Jak myć sadavinu, harodninu i zielaninu, kab nie atrucicca?
Z hoda ŭ hod z prychodam ciapła lekary fiksujuć rost kolkaści pacyjentaŭ z prablemami straŭnikava-kišačnaha trakta, vyklikanymi dziejnaściu chvarobatvornych bakteryj. I vinoj tamu niaredka — drenna vymytaja sadavina, harodnina i zielanina, piša «Źviazda».
— Śpiakotny pieryjad źviazany z pavyšanaj aktyŭnaściu chvarobatvornych bakteryj i mikraarhanizmaŭ, — tłumačyć valeołah UAZ «27-ja haradskaja paliklinika» horada Minska Lilija Kacier. — Tamu da praduktaŭ charčavańnia, praviłaŭ hihijeny ich nabyćcia i spažyvańnia, umoŭ i terminaŭ zachoŭvańnia važna prajavić uvažlivaść. Bo atručeńnie zdolna surjozna sapsavać adpačynak, jakoha ŭsie my čakajem ceły hod.
Ekzotyka: dzie toicca niebiaśpieka?
Siońnia banany ŭ hipiermarkietach tańniejšyja za bulbu, i pakupnik viedaje, što ich sartoŭ nie mienš, čym sartoŭ jabłykaŭ. Hurmany šanujuć maleńkija azijackija banančyki, takija taksama ŭ naš čas nie prablema kupić, naprykład, na Kamaroŭcy. Dy i naohuł, nabyć siońnia možna praktyčna ŭsio — banalnymi apielsinami abo hrejpfrutami ŭžo nikoha nie ździviš.
A sioleta raznastajnaść «ekzotyki» ŭražvaje. Naprykład, na rynkach pobač z kropam-piatruškaj i pamidorami-ahurkami pakupnikam prapanujecca «drakonavaje voka» — pa 15 rubloŭ za kiło, a adzin frukt zaviešvaje ad 150 da 600 h.
«Drakonavaje voka» — heta, akazvajecca, płod kaktusa (dakładniej, niekalkich roznych vidaŭ kaktusaŭ — frukt hety moža być z čyrvonaj ci biełaj miakaćciu i ź zialonaj, čyrvonaj ci žoŭtaj skurkaj). Pravilna nazyvajecca jon pitachaja. Zavuć jaho jašče pitajaj, kłubničnaj hrušaj i drahanfrutam. Pradaŭcy raskažuć vam, što smak frukta padobny na kivi, hrušu, kavun i inžyr adnačasova, a karyść, maŭlaŭ, nievierahodnaja: i dla serca, i dla sasudaŭ, i dla pachudzieńnia.
Žurnalistka ščyra kaža: ni pra smak, ni pra karyść ni paćvierdzić, ni abvierhnuć nie moža — nie kaštavała drakonavy frukt. Dy i nie pra heta razmova.
A pra toje, što, pravandravaŭšy praz paŭśvietu (jedzie ŭ Biełaruś pitachaja z Tajłanda), płod hety patrabuje pierad spažyvańniem starannaha myćcia. Nie prosta «spałasnuć vadzičkaj», adznačajuć miedyki.
Toje ž samaje tyčycca i inšaj ekzotyki. Skažam, pameła, jakoje ŭžo stała zvykłym u racyjonie mnohich biełarusaŭ, pryjazdžaje da nas z Kitaja, pieraadolvajučy šlach u sotni kiłamietraŭ (kali ŭžo havorka zajšła pra Kitaj). Nu, abo tysiačy kiłamietraŭ. I taksama patrabuje starannaha myćcia pierad užyvańniem u ježu.
Jak pravilna myć zamorskuju sadavinu?
Niekatoryja haspadyni rajać pacierci łupinu sa srodkam dla myćcia posudu, pašuravać jaje mačałkaj prykładna jak patelniu. Zatym zmyć pienu vadoj — i vuala, nijakich bakteryj.
«Apracoŭvać harodninu i sadavinu srodkam dla myćcia posudu nielha, — padkreślivaje surazmoŭnica. — Taksama nie varta myć jaje z myłam. Kali ŭžo chočacca vykarystać niejki srodak, možna nabyć śpiecyjalnyja myjnyja vadkaści dla sadaviny, jany pradajucca ŭ hipiermarkietach u aharodninnych adździełach».
Ahresiŭnyja myjnyja srodki (jak i vocat, jašče adna narodnaja rekamiendacyja pa myćci sadaviny i harodniny) nie harantujuć poŭnaje zbaŭleńnie ad škodnasnych bakteryj, zatoje «chimija» ci toj ža vocat poŭnaściu zdolnyja pierajści ŭ miakać pładoŭ i kłubniaŭ.
Śpiecyjalnyja srodki dla myćcia harodniny i sadaviny ŭtrymlivajuć biaśpiečny skład. Kali nie chočacca tracić na ich hrošy, možna vykarystoŭvać u jakaści ačyščalniku charčovuju sodu, kaža Lilija Kacier. Heta biaśpiečny varyjant. Ale i starannaha myćcia pad pratočnaj vadoj biez usialakich srodkaŭ budzie dastatkova.
A voś što treba vymyć z myłam, dyk heta ruki — pierad tym, jak uziacca za myćcio sadaviny ci harodniny. A pakul myjem ruki, zaljom našu sadavinu vadoj (lepš za ŭsio — na 10-20 chvilin). Tak ź jaje sydzie pieršy płast brudu. Hetuju vadu źlivajem i dalej myjem frukt pad pratočnaj vadoj 40-60 siekund. Paśla čaho čakajem, pakul vadkaść ściače.
«Mocna zabrudžanuju harodninu (ci sadavinu) lepš pacierci ščotkaj dla vydaleńnia ziamli i pyłu z pahłybleńniaŭ (takimi mohuć być, naprykład, burak, bulba, morkva), — dadaje śpiecyjalistka. — Ščotku možna vykarystoŭvać dla myćcia sadaviny ź ćviordaj skurkaj (jabłyki, hrušy)».
Ci treba myć banany?
Tak, i jašče raz tak, adznačaje valeołah. Banany varta myć, jak i lubuju inšuju sadavinu, jakuju jaduć biez łupiny.
«Vada vyklučyć mahčymaść traplańnia zabrudžvańniaŭ z pavierchni łupiny na miakać płoda pry ačyščeńni i narezcy. Ale padkreślu jašče raz: prachałodnaj pratočnaj vady dastatkova. Vykarystoŭvać myła nie treba, u tym liku dla myćcia sadaviny ź niejadomaj łupinaj (banan, avakada, hrejpfrut, limon, łajm, dynia): pavierchnia łupiny maje pory i moža ŭvabrać myjnyja inhredyjenty», — tłumačyć valeołah.
I jašče treba pamiatać, što «krutaja» ekzotyka nakštałt drakonavaha frukta abo jakoha-niebudź kumkvata zdolnaja vyklikać niepradkazalnuju reakcyju našych niazvykłych da jaje arhanizmaŭ. Naprykład, alerhiju. Abo dyjareju.
Tak što nie varta adrazu źjadać uvieś frukt, dla pačatku abmiažujciesia kavałačkam, havorać lekary. Asabliva heta tyčycca dziaciej.
A manha, naprykład, čaściakom na našych pryłaŭkach jašče niaśpiełyja, i lepš dać im daśpieć. U saśpiełaha manha hładkaja, bliskučaja łupina z pryhožym, jarkim i nasyčanym adcieńniem — niezaležna ad taho, jaki koler maje płod. Kali na łupinie bačnyja ciomnyja krapinki, heta dobry znak — značyć, manha saśpieła i hatovaje da dehustacyi.
Kłubnicy: asablivaja ŭvaha — chvościkam
Siezon kłubnic raspačaŭsia: ich pradajuć ciapier u siarednim pa 10-11 rubloŭ za kiło, a jašče tydzień tamu było 14-16. Pa 16 rubloŭ za kiłahram kłubnicy sustrakajucca, ale tolki samyja bujnyja i pryhožyja. A dzie-nidzie za hetyja jahady ŭžo addajuć i pa 9 rubloŭ.
Ciapier, pa idei, jany buduć rabicca ŭsio tańniejšymi, pakul naprykancy kłubničnaha siezona znoŭ nie pačnuć daražeć.
Pieršymi na našych rynkach pa tradycyi źjaŭlajucca kłubnicy hrečaskija, ale ŭžo na ŭsiu moc handlujuć bresckimi i pinskimi. Ale i impartnyja, i ajčynnyja kłubnicy patrabujuć uvažlivaha staŭleńnia da ich myćcia. Bolš za toje, hetaha patrabujuć navat tyja jahady, jakija vy sabrali z ułasnaj hradki.
Reč u tym, što kłubnicy — adny ź pieršych u «čornym śpisie» hastraenterołahaŭ praduktaŭ, što vyklikajuć charčovyja atručvańni. Jak tłumačyć Lilija Eduardaŭna, u kłubnic niama ćviordaj łupiny, jak, naprykład, u jabłyk ci choć by ŭ višni abo čarešni. A značyć, jaje miakać schilnaja da ŭździejańnia piestycydaŭ i ŭhnajeńniaŭ, moža «ŭvabrać» «chimiju» ad upakoŭki i škodnasnyja bakteryi ź ziamli, ź jakoj susiedničaje na nizkarosłych kuścikach. Važna pamiatać, što mytyja kłubnicy nie zachoŭvajucca.
«Lepš za ŭsio myć jahady pad pratočnaj vadoj, u drušlaku abo ŭ rakavinie, — tłumačyć Lilija Kacier, — aściarožna ablivajučy jahady chałodnaj vadoj z-pad krana na praciahu 10-20 siekund. Kali jahad šmat, pavialičcie čas «vodnych pracedur». Zhodna z daśledavańniami, chałodnaja vada likviduje ad 75 da 80% reštkaŭ piestycydaŭ z praduktaŭ. Možna myć pa adnoj jahadcy rukami. Pry hetym taksama kantakt z vadoj musić być ad 10 da 20 siekundaŭ dla kožnaj jahady».
I samaje hałoŭnaje: brud i bakteryi nazapašvajucca jakraz pad «chvościkam» jahady. Tamu pierad ježaj chvościki treba abarvać i staranna vymyć jahady z usich bakoŭ. Staradaŭni sposab jeści kłubnicy, trymajučy za chvościk i mačajučy ŭ cukarnicu, siońnia miedyki nazyvajuć niehihijeničnym.
«Kali jahady mocna zabrudžanyja ziamloj, ich lepš zamačyć u hłybokaj jomistaści z chałodnaj vadoj chviliny na 2-4, — dadaje surazmoŭnica. — Ziamla asiadzie, a jahada ŭspłyvie. Paśla hetaha zastaniecca tolki vyniać jahady ź miski šumoŭkaj i pramyć pad pratočnaj vadoj».
Zielanina: myjem kožny liścik
Pačniom z taho, što ŭ śpiakotu navat aharodninnaja sałata moža stać krynicaj atručvańnia. Toje, što ŭździejańnie soniečnych pramianioŭ i vysokaj tempieratury moža dastatkova chutka pieratvaryć smačnyja i śviežyja miasnyja ci rybnyja pradukty ŭ nieprydatnyja ŭ ježu, viedaje kožny. A voś ad zialonaj sałaty padvochu nie čakaješ. I darma. Kali sałata doŭha stajała na soncy, lepš admovicca dziela straŭnikava-kišačnaha trakta.
A zaraz pra toje, jak myć zielaninu. Zaŭvažym, što ŭ kramach jana, jak praviła, čyścieńkaja i spakavanaja, i jaje možna prosta pramyć pad pratočnaj vadoj: nie ŭvieś achapak adrazu, a kožnuju halinku asobna. Ale ekanomnyja haspadyni addajuć pieravahu nabyćciu zielaniny na rynku: i tańniej, i bolš zvykła.
U hetym vypadku zialonuju cybulu, krop, piatrušku, kinzu, ščaŭje, čaramšu i inšuju sałatnuju zielaninu spačatku treba pierabrać. Vydalajem karani, vykidajem žoŭkłyja abo paškodžanyja liściki. Paśla hetaha zamočvajem zielaninu ŭ vadzie pakajovaj tempieratury. Praź niekalki chvilin vadu źlivajem i zamočvajem znoŭ. I tak try razy. Paśla hetaha spałoskvajem kožnuju halinku pad pratočnaj vadoj.
Ludziam asabliva tryvožnym, jakija bajacca nitrataŭ u śviežaj zielaninie, rekamiendujuć vymočvać jaje pierad spažyvańniem u sodzie abo soli.
«Nitraty — heta soli azotnaj kisłaty, jakija patrebnyja lubym raślinam dla rostu, — tłumačyć śpiecyjalistka. — Heta naturalny składnik raślinnych praduktaŭ, i pra niebiaśpieku varta kazać, tolki kali ich uzrovień pieravyšaje normu. Kab zaścierahčy siabie ad nitrataŭ, nabyvajcie zielaninu tolki ŭ miescach sankcyjanavanaha handlu — u kramach abo na rynkach, dzie jość łabaratorny kantrol (u pradaŭca pavinny być dakumienty ab jaho prachodžańni)».
Kab źmienšyć utrymańnie nitrataŭ i ačyścić zielaninu, treba zamačyć jaje ŭ jomistaści z prachałodnaj vadoj na 15 chvilin, pieryjadyčna mianiajučy vadu i raźbirajučy zielaninu pa asobnych listočkach i halinkach, pakul na dno nie asiadzie ŭvieś brud i vada ŭ jomistaści nie stanie čystaj. Paśla hetaha zielaninu treba staranna apałasnuć pad pratočnaj vadoj, raskazvaje surazmoŭnica. Možna zamačyć na 15 chvilin u rastvory sody (a jašče lepš — sody z sollu: pa 1 st. ł. na 1 ł vady). Zatym prapałaskać u čystaj vadzie. Vada nie pavinna być haračaj, kab paźbiehnuć razbureńnia vitaminaŭ.
Ci treba myć užo narezanyja zialonyja sałaty ŭ pakietach (na niekatorych ź jakich napisana: «Vymyta, narezana, vysušana»)? Miedyki havorać: tak, myć treba. Choć mnohija hetaha nie robiać. Viadoma, sučasnyja technałohii vytvorčaści sałataŭ u pakavańni zvodziać ryzyku najaŭnaści ŭ takim pakunku zabrudžvańniaŭ i chvarobatvornych bakteryj da minimumu, ale kali sałatu ŭ kramie zachoŭvali zanadta doŭha i nie vykonvali ŭmovy zachoŭvańnia, takoje ŭsio ž mahčyma, kaža Lilija Kacier. Tamu nie budzie lišnim dadatkova pramyć jaje ŭ drušlaku pierad tym, jak zapravić.
Kali vy ŭsio ž atrucilisia
«Jakaja b ni była pryčyna, što vyklikała charčovaje atručeńnie, prajavy jaho buduć šmat u čym padobnyja. Jany mohuć adroźnivacca pa intensiŭnaści i ciažkaści ŭ zaležnaści ad vidu atrutnaha rečyva, uzrostu (ciažej pieranosiać atručvańni dzieci i pažyłyja), kolkaści źjedzienaha. Ale praktyčna zaŭsiody prysutničajuć prykmiety zapalenčaha pracesu ścienak kišečnika i straŭnika i prajavy ahulnaj intaksikacyi arhanizma», — kaža surazmoŭnica.
Jak praviła, simptomy charčovaha atručvańnia źjaŭlajucca praz 2-6 hadzin, a časam i praz 30 chvilin — hadzinu paśla ŭžyvańnia niajakasnaha praduktu. Nazirajucca słabaść, niedamahańnie, pavyšeńnie tempieratury (jak praviła, nievysokaje), uzdućcie žyvata, dyskamfortnyja i bolevyja schvatkapadobnyja adčuvańni, dyjareja, młosnaść, vanity.
Što z hetym rabić?
«Pierš za ŭsio pramyć straŭnik: dać paciarpiełamu vypić vady i vyklikać vanity, — rekamienduje śpiecyjalist. — Za adzin raz treba vypivać paŭlitra vadkaści. Pramyvańnie praciahvać da čystych pramyŭnych vodaŭ. Nastupny etap lačeńnia — pryniać aktyvavany vuhal: preparat źviaža taksiny i vyviedzie ich. Kali młosnaść i vanity adsutničajuć, nieabchodna ŭchilić abiazvodžvańnie i adnavić elektralitny bałans — pakazana pićcio niehazavanaj minieralnaj vady i čaju».
Zvyčajna ŭžo na druhija sutki nadychodzić palahčeńnie, a całkam simptomy charčovaha atručvańnia źnikajuć za 3-5 dzion. Kali ž lahčej nie robicca, abaviazkova źviarniciesia da terapieŭta, raić valeołah. I da prychodu lekara pasiadzicie doma: kateharyčna zabaraniajecca vychodzić na pracu i naviedvać arhanizavanyja kalektyŭnyja mierapryjemstvy.
Kamientary