«Šukaju na barachołkach, aŭkcyjonach, u biblijatecy». Jak čałaviek źbiraje kalekcyju biełaruskich komiksaŭ 90-ch hadoŭ i kolki na heta tracić
Alaksandru 39 hadoŭ, jon pracuje žurnalistam. Na pracy piša teksty pra horad, jaho historyju, budaŭnictva i transpart. A volny čas addaje niezvyčajnamu chobi — kalekcyjanavańniu biełaruskich komiksaŭ, jakija vypuskalisia bolš za 30 hadoŭ tamu. Tak, heta nie pamyłka. U 1990-ch hadach byŭ sapraŭdny «bum» u hetaj industryi. Jakuju kalekcyju ŭdałosia sabrać Alaksandru, kolki na jaje vydatkavana i jaki biełaruski komiks pa pravie moža ličycca pieršym — u materyjale Myfin.by.
«U dziacinstvie ŭ mianie było ŭsiaho 4-5 vypuskaŭ, jakija lubiŭ pieračytvać»
Źbirać komiksy ja pačaŭ u 2014 hodzie. Pamiataju, jak u navinach pačali pisać, što źjaviŭsia pieršy biełaruski komiks — DreadCore Anamnesis. U toj momant ja padumaŭ: jaki ž jon pieršy, kali ja sam jašče ŭ dzievianostyja čytaŭ ich? U dziacinstvie lubiŭ pieračytvać komiksy, choć u mianie było ŭsiaho 4-5 vypuskaŭ.
Mienavita hetaja nieadpaviednaść u prasoŭvańni svajho praduktu Połackaj studyjaj i stała matyvam adšukać staryja asobniki. Dla siabie ja vyrašyŭ, što biełaruski komiks — heta toj, jaki vydadzieny ŭ Biełarusi ci padrychtavany savieckim/rasijskim vydaviectvam, ale nadrukavany ŭ biełaruskaj drukarni.
Z taho momantu pačałasia maja historyja kalekcyjanavańnia. Niekalki komiksaŭ valalisia ŭ baćkoŭskaj chacie jašče ź dziacinstva, a pieršym nabytym za hrošy asobnikam staŭ «Dzuraj!».
Znajšoŭ jaho ŭ 2015 hodzie ŭ bukinistyčnaj kramie ŭ centry horada. Potym daviedaŭsia, što heta davoli redki asobnik, tamu adskanavaŭ i padzialiŭsia im na torent-trekiery ź ludźmi, jakija taksama vyšukvali biełaruskija komiksy. Darečy, pa jaho siužecie navat abiacali źniać multfilm, ale tak i nie zrabili hetaha.
Niekatoryja vydańni ŭ vyhladzie skanaŭ zapampoŭvaŭ na torentach, a zatym užo kuplaŭ u papiarovym varyjancie. Prykładna ŭ hety ž čas siabar padaryŭ niekalki komiksaŭ, jakija ŭ jaho valalisia ŭ šafie.
Usie komiksy, što ŭ mianie jość, nabytyja ŭ Minsku. U asnoŭnym na internet-barachołkach. Na rasijskija sajty ja zredku zachodžu, ale nikoli ničoha nie zamaŭlaju. Tolki praviaraju, naprykład, miesca vydańnia komiksa, jaki vyhladaje starym.
Kab zrazumieć, biełaruski komiks ci nie, treba spačatku znajści stary cikavy asobnik. I potym užo hladzieć aŭkcyjonnyja fota, vyvučać vychodnyja dadzienyja. Kali hetaha niedastatkova, tady ŭ internecie prabivaju komiks pa naźvie i hladžu, dzie jon byŭ vydadzieny.
Naprykład, ja prahledzieŭ uvieś elektronny katałoh Nacyjanalnaj biblijateki Biełarusi pa zapycie «komiks». Atrymałasia adskanavać adzin samastojny vypusk i adnu knihu. Na žal, pierakanaŭsia, što ŭ biblijatecy jość daloka nie ŭsio, što vydavałasia ŭ Biełarusi.
«Chobi nie pavinna rabicca pracaj»
Ja nie imknusia skupić i adšukać usio, što jašče nie bačyŭ, tamu nie prasiedžvaju hadzinami na zamiežnych aŭkcyjonach i ŭ katałohach. Chobi nie pavinna rabicca pracaj. U pieršyja hady kalekcyja papaŭniałasia čaściej, tamu što była nievialikaj. Ciapier heta ŭžo pryjemnaj taŭščyni tečka-chutkasšyvalnik.
Novyja komiksy dastavać robicca ŭsio składaniej. Apošni raz znachodziŭ u minułym hodzie, tamu pracent ad dachodu tracicca na hetaje chobi mizerny.
Sioleta na aŭkcyjonie ŭbačyŭ asobnik, pra jaki nie čuŭ, — praciah komiksa «Krej». Ale ja nie paśpieŭ jaho vykupić, bo pradaviec źniaŭ łot z tarhoŭ.
Ciapier siaredni košt adnaho vypusku na barachołkach i aŭkcyjonach — kala 25-30 rubloŭ, a minimum za biełaruski komiks 90-ch — 5-10 rubloŭ.
Niekatoryja pradaŭcy vystaŭlajuć i za 100-130 rubloŭ. Adnak hetyja łoty visiać užo niekalki hadoŭ, nichto ich nie biare pa takich cenach.
«Nie kuplaju komiksy pa nieapraŭdanaj canie»
Maksimalnaja suma, jakuju ja addavaŭ za komiks, — 25-30 rubloŭ. Adzin mužčyna vykłaŭ na barachołcy niekalki redkich asobnikaŭ. Patelefanavaŭ, kab pacikavicca canoj, a jon adkazaŭ, što ja mahu prapanavać svaju.
U hetaj situacyi ja ščyra skazaŭ, što takija vypuski inšy čałaviek pradaje pa 90-100 rubloŭ. Na što pradaviec adkazaŭ, što heta nieadekvatnaja cana i za stolki nichto nie kupić. U vyniku my damovilisia adnosna cany ŭ 25 rubloŭ za kožny komiks.
Ja nie sprabuju skupić komiksy pa luboj canie, aby papoŭnić kalekcyju. Kali baču prydatny varyjant, starajusia źviazvacca z pradaŭcom i damaŭlacca. Ale važna nie zacyklivacca na hetym, nie rvać na sabie vałasy, kali vypuściŭ niejki komiks. Heta ŭsiaho tolki knihi, chaj i cikavyja, a ŭ śviecie jość šmat nie mienš važnych rečaŭ.
Ciapier u mianie ŭ kalekcyi 30 samastojnych vypuskaŭ, jašče niekalki komiksaŭ u časopisach, a taksama paračka ŭ elektronnym vyhladzie, jakija adzdymaŭ i skanavaŭ. Dumaju, što ja vydatkavaŭ na komiksy ad 200 da 300 rubloŭ za 7-8 hadoŭ (z ulikam devalvacyi).
Kali ciapier ich vystaŭlać paasobku na aŭkcyjon pa razumnych cenach, to atrymaŭ by kala tysiačy rubloŭ. Ale rabić ja hetaha nie źbirajusia.
«Samy papularny siužet u našych komiksach — fantastyka na temu asvajeńnia novych śvietaŭ i płaniet»
Praktyčna ŭ kožnaha biełaruskaha komiksa možna znajści niejkuju asablivaść. Naprykład, «Maleńkija złačyncy» — heta sapraŭdny navučalny dapamožnik dla školnikaŭ pa radyjacyjnaj biaśpiecy. Jaho aŭtar — Alaksandr Lucko, darečy, staŭ rektaram Mižnarodnaha instytuta pa radyjoekałohii imia Sacharava.
U komiksie «Čorny łabirynt» niama numaracyi i kadraŭ. Z-za siužetu, jaki skača, časam pačynaje zdavacca, što staronki pierabłytanyja ci niejkich nie chapaje.
Kali ciapier u komiksaŭ, jak mnie zdajecca, ŭstojlivyja drukarskija farmaty, to tady byŭ jašče pošuk formy: maleńkija knižački 13ch20 santymietraŭ, knižki-harmoniki, časopisy pamieram da A4 (ci navat bolš).
Było niekalki sprobaŭ naładzić vydańnie vyklučna komiksavych haziet i časopisaŭ. U Rasii taki farmat pryžyŭsia, a ŭ nas nie.
Samy papularny siužet u našych komiksaŭ minułych hadoŭ — heta fantastyka na temu asvajeńnia novych śvietaŭ i płaniet. Abo ŭvarvańnie pačvaraŭ i inšapłaniecian. Častka komiksaŭ namalavanaja pa matyvach knih i filmaŭ. A niekatoryja vydaŭcy prosta adaptavali zamiežnyja komiksy.
Znaŭcy ŭžo daŭno raspaznali, što ŭ «Navalničnych abłokaŭ» siužet vyrastaje z «Zornych vojnaŭ», a «Zaklon» — adaptavany komiks Uoli Vuda The Curse sa zbornika 1971 hoda.
Ciapier komiksy — heta knižki dla darosłych, hrafičnyja ramany i historyi ŭ malunkach. A ŭ 90-ch hadach ich drukavali dla samych maleńkich dziaciej abo padletkaŭ, naprykład, vydańni biełaruskaha piśmieńnika Uładzimira Lipskaha.
Abo «Damavičok Bum» — vialikaja (112 staronak farmatu A4) i śmiešnaja historyja, jakaja poŭnaja pryhod. Zroblenaja jana ŭ duchu viadomaha polskaha komiksa «Vykradańnie pryncesy», jaki vydavaŭsia ŭ SSSR.
Biestselery komiksaŭ u 90-ch hadach
Pra toje, što toj ci inšy biełaruski komiks pakinuŭ śled u žyćci dziaciej 90-ch, ja daviedaŭsia ŭžo ciapier, kali staŭ cikavicca vydańniami tych hadoŭ. U mianie ŭ samoha ŭ dziacinstvie byli niekalki vypuskaŭ, ale pra isnavańnie mnohich ja i nie zdahadvaŭsia.
«Dzie žyli bursoniki» ad aŭtaraŭ Ćviatkova, Karšakievič i Hardziejeva byli praktyčna va ŭsich maich adnakłaśnikaŭ. Hetym ža talenavitym ludziam naležyć davoli papularny zbornik «Płanieta Heja», u jaki ŭvajšli niekalki historyj. Niekatoryja ź ich publikavalisia ŭ časopisie «Biarozka», ale ŭžo na biełaruskaj movie.
Ale, viadoma, numar adzin u topie biełaruskich komiksaŭ 90-ch — heta «Miki Maŭs» z samalotam na vokładcy. Naohuł jon byŭ padrychtavany maskoŭskim vydaviectvam «Fizkultura i sport» sumiesna z dackaj firmaj Egmont, ale drukavali ŭsie 500 tysiač asobnikaŭ u 1991 hodzie ŭ Minsku, tamu ŭ nas u krainie jon byŭ u mnohich. Cełyja 32 staronki niabačanych raniej historyj.
Moža, mienavita pośpiech hetaha vydańnia pryvioŭ da taho, što ŭ 1992-1993 hadach vypuścili try knihi-komiksy «Miki Maŭs» na biełaruskaj movie.
U «Čornym łabiryncie» sabrana niekalki historyj. Heta komiks na asnovie amierykanskaha treš-filma žachaŭ C. H. U. D. I voś čytaješ komiks zaraz, kali ŭžo darosły, a jon sapraŭdy strašny! Adznaču i komiks «Pasłancy» — žachlivaja historyja, chaj i nie zusim łahičnaja.
«Navalničnyja abłoki» pa matyvach «Zornych vojnaŭ» namalavanyja ŭ čorna-biełych kolerach. Vyhladaje davoli zmročna i, ja b skazaŭ, sumnavata. Ale akazvajecca, komiks byŭ vielmi papularnym u toj čas.
«Typovy tyraž komiksaŭ 90-ch — 100-200 tysiač asobnikaŭ»
U Rasii na komiksach śpiecyjalizavalisia niekatoryja maskoŭskija vydaviectvy, jakija hadami vypuskali sieryi «Boba», «Tumak», «Halijaf» i inšyja. A ŭ nas u 1990-1991 vyjšła 6 raskładnych knižačak pra Tarzana, a ŭsie astatnija biełaruskija komiksy pradstaŭlenyja jašče mienšaj sieryjaj.
Ja dumaju, kali b byŭ rehularny cykł z adnymi piersanažami — u vydaŭcoŭ byŭ by pastajanny prytok hrošaj.
Typovy nakład tych časoŭ — 100-200 tysiač asobnikaŭ. Z usich biełaruskich komiksaŭ, što mnie viadomyja, najbolšy nakład byŭ u sieryi pra Tarzana: 500 tysiač.
Viadoma, možna doŭha spračacca, nakolki realnymi byli hetyja ličby i jakaja ich častka jechała ŭ kramy, a jakaja ŭ makułaturu. Adnak takija vielizarnyja nakłady byli typovyja dla knih taho času, asabliva pryhod i detektyvaŭ.
Na žal, vielizarnyja nakłady słaba adbivajucca na mahčymaści ciapier adšukać hetyja komiksy ŭ Biełarusi. Vypuski raźjazdžalisia pa ŭsim byłym SSSR.
Samy redki ź viadomych mnie biełaruskich komiksaŭ — dva vypuski «Vostrava varjataŭ». Jany vyjšli nakładam pa 10 tysiač, i voś dva hady tamu ich vystavili na aŭkcyjon za zusim nievialikuju sumu. Darečy, tolki tady ja pra ich daviedaŭsia i chutka vykupiŭ.
Kali komiksaŭ było mała, jany prosta lažali stosam u šafie. Ciapier ja ich trymaju ŭ kancylarskaj tečcy-chutkasšyvalniku, kožny ŭ asobnym fajliku.
Usie komiksy ŭ mianie jość u elektronnym vyhladzie. Ja viadu elektronny katałoh: nazva, fota vokładki, vydaviectva, nakład, pamiery, kolkaść staronak. Starajusia vyśvietlić, što stała asnovaj dla siužetu (inšy komiks, kniha abo film). Praŭda, heta nie zaŭsiody ŭdajecca.
«Kali chobi prynosić chacia b adnamu čałavieku karyść — sprava siabie apraŭdvaje»
Žonka, jak i ja, lubić papiarovyja knihi, tamu prahladaje sa mnoj kožny novy asobnik. Mama, u jakoj u biblijatecy bolš za tysiaču vydańniaŭ, ličyć, što ja zajmajusia hłupstvam.
Praŭda, paru hadoŭ tamu ja padaryŭ dačce brata adzin komiks ź dzievianostych. Było vidać, jak radavalisia adrazu niekalki čałaviek: plamieńnica i jaje tata. Bo ŭ nas z bratam u dziacinstvie byŭ jakraz taki ž komiks, jaki ciapier prynios pryjemnaje pačućcio nastalhii.
Nakolki mnie viadoma, supolnaściaŭ pa maich intaresach u Biełarusi niama. Tolki takija ž kalekcyjaniery-adzinočki, jak i ja.
Kaliści ja hutaryŭ z adnym chłopcam, jaki ŭ dziacinstvie vielmi zachaplaŭsia komiksami. I jon raskazaŭ, što na asnovie biełaruskich komiksaŭ z časopisa «Biarozka» jon sa stryječnym bratam (abodvum było hadoŭ pa 8) vyrašyŭ sabrać sapraŭdny kaśmičny błastar, vykarystoŭvajučy rubin ad piarścionka z maminaj skrynački i pavieličalnaje škło ad prajektara dyjafilmaŭ. Varta tolki prapuścić pučok śviatła praz škło i rubin — i jon usio što chočaš raspłavić! Ale pakul chłopcy šukali škło, lampački i batarejki, mama pierachavała škatułku z upryhožvańniami.
Čas ad času ciapier u Biełarusi vypuskajuć (i pa zvyčcy nazyvajuć ich «pieršym biełaruskim komiksam») novyja asobniki. Mnie padaryli zbornik «Lehiendy drymučaha lesu». Heta antałohija z 6-8 historyj, jakija pamiž saboj nie źviazanyja.
Toj ža DreadCore, pra jaki ja zhadvaŭ, vielmi kruta admalavany, u 90-ch tak pryhoža nie atrymlivałasia. U starych komiksach nie prapracoŭvali kožnuju detal, nie zalivali kalarovyja hradyjenty. Ciapier ja b źbiraŭ hetuju sieryju, ale ŭ joj vyjšła ŭsiaho paru vypuskaŭ, i «vielizarny ŭnikalny suśviet», jak jaje rekłamavali, skončyŭsia.
Luboje chobi možna ličyć bieskarysnym marnavańniem času i hrošaj. Ale, na moj pohlad, kali jano nikomu nie škodzić, a choć by adnamu čałavieku prynosić karyść ci radaść — sprava siabie apraŭdvaje.
Dyk jaki ŭsio ž taki biełaruski komiks možna ličyć pieršym?
U časopisie «Biarozka» biełaruskamoŭnyja komiksy vychodzili jašče ŭ 1989-1990 hadach. Kali ž kazać pra asobnaje vydańnie, to pieršym byŭ cykł z 6-ci vypuskaŭ pra Tarzana. Jaho vychad u śviet datujecca 1990 hodam, choć na staronkach možna pračytać «Karšakievič'89».
Adnak jość adno «ale»! Komiks «Dzikaje palavańnie» (pa matyvach apovieści Karatkieviča) aficyjna vyjšaŭ u 1991 hodzie, ale byŭ zdadzieny ŭ nabor jašče 4 maja 1989 hoda, a padpisany ŭ druk u kastryčniku taho ž hoda. Heta značyć, padrychtavany jon byŭ, vierahodna, jašče da «Tarzana», prosta ŭ drukarni zatrymaŭsia.
Takaja ž historyja i z komiksam «Dzie žyli bursoniki». Uvohule, hetyja try komiksy možna ličyć pieršymi samastojnymi biełaruskimi vydańniami.
Naohuł u 1991 hodzie vyjšła minimum piać biełaruskich komiksaŭ. Byli jašče dva, jakija padrychtavali ŭ Rasii, ale addrukavali ŭ Minsku.
Apošnimi pa dacie vychadu ŭ majoj kalekcyi značacca abodva vypuski «Vostrava varjataŭ» ad pradpryjemstva «Rytar»: padpisanyja ŭ druk jany byli 1 sakavika 1996 hoda.
Mahčyma, i paśla hetaha jašče vychodzili niejkija biełaruskija komiksy, prosta ja ich pakul jašče nie adšukaŭ. Ale na hetym historyja nie zakančvajecca, bo ja ŭsio jašče ŭ pošuku novych asobnikaŭ i spyniacca nie źbirajusia.
«Vialiki absalutna čałaviek». Kola Łukašenka raskazaŭ, što dla jaho baćka i ŭ čym jahonaja apazicyjnaść32
Kamientary