Siamja biełarusaŭ u Łatvii nie moža aformić pašpart dla novanarodžanaj dački. Jechać za im na radzimu — nie varyjant praz pahrozu turmy
Siamja biełarusaŭ apynułasia ŭ Łatvii ŭ biurakratyčnaj pastcy, kali ŭ ich naradziłasia dačka. Kab aformić pieršy pašpart dla Mary (tak baćki nazvali dziaŭčynku), baćkam treba jechać na radzimu: konsulskija ŭstanovy Biełarusi za miažoj užo bolš za hod nie vydajuć svaim hramadzianam novych dakumientaŭ. Ale takaja pajezdka, pa słovach maci i baćki, moža być niebiaśpiečnaj dla ich. Raskazvaje «Nastojaŝieje vriemia».
Siamja Strach pryjechała ŭ Łatviju ŭ 2021 hodzie pa prahramie repatryjacyi: u Ihara ŭ Łatvii žyła babula i naradziŭsia baćka. U Ryzie Ihar uładkavaŭsia na pracu, a nieŭzabavie pačaŭ svaju spravu: adkryŭ stalarnuju majsterniu i siamiejny zabaŭlalny centr pa matyvach śvietu Hary Potera.
Prablem z dakumientami ŭ siamji nie było — da taho času, pakul nie naradziłasia dzicia.
«Dzicia naradziłasia ŭ Łatvii, ale jak my pa hramadzianstvie biełarusy, dzicia, dziaŭčynka, taksama ličycca biełaruskaj, — tłumačyć Taćciana Strach, maci dziaŭčynki. — I joj taksama treba atrymać vid na žycharstva, jaki jość u nas u Łatvii, a padstavaj dla jaho atrymańnia źjaŭlajecca dakumient, pašpart hramadzianina Respubliki Biełaruś».
Ciapier dziaŭčynka žyvie ŭ Łatvii biez dakumientaŭ, i heta vyklikaje mnostva prablem.
«Jana nie moža atrymać nijakuju miedycynskuju dapamohu, navat płatnuju. Tamu što navat kali ty źviartaješsia ŭ miedycynskuju ŭstanovu, tabie treba pradastavić niejki dakumient zamiežnika, usio što zaŭhodna», — kaža Taćciana Strach.
U Taćciany i Ihara taksama chutka zakančvajecca termin dziejańnia biełaruskich pašpartoŭ. Z vosieni minułaha hoda dakumienty biełarusam, jakija žyvuć za miažoj, mianiajucca tolki na radzimie.
«U nas nie pracujuć pasolstvy, jany poŭnaściu spynili svaju dziejnaść. Varyjantaŭ, jak my možam atrymać lubyja dakumienty, lubyja, zusim lubyja, biez pajezdki ŭ Biełaruś, niama. Prosta nijakich, naohuł nijak niama», — havorać baćki.
U vyniku Ihar i Taćciana Strach pryniali rašeńnie zapytać u Łatvii palityčny prytułak. Ihar i Taćciana padkreślivajuć, što nie mohuć pajechać na radzimu, bo ŭ Biełarusi im moža pahražać niebiaśpieka — praz toje, što ŭ 2020 hodzie jany ŭdzielničali ŭ akcyjach pratestu i vystupali suprać režymu Łukašenki i abvieščanych uładami vynikaŭ prezidenckich vybaraŭ u Biełarusi.
«Ja vielmi šmat udzielničaŭ u pratestach, pryčym udzielničaŭ tak, što zachavalisia fatahrafii, kamientary, — raspaviadaje Ihar Strach. — Kali zabastoŭki byli, my taksama začyniali svaju kramu, u nas pradavałasia ŭsia bieł-čyrvona-biełaja tematyka, uvohule, ja naśladziŭ šmat dzie».
«Kali stała vidać, što za kamientary i łajki sadžajuć, to całkam vidavočna, što ŭ mianie pry sprobie zajechać u Biełaruś budzie łatareja, nazyvajecca «Ad 15 dzion da 15 hadoŭ», – iranizuje jon.
Aściarohi Ihara abhruntavany. Pavodle źviestak pravaabarončaha centra «Viasna», u 2023 hodzie ŭ Biełarusi nie mienš jak 207 hramadzian krainy byli zatrymany pa palityčnych matyvach paśla taho, jak pierasiekli miažu Biełarusi, u asnoŭnym za ŭdzieł u pratestach suprać Łukašenki. U 2024 hodzie takich ludziej było nie mienš za 55.
«Mienavita zatrymańnie na miažy — adzin z samych adčuvalnych momantaŭ, tamu što zatrymańnie zdarajecca niečakana, — padkreślivaje Viktoryja Rudziankova, jurystka pravaabarončaha centra «Viasna». — I amal što ŭsie ličby represij, jakija ŭ nas jość, — heta tolki viaršynia ajśbierha, tamu što my nie viedajem sapraŭdnyja maštaby».
Zapyt siamji Strach na palityčny prytułak u Łatvii zaraz razhladaje mihracyjnaja słužba.
Inšyja krainy, dzie žyvuć šmat biełarusaŭ, jakija źjechali z krainy, pa-roznamu vyrašajuć pytańnie ź ich dakumientami. Litva i Polšča, naprykład, vydajuć palityčnym emihrantam i biežancam ź Biełarusi zamiest pašparta prajazny dakumient inšaziemca. Ale ŭ Łatvii takoha dakumientu prosta nie isnuje. Va Upraŭleńni pa spravach hramadzianstva i mihracyi Łatvii vydańniu adkazali, što razhladajuć kožny vypadak indyvidualna.
«Kali čałavieku pahražaje pieraśled abo surjoznaja škoda ŭ krainie pachodžańnia, jon moža padać zajavu ab pradastaŭleńni jamu prytułku ŭ Łatvii, — tłumačać u viedamstvie. — Ale važna adznačyć, što pryčyna adsutnaści ŭ čałavieka mahčymaści atrymać dakumient, jaki śviedčyć asobu krainy pachodžańnia, sama pa sabie» nie moža być adzinaj pryčynaj dla atrymańnia statusu biežanca ci alternatyŭnaha statusa».
Pradstaŭniki biełaruskaj apazicyi ŭžo niekalki hadoŭ łabirujuć vydaču biełarusam, jakija źjechali ad režymu Łukašenki, alternatyŭnych pašpartoŭ. Ale pakul hety dakumient nie pryznany ni ŭ adnoj krainie ES.
«Ja vielmi spadziajusia, što łatyšy, kali ŭ nas vyjdzie naš «pašpart niezaležnaha biełarusa», jaho pryznajuć. Ale zaraz jak jość, tak jość. Ciapier tolki biežanstva», — pryznaje Vital Małčanaŭ, pradstaŭnik ofisa Śviatłany Cichanoŭskaj.
Pa danych Jeŭrapiejskaha statystyčnaha ahienctva, paśla 2020 hoda svoj pieršy VNŽ u krainach ES atrymali bolš za paŭmiljona biełarusaŭ.
Kamientary