Uspaminy pasła: nieviadomyja miemuary biełaruskaha palityka

Vyjšli ŭspaminy Alaksandra Stahanoviča — zabytaha biełaruskaha pasła ŭ polskim Siejmie.

Pra knihu i aŭtara raskazvaje redaktar vydańnia historyk Aleś Paškievič.

«NN»: Čamu historyki da niadaŭniaha času mieli zusim mała źviestak pra Stahanoviča, chacia zachavaŭsia jaho archiŭ?

AP: Imia Alaksandra Stahanoviča da niadaŭniaha času sapraŭdy mała što kazała, choć na terytoryi mižvajennaj Zachodniaj Biełarusi ludzi jaho dobra viedali. Sprava ŭ tym, što ŭ kancy 1920-ch hadoŭ jon pradstaŭlaŭ biełaruskaje nasielnictva ŭ polskim Siejmie, źjaŭlajuŭsia členam radykalnaj frakcyi «Zmahańnie». A pasoł Siejma ŭ toj čas siarod biełaruskich palitykaŭ bieź pierabolšvańnia byŭ vialikim čałaviekam. Padčas Druhoj suśvietnaj vajny Stahanovič aktyŭna ŭdzielničaŭ u biełaruskaj hramadska-palityčnaj dziejnaści pad niamieckaj akupacyjaj, paśla čaho musiŭ emihravać.

Alakandr Stahanovič (1890–1988) naradziŭsia ŭ v. Niasutyčy na Navahradčynie. U 1928–1929 byŭ deputatam polskaha Siejma, uvachodziŭ u Biełaruski sialanska-rabotnicki pasolski kłub «Zmahańnie». Paśla Druhoj suśvietnaj vajny emihravaŭ na Zachad: spačatku žyŭ u Hiermanii, zatym u ZŠA.

Na emihracyi jon taksama byŭ prykmietnaj fihuraj: adzin čas zajmaŭ pasadu namieśnika prezidenta Rady BNR.

Ale ŭ Savieckim Sajuzie pra takich ludziej asabliva nie zhadvali. Tamu na radzimie A. Stahanovič i byŭ u liku «zabytych» dziejačaŭ.

Kali ja pačynaŭ navukovaje daśledavańnie dziejnaści biełaruskich pradstaŭnikoŭ u mižvajennym polskim parłamiencie, to viedaŭ pra Stahanoviča tolki toje, što jon byŭ deputatam Siejma. Paśla ja vypadkova daviedaŭsia, što jon žyŭ u emihracyi i pamior tolki ŭ kancy 1988 hoda. Heta stała dla mianie sapraŭdnym adkryćciom. I ŭžo zusim niečakanaj i pryjemnaj viestkaj stała pračytańnie ŭ adnoj z knih daśledčyka biełaruskaj emihracyi Lavona Jureviča, što ŭ svajakoŭ Stahanoviča zachoŭvajucca baćkavy ŭspaminy. Paźniej sp. Jurevič padrychtavaŭ rukapis da druku i prapanavaŭ mnie być navukovym redaktaram pry publikacyi. Upieršyniu ŭspaminy byli nadrukavany ŭ 2009 hodzie ŭ «Zapisach BINIM», a ciapier vyjšli asobnaj knižkaj.

«NN»: Va ŭspaminach raskryvajucca nieviadomyja fakty historyi Biełarusi, ci heta tolki zapisy z pryvatnaha žyćcia?

AP: Uspaminy A. Stahanoviča kambinavanyja: z adnaho boku ŭ ich zakranajucca pryvatnyja baki žyćcia, ale ŭsio-tki asnoŭny źmiest — hramadska-palityčny. Aŭtar imknuŭsia apisać svajo žyćcio nie prosta jak čałavieka, ale pierad usim jak biełaruskaha dziejača.

Dziejnaść luboj palityčnaj partyi ci arhanizacyi maje publičnyja i niepubličnyja baki. Stahanovič, źjaŭlajučysia členam kłuba «Zmahańnie» i aktyvistam radykalnych arhanizacyj na Navahradčynie, viedaŭ pra ich dziejnaść nie tolki toje, što pisali, naprykład, u tahačasnaj presie, ale i toje, što ahałošvańniu nie padlahała. Šmat takoha jon u miemuarach napisaŭ, i dziela hetaha jany kaštoŭnyja. Ja asabista pra štości ŭpieršyniu daviedaŭsia mienavita ź ich, nie havoračy, što niešta ź ich dapamohaj udałosia ŭdakładnić ci paćvierdzić raniejšyja zdahadki.

Pry hetym varta adznačyć, što A. Stahanovič, niahledziačy na deputacki status, byŭ rehijanalnym dziejačam. U vilenskim centry biełaruskaha ruchu jon nikoli nie pracavaŭ i zaŭsiody žyŭ na Navahradčynie. Tamu i

asnoŭnuju kaštoŭnaść jaho ŭspaminy majuć u tych miescach, dzie aŭtar piša pra navahradskija realii, jakija jon vielmi dobra viedaŭ i pra jakija vydatna pamiataŭ.

«NN»: Jak Stahanovič trapiŭ u palityku?

AP: Jak i mnohich inšych tahačasnych žycharoŭ zachodnbiełaruskich viosak dy miastečak, Stahanoviča vyjšaŭ na pavierchniu palityčnaha žyćcia praź dziejnaść u siaredzinie 1920-ch u składzie Biełaruskaj sialanska-rabotnickaj hramady. Adnym z hałoŭnych apornych punktaŭ BSRH u Zachodniaj Biełarusi byŭ akurat Navahradski paviet, ź jakoha pachodziŭ Stahanovič. Mienavita praź dziejnaść u Hramadzie i źviazanym ź joj Tavarystvie biełaruskaj škoły jon i staŭ papularnym, kab być vybranym u deputaty Siejma.

Uvohule bijahrafija Stahanoviča ŭtrymlivaje šmat cikavych momantaŭ. Jon nie naležaŭ da najbiadniejšaj častki biełaruskaha sialanstva: byŭ davoli zamožnym haspadarom.

Padčas Pieršaj suśvietnaj vajny, prachodziačy vajskovuju słužbu, byŭ nakiravany ŭ składzie rasijskaha ekśpiedycyjnaha korpusa ŭ Francyju,

taksama vajavaŭ na bałkanskim froncie.

«NN»: Uspaminy Stahanoviča zakranajuć tolki jaho parłamienckuju dziejnaść?

AP: Hetamu pieryjadu pryśviečana asnoŭnaja častka ŭspaminaŭ, ale ŭ ich taksama znajšli adlustravańnie i inšyja pieryjady jaho bijahrafii: dziacinstva, maładość, słužba ŭ Francyi, dziejnaść padčas Druhoj suśvietnaj vajny i na emihracyi. Chranałahična ŭspaminy zaviaršajucca kancom 1940-ch hh. i davodziacca da času adjezdu aŭtara za akijan.

«NN»: Stahanovič byŭ deputatam Siejma tolki adzin hod. Čamu tak mała?

AP: Čas, kali Stahanovič aficyjna vykonvaŭ deputackija abaviazki, abmiežavaŭsia hodam: viasnoj 1928-ha jon atrymaŭ mandat, a viasnoj 1929-ha ŭžo ad jaho admoviŭsia. Ale značnuju častku hetaha pieryjadu jamu daviałosia prasiadzieć u turmie pa abvinavačvańni ŭ antydziaržaŭnaj dziejnaści. I faktyčna deputackaja dziejnaść Stahanoviča abmiežavałasia niekalkimi miesiacami.

Admoviŭsia ž jon ad mandata na patrabavańnie kamunistaŭ, jakija ŭ toj čas kantralavali ci, prynamsi, namahalisia kantralavać dziejnaść kłuba «Zmahańnie».

Stahanovič, jak vyhladaje, nie vykazvaŭ nadta vialikaha entuzijazmu ŭ praviadzieńni palityki kamunistaŭ. Jon nie ŭsprymaŭsia apošnimi za svajho ŭ adroźnieńnie ad sielanina sa Słonimščyny Paŭła Krynčyka, jaki stajaŭ u vybarčym śpisie «Zmahańnia» nastupnym. Dziela taho i było vyrašana, što najbolš karysnaj u najaŭnaj situacyi budzie admova Stahanoviča ad mandata na karyść Krynčyka, što i było realizavana. Uvohule pytańnie admovy Stahanoviča ad mandata, jak i jaho ŭzajemaadnosiny z zachodniebiełaruskimi kamunistami, – vielmi zabłytanaja sprava, jakuju ja padrabiazna razhladaju ŭ pradmovie da jaho ŭspaminaŭ.

Uspaminy pasła / Alaksandr Stahanovič; pradm. A.V. Paškieviča; kamient. A.V. Paškieviča, A.E. Hardzijenki. — Minsk: Limaryus, 2011. — 270 s.: ił. — (Biełaruskaja miemuarnaja bibilijateka).

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0