U Klimavičach nie tak šmat raznastajnych histaryčnych abjektaŭ. Hałoŭnaj słavutaściu horada źjaŭlałasia siadziba Miaščerskich. Hety budynak — redki prykład draŭlanaha dojlidstva ŭ psieŭdaruskim styli. Na vialiki žal, paśla tak zvanaj «rekanstrukcyi» adnavić jaho źbirajucca tolki častkova, i całkam vierahodna, što vyhlad byłoj siadziby budzie žachlivy z punktu hledžańnia histaryčnaj praŭdzivaści, piša «Budźma».
Hałoŭnaja słavutaść i pierlina horada
Asabniak pabudavany pa inicyjatyvie kniazia Mikałaja Miaščerskaha, maršałka dvaranstva Mścisłaŭskaha pavieta, dla svajoj dački Maryi ŭ 1867 hodzie. Da 1917 hoda źjaŭlaŭsia centram śvieckaha žyćcia Klimavičaŭ, a paśla ŭstalavańnia savieckaj ułady siadzibny dom byŭ kanfiskavany pad revalucyjny kamitet, a paźniej u im znachodzilisia partyjnyja i kamsamolskija orhany.
U pieryjad niamieckaj akupacyi ŭ hady Druhoj suśvietnaj vajny tut raźmiaščałasia kazino dla niamieckich aficeraŭ. U paślavajenny čas były asabniak Miaščerskich vykarystoŭvaŭsia ŭ jakaści škoły, składa dla zbožža, internata dla razumova adstałych dziaciej, padlikovaha adździeła Klimavickaj mašynaźličalnaj stancyi. U rešcie rešt z 1978 hoda budynak byŭ pieradadzieny Klimavickamu rajonnamu krajaznaŭčamu muzieju.
Pra muziej-siadzibu nieadnarazova pisali dziaržaŭnyja vydańni, pryčym roznych uzroŭniaŭ: ad rajonnaha da respublikanskaha. Usie pieryjadyčnyja vydańni ŭ adzin hołas kazali pra siadzibu kniazioŭ Miaščerskich jak vizitoŭku Klimavičaŭ.
Voś, da prykładu, što piša žurnalist «Minsk-naviny» ŭ materyjale pad nazvaj «Asabniak z čyrvonaha dreva i tajemnaja manastyrskaja biblijateka. Što jašče možna ŭbačyć u Klimavičach»:
«Pačać znajomstva z Klimavičami staić z hałoŭnaj słavutaści — efiektnaha draŭlanaha asabniaka kniazioŭ Miaščerskich. Jon unikalny tym, što ŭjaŭlaje saboj adziny architekturny pomnik u psieŭdaruskim styli na terytoryi Biełarusi. U 1867 hodzie Mikałaj Miaščerski, bahaty i šlachietny dvaranin, pabudavaŭ hety majontak dla svajoj dački Maryi.
Dvaranskaja siadziba chutka zdabyła papularnaść, tudy stali źjazdžacca piśmieńniki, mastaki i muzyki. U 1917 hodzie ŭ krainie prahrymieła revalucyja. Maryju pierasialili ŭ inšy dom, a siadziba stała štabam kamiteta partyi balšavikoŭ».
Pra ŭnikalnaść muzieja-siadziby pisała jašče napačatku 2020 hoda žurnalistka respublikanskaj haziety «Źviazda». Pry hetym vydańnie zaŭvažała, što budynku terminova patrebny ramont i hrošaj dla hetaha treba niamała:
«Jak ža ŭtulna tut, u byłym panskim asabniaku! Voś tolki stan budynka… Domu terminova patrebien ramont. I na adnaŭleńnie hetaha pomnika architektury nieabchodna stolki hrošaj, što jaho lahčej źnieści i pabudavać padobny. Srodki, na žal, ad adnaho žadańnia nie źjaviacca, ale treba niešta rabić. Budynak, jakomu ŭžo bolš za 150 hadoŭ, sapraŭdy ŭnikalny. Padobnych pomnikaŭ draŭlanaha dojlidstva ŭ Biełarusi bolš nie znajści, im možna biaskonca lubavacca i fatahrafavać. Zaklikaju ŭsich turystaŭ-patryjotaŭ u bližejšy čas naviedać hety ŭnikalny abjekt. Bo, jak kazaŭ paravozik z Ramaškava, zaŭtra moža ŭžo być pozna»
Na inšym sajcie taksama adznačajecca ŭnikalnaść draŭlanaha budynka XIX stahodździa nie tolki dla Klimavičaŭ, ale i dla ŭsioj Biełarusi: «Što ž tyčycca słavutaściaŭ, to samaja cikavaja, na moj pohlad, pryčym dosyć unikalnaja pa svaich formach dla našaj krainy — asabniak kniazioŭ Miaščerskich».
Zaŭvažym, što i na našym partale ŭ kulturnickim ahladzie słavutaściej i admietnych miescaŭ Klimavičaŭ siadziba Miaščerskich zajmała pačesnaje miesca.
Pry hetym zaŭvažym, što pastanovaj Savieta Ministraŭ Respubliki Biełaruś ad 14 maja 2007 hoda № 578 budynak byłoha asabniaka kniazioŭ Miaščerskich byŭ uniesieny ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej Respubliki Biełaruś jak historyka-kulturnaja kaštoŭnaść rehijanalnaha značeńnia.
Hramadskaje abmierkavańnie rekanstrukcyi i jaho vyniki
Napačatku śniežnia 2020 hoda adbyłosia hramadskaje abmierkavańnie rekanstrukcyi Klimavickaha krajaznaŭčaha muzieja. Zhodna z zaklučeńniem dziaržaŭnaj ekałahičnaj ekśpiertyzy pa budaŭničym prajekcie «Rekanstrukcyja krajaznaŭčaha muzieja ŭ Klimavičach», praduhledžvaŭsia demantaž isnujučaha budynka z zachavańniem učastka padmurka i adnaŭleńnie siadziby ŭ isnujučych habarytach. Voś jak pieradajuć budučyja ramontnyja raboty ŭ ekśpiertnym dakumiencie:
«Prajektam praduhledžvajecca maksimalnaje zachavańnie aŭtentyčnych dekaratyŭnych elemientaŭ, draŭlanaj ašaloŭki ścien, furnitury, aharodžy leśvicy (balasy) z nastupnaj restaŭracyjaj, adnaŭleńniem na raniejšaje miesca i adnaŭleńniem stračanych. Adna z unutranych ścien budynka adnaŭlajecca z aŭtentyčnaha materyjału (biarvieńnia, jakija zachavalisia ŭ zdavalniajučym stanie)».
Pryčym kali aryjentavacca na hety dakumient, to płanavałasia za 2020-2021 hod (na praciahu dzieviaci miesiacaŭ) ździejśnić rekanstrukcyju abjekta na ahulnuju sumu 1480,212 tysiač rubloŭ.
U lutym 2021 hoda muziejnaja ekspazicyja pierajechała ŭ ahraradok Cimanava (łakalizujecca ŭ 200 mietrach ad Klimavičaŭ praz rečku Łabžanka) u suviazi z ramontam doma-siadziby Miaščerskich. Dla naviedvalnikaŭ pradstaŭleny častka etnahrafičnaj kalekcyi zały «Kirmaš na Klimaŭščynie», «Čajny pakoj kniazioŭny Maryi Miaščerskaj». Adnak šerah inšych častak muziejnaj ekspazicyi adsutničajuć. Pry hetym muziejnymi supracoŭnikami arhanizoŭvalisia jašče časovyja vystavy i pravodzilisia muziejnyja zaniatki. Muziejnaja ekspazicyja dahetul raźmiaščajecca na druhim paviersie Cimanaŭskaha sielskaha doma kultury.
Paśla pieranosu muziejnaj ekspazicyi ŭ dom kultury ahraharadka Cimanava na sajcie Klimavickaha rajvykankama źjaviłasia infarmacyja, što płany pa rekanstrukcyi siadziby-muzieja źmianilisia i pieraniesieny na dva hady. Zhodna z hetaj infarmacyjaj, płanavałasia na praciahu 2022-2023 hadoŭ rekanstrujavać pomnik architektury XIX stahodździa i stvaryć novyja ekspazicyjnyja zały.
Adnak u 2020-2023 hadach nijakich rabot pa rekanstrukcyi/ramoncie muzieja-siadziby nie rabiłasia. Bolš za toje, nie było nijakaj infarmacyi (maŭčała jak rajonnaja, tak i abłasnaja presa), kali raspačniecca rekanstrukcyja muzieja ŭ Klimavičach. U kancy lutaha 2024 hoda ŭ miascovaj presie źjaŭlajecca infarmacyja ab tym, što ŭ miežach padrychtoŭki Klimavičaŭ da abłasnych «Dažynak» šerah budynkaŭ atrymajuć novaje abličča, u tym liku i rajonny krajaznaŭčy muziej. Voś što piša žurnalist miascovaj haziety «Rodnaja niva» pra stan abjekta architektury, cytujučy namieśnika staršyni rajvykankama Alaksandra Šapkina:
«Jon byŭ pabudavany ŭ 1867 hodzie i ŭjaŭlaje asablivuju architekturnuju kaštoŭnaść. Adnak z časam dom sastareŭ. My źviarnulisia da śpiecyjalistaŭ. PPTUP «Mahiloŭprajektservis» vydała techničnaje zaklučeńnie ab tym, što budynak znachodzicca ŭ avaryjna-niebiaśpiečnym stanie i nieprydatny da ekspłuatacyi. Fizičny znos budaŭničych kanstrukcyj-padmurkaŭ, draŭlanych ścien, paddaškavaha pierakryćcia dasiahnuŭ 80 adsotkaŭ.
Kab pravieści rekanstrukcyju abjekta, byŭ raspracavany prajekt. Hienieralnym prajekciroŭščykam vystupiła KUDP »Upraŭleńnie kapitalnym budaŭnictvam h.Mahilova». Subpadradnaj arhanizacyjaj staŭ filijał «Brestrestaŭracyjaprajekt» «AAT Biełrestaŭracyja». Prajektna-kaštarysnaja dakumientacyja ŭžo prajšła ekśpiertyzu. Hienieralnym padradčykam praviadzieńnia rabot źjaŭlajecca DUKPP »Mahiloŭabłsielbud».
Jakim čynam adbyvajecca rekanstrukcyja
Prablemy ŭ muzieja-siadziby źjavilisia vidavočna z-za taho, što za savieckim časam hety pomnik (i naohuł šmatlikija pomniki ŭ Biełarusi) asabliva nichto nie ramantavaŭ, abmiažoŭvajučysia ŭparadkavańniem źniešniaha vyhladu abjekta draŭlanaj architektury. Tamu vidavočna, što raniej ci paźniej u draŭlanaha pryhožaha budynka źjavilisia b prablemy.
Narešcie ŭ kancy lutaha 2024 hoda pačalisia ramontna-budaŭničyja pracy pa ŭsich Klimavičach dla padrychtoŭki da «Dažynak», i hety praces zakranuŭ niepasrednym čynam dom-siadzibu Miaščerskich, jaki znachodzicca na pierakryžavańni vulic Savieckaj i Puškinskaj, u niepasrednaj blizkaści (30 mietraŭ) da haścinicy «Družba». Voś što jašče pisała miascovaja hazieta «Rodnaja niva», spasyłajučysia na zahadčyka siektara kultury klimavickaha rajvykankama:
«Važna zachavać aŭtentyčnyja elemienty pabudovy. Kaštoŭnaść ujaŭlaje raźba na frantonie, vokny, dźviery, sami biarviony, ź jakich składzieny dom, i mnohaje inšaje. Pry rekanstrukcyi muzieja śpiecyjalisty buduć zachoŭvać elemienty draŭlanaha dojlidstva XIX stahodździa. Hałoŭnaja zadača budaŭnikoŭ-adnavić abjekt u tym vyhladzie, u jakim jon byŭ pabudavany. Zrazumieła, što čas ničoha nie škaduje, i tamu pry demantažy roznych častak budynka my budziem rabić analiz stanu draŭniny, kab pa mahčymaści zachavać kaštoŭnyja frahmienty».
Jak słovy śpiecyjalista siektara kultury Klimavickaha rajvykankama, tak i vyšej pracytavany ekśpiertny dakumient śviedčać ab tym, što budynak budzie častkova adnoŭleny, ale va ŭsioj raznastajnaści elemientaŭ draŭlanaha dojlidstva. Taki padychod nibyta nie piarečyć Vieniecyjanskaj chartyi 1964 hoda, što źjaŭlajecca aŭtarytetnym dakumientam pa restaŭracyi i abviaščaje pieradaču pomnikaŭ budučym pakaleńniam va ŭsim bahaćci ich aŭtentyčnaści. Nie piarečać takija padychody i tak zvanamu «Narskamu dakumientu ab sapraŭdnaści» 1994 hoda, jaki nie prosta adpaviadaje duchu Vieniecyjanskaj chartyi, ale i dapaŭniaje jaje. Zhodna z «Narskim dakumientam ab sapraŭdnaści», aŭtentyčnaść pomnika składajecca z aŭtentyčnaści zadumy i materyjału, aŭtentyčnaści atačeńnia, duchu miesca i technałohii.
Ale kali pahladzieć, jakim čynam adbyvajecca tak zvanaja «rekanstrukcyja», to pabačym, što da siadziby Miaščerskich staviacca jak da zvyčajnaha draŭlanaha doma, a nie jak da pomnika historyka-kulturnaj spadčyny. Budynak całkam prybrali (abo lepš skazać źnieśli) dy pačali budavać novyja cahlanyja padmurki, matyvujučy heta znosam budaŭničych kanstrukcyj na 80%.
Adznačym, što draŭlanaja architektura — sapraŭdny kanstruktar, jaki možna razabrać, pieranieści abo zamianić stračanyja detali pry nieabchodnaści. I ŭ rekanstrukcyi doma-muzieja Miaščerskich nibyta heta i płanavałasia zrabić. Ale toje, što adbyvajecca ŭ vyniku — heta faktyčna vandalizm pad dziaržaŭnym dacham. Raspačalisia budaŭničyja raboty nie dla taho, kab ukłaści vysiłki ŭ zachavańnie jak maha bolš aŭtentyčnych kanstrukcyj, a dla taho kab paśpieć usie zrabić da adkryćcia «Dažynak» i zasvoić hrošy. I heta pry tym, što technałohij pracy z drevam šmat i jany roznyja.
Praŭda, biełaruskim čynoŭniki, asabliva na miascovym uzroŭni, navat nie pierajmajucca, kab maksimalna zachavać aŭtentyčny budynak, i matyvujuć heta tym, što dla sapraŭdnaj i aščadnaj rekanstrukcyi patrebny vialikija hrošy, a ich niama.
Znos budynka całkam nikoha asabliva nie biantežyć, hetaha nie chavajuć, bo miascovaja «rajonka» navat raźmiaściła fota źniesienaha muzieja-siadziby, pakazvajučy, jakija raboty pa ŭparadkavańni pravodziacca ŭ Klimavičach da adkryćcia «Dažynak».
Mienavita padziei apošnich miesiacaŭ śviedčać, što aŭtentyčnaść pierliny horada Klimavičaŭ stračana niezvarotna i nazaŭsiody. Toje, što budzie zachavana častka ściany i dekor, u teoryi, kaniešnie, dobra, a na praktycy zrobiać, chutčej za ŭsio, jak zaŭsiody, dla ptušački. Bolš za toje, ciažka ŭjavić, kab budynak nastolki znasiŭsia, što daviałosia źmianiać usie padmurki, mianiajučy ich na novyja.
Heta, na vialiki žal, śviedčyć pra vielmi farmalny padychod da tak zvanaj «rekanstrukcyi» važnaha histaryčnaha abjekta Klimavičaŭ, jaki miascovyja ŭłady lapili na šmatlikuju pradukcyju horada (natatniki, kalandaryki i inšaja pamiatnaja drabiaza).
Kali spatrebiłasia ŭkłaścisia finansava ŭ sapraŭdnaje zachavańnie histaryčnaj kaštoŭnaści, to čynoŭniki vyrašyli lepš naniać jašče adnu dziaržaŭnuju strukturu i padzialić hrošy za pracu pa «adnaŭleńni», čymsia płacić za darahija technałohii i ŭsurjoz sprabavać zachavać unikalny draŭlany architekturny pomnik ułasnaha horada.
Kamientary