mietraŭ raźmieściacca 4 raździeły.
Pieršy — «Dyvany ŭ interjery sialanskaj chaty» — bo źjavilisia jany nie na roŭnym miescy, a stali praciaham tradycyi vyšytych i tkanych vyrabaŭ, a taksama tradycyjnaj inkrustacyi i rośpisu kufraŭ, jakija mieli šyroki raspaŭsiud u kancy XIX — pačatku XX stahodździaŭ. Taki razmalavany «kufar» dla «pasahu», znojdzieny ŭ susiedniaj z nami vioscy Zakabłuki Minskaha rajona, možna budzie pabačyć u ekspazicyi pieršaha raździeła.
Druhi raździeł ekspazicyi muzieja — na temu tvorčaści Aleny Kiš, dzie taksama buduć raźmieščanyja pracy Uładzimira Łamiejki ŭ honar mastački: skulptura, habieleny, posud, raśpisany z vykarystańniem elemientaŭ pracaŭ Aleny.
Treciaja zała nazyvajecca «Ściažynki Jazepa Drazdoviča» i pryśviečana majstru i jahonym vučniam. Čas ad času, kali pad rukoj nie było materyjałaŭ, na jakich možna było malavać, mastak razmaloŭvaŭ draŭlanuju meblu. Adna z takich šafaŭ, ź jaskravymi papuhajami, budzie ŭ ekspazicyi.
Čaćviorty raździeł — «Narodnyja dyvanki», dzie jość i aŭtarskija, i ananimnyja pracy. Praduhledžvajecca, što ekspazicyja budzie źmiennaj, bo naša kalekcyja vialikaja, i čas ad času z fondaŭ muzieja buduć vystaŭlacca novyja pracy.
Čytajcie taksama:
Niepryznanaja mastačka Alena Kiš, rajskija dyvany jakoj praź dziasiatki hod paśla jaje śmierci ratavali z-pad karoŭ u chlavach
Usio zdaryłasia na Novy hod. Śmierć samaj publičnaj supracoŭnicy minskaha AMAPa dahetul pakidaje pytańni7
Kamientary
budzie čarhovaja nahoda nanoŭ naviedać Zasłaŭje.
bo byvali nie raz, i, zdavałasia, bačyli ŭsio, an nie )