«Шаурма — глупства, смажанка з Кіраўска — топ». Дзеля гэтага фастфуду беларусы праязджаюць сотні кіламетраў
Рэйтынг 5,0 і больш за тысячу пазітыўных водгукаў. Не, гаворка не пра топавы гатэль і нават не пра кайфовае спа з майстравітымі тайкамі — так захоплена інтэрнэт-юзеры рэагуюць на маленькую кавяраньку ў мястэчку Кіраўск, дзе гатуюць смажанку — нацыянальны беларускі фастфуд з булкі, падліўкі і мясной начынкі. Здавалася б, усе яшчэ ў школе елі смажанку і перакусвалі ёй на вакзалах — асаблівага захаплення яна не выклікала. Але кіраўская аказалася асаблівай. За апошнія гады яна стала сапраўдным брэндам райцэнтра. Дзеля яе ў Кіраўск заязджаюць з суседніх гарадоў і спыняюцца нават замежнікі. «Анлайнер» вырашыў разабрацца, у чым феномен гэтай стравы — журналісты зганялі ў Кіраўск, пагутарылі з едакамі смажанак і сустрэлі кухарку, якая пачала гатаваць гэты прадукт адной з першых.
Ціхае месца: шмат раварыстаў і мам з каляскамі
Сонечным будным днём Кіраўск жыве сваім звычайным жыццём правінцыйнага мястэчка: без коркаў, вісклівых машын і чэргаў у крамах.
У цэнтры так ціха і спакойна, што, мабыць, можна пачуць, як паўзе мурашка, як перабіраецца з месца на месца чарвячок, як рухаецца мікроб. Гэтую фразу, праўда, прыдумалі не журналісты «Анлайнера», а Жуль Верн, але няважна.
Камунальнікі ў яркай уніформе не спяшаючыся корпаюцца каля прыдарожных кветнікаў на цэнтральнай вуліцы, мамы з каляскамі павольна шпацыруюць па алейках, а дзеці ідуць у школу. Па вечарах тут відавочна весялей — прынамсі ў мясцовым цэнтры вольнага часу, дзе на вялікім экране круцяць «Паляванне на кілера» і «Уіджы. Тагасветнае вымярэнне».
За дзень выпякаюць каля 3 тысяч смажанак
Усё жыццё віруе на выездзе ў бок Магілёва — каля мясцовага аўтавакзала, побач з якім знаходзіцца тая самая «Смажанка».
Установа пад такой шыльдай з'явілася тут яшчэ ў канцы 1980-х на месцы павільёна «Турыст». Доўгі час гэта была звычайная забягалаўка ля аўтастанцыі, але са сваёй разыначкай — той самай смажанкай. Чуткі пра яе распаўсюджваліся разам з пасажырамі і дальнабойнікамі, якія заходзілі сюды падсілкавацца. Але па-сапраўднаму знакамітай яна стала ў апошнія пяць гадоў дзякуючы сацсеткам, у якіх пастаянна расказвалі пра кіраўскі фастфуд. Так дзеля мясцовага спэцыялітэту ў Кіраўск, дзе па вялікім рахунку не так шмат іншых славутасцяў, сталі заязджаць турысты, у тым ліку іншаземцы.
За дзень у райцэнтры выпякаюць каля 3 тыс. смажанак. У 2022 годзе рэгіянальныя ўлады нават вырашылі ўсталяваць у Кіраўску помнік гастранамічнаму брэнду, але пакуль ідэю не ажыццявілі.
Заходзячы ў кавярню, журналісты адразу ж натыкаюцца на чаргу. Пакуль адныя чакаюць сваіх духмяных кругляшоў, іншыя пад гукі расійскай папсы ўжо паглынаюць іх убаку. Хтосьці дадаткова замовіў гарбаты, а іншы ўжо ўзяў сабе чаго мацнейшага.
Прадавец працуе бадзёра, паспяваючы і разлічваць, і энергічна фасаваць замовы ў цэлафан. Літаральна за дзве хвіліны журналісты апынаюцца каля прылаўка, і перад імі з'яўляюцца падносы, літаральна заваленыя гарачай і тлустай выпечкай.
Ад разнастайнасці крыху падвісаеш: тут табе смажанка і з крэветкамі, і з мацарэлай, і з шампіньёнамі, і нават з кальмарамі. Выбар амаль як у фешэнэбельнай сталічнай шаурмічнай.
Асаблівы каларыт меню надаюць назвы на англійскай. Пры жаданні іншаземец можа ўзяць смажанку with chicken cream або with cottage cheese.
Нядоўга думаючы, журналіст бярэ штук з шэсць і ідзе тэставаць на невялікую тэрасу. Вонкава смажанка выглядае не надта. Адчуванне такое, быццам на булачку проста плюхнулі мяса, сыр і маянэз — і вось атрымаўся прадукт, названы лакальным брэндам. Але чорт з гэтай эстэтыкай, калі разгуляўся апетыт!
Смажанкі рэальна аказаліся сакавітымі, і парачкі хапіла, каб сытна перакусіць. З улікам іх тлустасці і каларыйнасці больш не хацелася, і астатнія вырашылі зберагчы на потым.
«За раз магу з'есці восем штук»
Чым жа так добрая гэтая смажанка, журналісты вырашылі даведацца ў іншых пакупнікоў. Ля выхаду затрымалі Аляксандра з пакетамі, запоўненымі булкамі. Аказалася, што ён з Магілёва і дзеля іх проста так пракаціўся ў Кіраўск. На хвілінку: гэта 180 кіламетраў туды і назад.
«Я бываю тут рэдка, але сёння нешта вельмі захацелася, вось і прыехаў па іх, — кажа мужчына. — У чым поспех смажанак? Ды не ведаю. Нейкія яны тут сакавітыя».
Неўзабаве з'явіўся яшчэ адзін наведвальнік. Мікалай таксама з Магілёва, і ён таксама па магчымасці тармозіць у Кіраўску ў закусачнай.
— Усё жыццё сюды заязджаю, — расказвае мужчына ў светлым худзі. — Згодны з тым, хто казаў, што смажанка з мясным фаршам — самая смачная. Будзь мая воля, я б наогул адкрыў сетку такіх закусачных па ўсёй краіне. І не разумею, чаму гэтага не зрабілі дагэтуль. Гэта ж так па-беларуску.
— У Мінск «Смажанку» таксама варта запускаць? — удакладняюць у Мікалая.
— Ды не, там спецыфіка іншая. Гэта ўсё ж такі больш фармат перакусу: ехаў, спыніўся, падмацаваўся і паехаў далей.
Самым красамоўным спікерам аказаўся Саша, які прыехаў за смажнямі разам з сябрам з Бабруйска (гэта 25 кіламетраў ад Кіраўска). Мужчына расказаў, што паспрабаваў кіраўскую смажанку яшчэ ў дзяцінстве, і спыніцца, мяркуючы з усяго, не можа дагэтуль.
— Іх любяць усе. Калі разыграецца апетыт, за раз магу з'есці штук з восем. Чым жа яна такая добрая? Сакавітая і заўсёды свежая. Калі ўвечары няма чаго рабіць, можам сабрацца і прыехаць сюды.
— Дык у вас жа ў Бабруйску адкрылі свой філіял кіраўскай «Смажанкі».
— Так, але гэта ўсё адно не тое, тут яна лепшая. Вы паспрабуйце, параўнайце і тады зразумееце.
— Побач з гэтай кавярняй прадаюць шаурму. Яна і здаравейшая…
— Глупства. Смажанка вартая таго, каб яе пакаштаваць.
«Мясцовыя ўжо пераелі — смажанкі купляюць у асноўным прыезджыя»
Тую самую шаурму гатуюць у фуд-траку метраў за дваццаць ад «Смажанкі». Людзей каля яго было значна менш, чым у кавярні.
На «дабрыдзень» з акенца выглянула дзяўчына, якая прадставілася Насцяй. Перш за ўсё пацікавіліся, як купляюць шаурму на фоне смажанага «заводзіка», але замест яе адказаў мужчына, які стаяў побач:
— Будуць купляць тады, калі «Смажанкі» не стане.
— Ды бяруць шаурму, — кажа Насця. — Проста камусьці падабаецца шаурма, а камусьці — смажанка.
— А самі за смажанкай ходзіце?
— Заходзім, — сказала дзяўчына і схавалася ў глыбіні фуд-трака.
Яшчэ адзін пункт са стрытфудам знаходзіцца на супрацьлеглым баку дарогі. У невялікім вагончыку пад шыльдай Ana гатуюць бургеры, піцу і сэндвічы. Каштуюць яны, вядома, даражэй, чым смажні, але, як тлумачаць уладальнікі ўстановы Аляксандра і Настасся, зайсці ў Кіраўск з прадуктам, які тут раней не прапаноўвалі, было іх марай.
Яны ўспамінаюць, што смажанка была ў Кіраўску заўсёды. З-за адсутнасці добрай альтэрнатывы гэтая кавярня стала вельмі папулярным месцам: сюды прыходзілі бацькі з дзецьмі, ладзілі дні нараджэння, бралі смажанкі ў дарогу і на сустрэчы з сябрамі.
— Але калі ў двух словах, то кіраўцы смажанак ужо наеліся, — лічыць Аляксандр. — Моладзі хочацца пакаштаваць іншага, і мясцовыя часта ездзяць паспытаць нешта новае ў той жа Бабруйск. Заходзім туды раз у пару месяцаў. Смажанка — гэта больш для праезджых. Нават іншаземцы, бачачы адзнаку ў «Яндэксе», спыняюцца яе паспытаць. Гэта наш мясцовы брэнд, яго ўсюды ведаюць.
Сам будынак кавярні адрамантавалі, але печ пакінулі старую, і ў гэтым, на мой погляд, увесь цымес смажанкі».
А што гавораць інтэрнэт-юзеры
«Чакаю з нецярпеннем камандзіровак у гэты бок. Бяру заўсёды амаль усіх відаў па дзве-тры штукі. Сытныя, смачныя, дома гатаваць нічога не трэба» («Яндэкс»).
«Смажанка зусім не тая, што была раней. Перасмажаны алей, смак толькі ў гарачай ёсць. Калі халодная, вельмі нясмачна. Раней было нашмат лепш» (Google).
«Самае папулярнае месца ў Кіраўску, туды ўсе едуць па смажанкі. У каго са страўнікам усё добра, таму праўда вельмі смачна, але ў мяне на тлустую ежу страўнік рэагуе не вельмі, таму мне не падыходзіць. Але я ведаю смак. Праўда, вельмі-вельмі смачна!» («Яндэкс»).
«Вельмі прыгожая летняя веранда, страшна спадабалася на ёй сядзець! У самой установе вялікі выбар смажанак, але купіць можна было толькі дзве на выбар. Пашанцавала стаць у чаргу да таго, як прыехаў аўтобус з людзьмі, давялося б стаяць нашмат даўжэй» (Google).
«Сапраўды, цеста пышнае і смачнае, начынкі розныя. Чарга заўсёды! Але абслугоўваюць хутка. Усяго асартыменту смажанак ня злавіць фізічна. Некалькі печаў адначасова выпякаюць некалькі смакаў, іх адразу гарачыя і распрадаюць, загружаючы наступныя смакавыя спалучэнні — ад звычайнай мясной да крэветкі з сырам» (Google).
«Найлепшыя смажанкі ў Беларусі. Месца стала ўжо, без сумневу, культавым. Ёсць свой местачковы вайб, смачна і прыемна» («Яндэкс»).
«З кожным годам усё горш і горш. Купілі смажанкі з мясным фаршам. Вельмі нясмачныя, замест сыру на фаршы тварог ці сырны прадукт. Салодкі прысмак. Адно расчараванне. Больш няма жадання ездзіць у Кіраўск па такія смажанкі» (Google).
«Самае атмасфернае месца, якое перажыло ўсе перыпетыі дзевяностых. Смак, нязменны ўжо трыццаць гадоў. Прыклад таго, як можна развівацца і не адставаць ад рынку, будучы невялікай кавярняй каля дарогі. Кожнаму беларусу раю зазірнуць сюды хоць бы раз, каб паспрабаваць легендарную кіраўскую смажанку» (Google).
«Людзі з аўтобусаў беглі, каб купіць смажанку»
Фанатаў смажанкі журналісты бачылі, за што яе любяць таксама зразумелі, але вось у чым яе галоўная разыначка і адкуль узяўся яе рэцэпт, так і не пачулі. Пошук сапраўднага знаўцы прывёў да Ніны Жыдковай — адной з першых кухарак, якія выпякалі легендарны кіраўскі фастфуд.
— Пра гэтую смажанку трэба казку пісаць, — прысаджваючыся на лаўку каля свайго дома, усміхаецца Ніна Васільеўна. Для большай пераканаўчасці яна захапіла з сабой працоўную кніжку.
У ёй пазначана, што ў красавіку 1988 года Ніну Жыдкову з мясцовага вучылішча перавялі працаваць кухарам у кавярню «Смажанка».
— На месцы цяперашняй кавярні раней была забягалаўка «Турыст». Калісьці там разлівалі піва, але потым забаранілі і пачалі прадаваць цукеркі, печыва, ліманад. Ну а потым — у сакавіку 1988-га — адкрылі «Смажанку». Першыя тыдні тут працавалі іншыя кухары, аднак потым запрасілі мяне. Цеста я хоць ніколі да гэтага не мясіла, але дзяўчынкай была пісьменнай і хутка навучылася. Так і стала працаваць. Прадавалі мы, дарэчы, не толькі смажанкі, але і хатнія каўбасы, гатавалі шашлыкі. Першага толькі не было, — успамінае Ніна Жыдкова. — У выніку я прапрацавала тут вельмі доўга. З грамадскага харчавання на пенсію пайшла ў 2006 годзе.
Першая смажанка была з яйкам і каштавала 22 капейкі.
Адкуль з'явіўся рэцэпт смажанкі, жанчына не памятае. Нейкі час з гатаваннем эксперыментавалі, але пазней спыніліся на наступнай кампаноўцы: сыр, мясны фарш, цыбуля, маянэз, булка (цеста змазвалася таматнай падліўкай). Як тлумачыць Ніна Васільеўна, гэты варыянт вельмі падобны на сучасную страву.
Гэта цяпер кавярня выглядае прэзентабельна, а ў першыя гады атмасфера тут была не вельмі. Па словах Ніны Васільеўны, у кафэ не было каналізацыі (ваду даводзілася насіць з вуліцы ў вёдрах), посуд мылі ў тазіку, ацяпленне працавала дрэнна.
— Калі здараліся 30-градусныя маразы, усё, што замярзае, мы насілі ў іншы будынак і часова пакідалі там, — дадае жанчына.
Нягледзячы на гэта, «Смажанка» каціравалася, асабліва ў прыезджых. За дзень выпякалі пад тысячу сытных булачак.
— Смажанка ўжо даўно стала папулярнай, — сцвярджае кухарка. — Дзе ні казала, што я з Кіраўска, усюды ўспаміналі пра нашу страву. Што казаць, калі ўсе аўтобусы ішлі за смажанкай. У той час мы закрываліся а дзявятай гадзіне вечара, і прыкладна ў гэты час прыходзіў аўтобус «Горкі — Глуск». Як гэтыя бедныя пасажыры спяшаліся да нас, каб купіць смажанку, трэба было бачыць! Ну і студэнтаў таксама ўспомню — іх таксама было вельмі шмат. Ты ж дзве смажанкі з'ясі — і сытым будзеш.
— Дык а ў чым поспех гэтай смажанкі?
— Ну, па-першае, наша смажанка адрозніваецца ад тых, што пяклі ў іншых гарадах — нейкая яна ў іх атрымлівалася сухая. А па-другое, многае залежыць ад самога месца. Кавярня стаіць на ажыўленай дарозе, і дзякуючы гэтаму людзі даведваліся пра смажанку. Ну, і яна цёпленькая — чаму б не з'есці пад гарбату ці каву.
Ніна Васільеўна кажа, што прыгатаваць смажанку можна і дома (у інтэрнэце нават апублікавалі пакрокавыя рэцэпты), але яна ўсё роўна перакананая, што нічога ўцямнага з гэтай задумы не выйдзе.
— Ведаеце, цяпер дэталі закладкі распаўсюджваць забаронена, гэта таямніца. Але калісьці даўным-даўно я падзялілася рэцэптам з дзяўчатамі. Дык вось, хто б яе дома ні пёк, нічога не атрымлівалася. Нават я пякла, і такімі, як у нашай кавярні, яны ў мяне не выходзілі. Для гатавання патрэбна электрашафа, і ў нашых духоўках нічога не атрымлівалася. Самая смачная атрымліваецца менавіта ў кавярні, — кажа кухарка.
На развітанне Ніна Васільеўна дала важную параду: каштаваць смажанку трэба адразу пасля куплі, пакуль не астыне. Па словах кухаркі, самая сакавітая і смачная яна як толькі спечаная.
Хто ведае, магчыма, гэта і ёсць адзін з ключыкаў да разгадкі смаку кіраўскай смажанкі.
Каментары