Alaksandar Prušynski 10 hadoŭ tamu pryjechaŭ z Kanady ŭ Biełaruś, kab stać jaje prezydentam.
| Alaksandar Prušynski Fota ANATOLA KLEŠČUKA |
Prušynskaha navat chacieli zabić — padkłali bombu-elektrabrytvu ŭ paštovuju skrynku. Prynamsi, tak kaža sam Prušynski. Za miažoj jon dvojčy byŭ žanaty, tut uziaŭ šlub u treci raz. “Maładaja siamja” čakaje dzicia. Kali jano narodzicca, tatu stuknie 69 hadoŭ. Karespandent “NN” hutaryć z hrafam Alaksandram Prušynskim.
“NN”: Jak žyviecca ŭ Biełarusi byłomu emihrantu?
A.P.: Vydatna. Maja kanadzkaja pensija ŭ piać razoŭ bolšaja za biełaruski siaredni zarobak. Ale samaje hałoŭnaje — ja žyvu na Radzimie. Hetaha nie zrazumieje toj, chto nikoli nia žyŭ na čužynie. Dla mianie dom — heta Rahoźnica na Haradzienščynie, dzie majontak majho dzieda. Ciapier u majontku — praŭleńnie kałhasu. Ja ježdžu tudy kali chaču i adčuvaju siabie svabodnym čałaviekam. U mianie jość žonka, syn, ciapier čakajem jašče adno dzicia. Ja, napeŭna, samy stary tata ŭ krainie. Mnie było 66, kali naradziŭsia syn, i budzie 69, kali narodzicca druhoje dzicia.
“NN”: Ci ciažka viarnucca na Baćkaŭščynu z čužyny?
A.P.: Ja čałaviek dynamičny. Kaliści pajechaŭ z Polščy ŭ Kanadu, a adtul viarnuŭsia ŭ Biełaruś. Ale ciapier liču, što viarnuŭsia pozna — u 1992 h., a tre było pryjechać na hod raniej. Heta maja pamyłka.
“NN”: Čamu ŭ Biełaruś viarnulisia tolki adzinki? U Prybałtyku, va Ŭkrainu pryjechała šmat emihrantaŭ, jakija biaruć aktyŭny ŭdzieł u palityčnym i ekanamičnym žyćci.
A.P.: Heta vielmi drenna, što viarnułasia mała ludziej. Voś u Polšču tolki z Anhlii viarnulisia 6 tysiač maładych ludziej, jakija tam naradzilisia, atrymali adukacyju. Pieršy hod jany jašče kursavali miž Varšavaj i Londanam, a paśla zastalisia. Dla Polščy hetyja ludzi — kapitał. Što b ja zrabiŭ ciapier? Ja b zaprasiŭ u Biełaruś “ruskich” z Łatvii, moža jakuju tysiaču čałaviek. Albo maładych biełarusaŭ z usiaho śvietu i asabliva z Polščy. Heta dynamičnyja ludzi. Čamu ZŠA — dynamičnaja kraina? Bo emihranty — samyja dynamičnyja ludzi j naščadki dynamičnych ludziej.
Tre było brać dziaržavu
“NN”: U 1994 h. Vy sprabavali balatavacca na pasadu prezydenta Biełarusi. Čamu Vy navažylisia na taki krok?
A.P.: Hetaja ideja ŭźnikła ŭ 1991 h. Ja mieŭ užo prykład kanadca Tyminskaha ŭ Polščy. Adnamu kanadzkamu ŭkraincu-miljaneru, svajmu znajomcu, ja paradziŭ balatavacca na pasadu prezydenta Ŭkrainy. A paśla j sam zachapiŭsia takoj idejaj, usio abdumaŭ. Narešcie, vyrašyŭ viarnucca, ale było b lepš, kab pryjechaŭ raniej, u traŭni—žniŭni 1991-ha.
“NN”: Jakija ŭ Vas byli pieršyja ŭražańni ad Biełarusi?
A.P.: Viedajecie, ja pryvyk. U tym liku i da brudu, jaki byŭ i jość paŭsiul. Ale ŭsio pacichu mianiajecca. Kaliści palicy ŭ kramach byli pustyja, a ciapier, jak maješ hrošy, kuplaj što chočaš.
“NN”: Ź jakimi palitykami Vy tady sustrakalisia?
A.P.: Najpierš ja paznajomiŭsia z Stanisłavam Šuškievičam. Potym sustreŭsia ź Zianonam Paźniakom. My ź im razmaŭlali pa-polsku. Ja kazaŭ: “Biarycie dziaržavu!” Ja nia viedaŭ, što jany byli takija słabyja. Tre było ŭ toj čas brać dziaržavu! A jany sastupili. Źbirali podpisy za praviadzieńnie referendumu pa pytańniach rospusku parlamentu i praviadzieńnia daterminovych vybaraŭ. Parlament admoviŭ apazycyi. I tut treba było skazać “Nie!” i znoŭ damahacca svajoj mety. Ale Paźniak na heta nie pajšoŭ…
“NN”: Jak jon da Vas staviŭsia?
A.P.: U toj čas bolš-mienš dobra. Ale ja tady nia byŭ jahonym kankurentam. A pra paźniejšyja adnosiny naahuł nie chaču havaryć… Kali ja zrabiŭsia kandydatam u prezydenty, jon ubačyŭ uva mnie praciŭnika. A kali b tady była stvoranaja kaalicyja z Šuškieviča, Paźniaka i mianie — my b pieramahli. Ale jak zrabić kaalicyju, kali Paźniak nia choča z vami havaryć?
“NN”: A Šuškievič?
A.P.: Jon vielmi dobry čałaviek, ale nie palityk. U toj sytuacyi tre było za šablu i — napierad. A jon “nie tudy i nie siudy”. Ja vielmi pavažaju spadara Stanisłava, ale Paźniak i ź im nie chacieŭ havaryć. I što? Ciapier siadzić u Varšavie.
Dalary dla Łukašenki
“NN”: Ci čakali Vy, što ŭ 1994 h. na vybarach pieramoža Alaksandar Łukašenka?
A.P.: Kali Łukašenka staŭ prezydentam, ja chacieŭ jamu dapamahčy. Prasiŭ ź im sustrečy. Kali pryjšoŭ, mnie prapanavali havaryć ź jahonym pamočnikam, ale ja admoviŭsia. Ja chacieŭ jamu raspavieści, jak atrymać bujnyja hrošy dla Biełarusi (5 młrd. dalaraŭ). Nia choča — nia treba.
“NN”: Vy z Łukašenkam jašče sustrakalisia?
A.P.: Ja byŭ na pachavańni Pimiena Pančanki. Łukašenka taksama pryjšoŭ, i nie było volnaha miesca ŭ pieršym šerahu. Ja sastupiŭ jamu, bo kali jon prezydent, dyk musić być u pieršym šerahu. A paśla daŭ jamu vizytku i paprasiŭ ab sustrečy. Cikava, što praź niejki čas mnie chtoś patelefanavaŭ: “Vy hraf Prušynski? Ja chaču jechać u Kanadu”. — “A što vy tam budziecie rabić?”, — spytaŭ ja jaho. Napeŭna, heta niejki kadebist telefanavaŭ.
Alaksandar Ryhoravič šmat hadoŭ dumaŭ, što stanie prezydentam Rasiei. I ŭsia “intehracyja” jamu była patrebnaja dla hetaha. Jelcyn urešcie zrabiŭ jamu padarunak: syšoŭ i pakinuŭ dziaržavu Pucinu. Što ciapier rabić Łukašenku? Jon nadakučyŭ i Rasiei, i Zachadu, dyj svaim padnačalenym. Ja nia viedaju, kolki miesiacaŭ jon moža tak praciahnuć. Kali Rasieja daviedajecca, što jość chto-niebudź lepšy dla ich, ja baču nieviasiołyja dla jaho perspektyvy.
Elita nia taja
“NN”: Ci jość ciapier u Biełarusi nacyjanalnaja elita?
A.P.: Nacyjanalnaja elita zaŭsiody jość. Brat majoj prababki skazaŭ: “Kožnaja kraina cenicca nia kolkaściu ludziej, a kolkaściu elity”. A ŭ nas elita nia taja, što treba. Kab u nas była sapraŭdnaja elita, siońnia Łukašenka nia byŭ by prezydentam. Pradstaŭniki našaj elity ličać, što jany biełarusy, ale ich ciažka nazvać vialikimi biełarusami… Mnohija apazycyjnyja lidery nie znajomyja ź pieradavoj palityčnaj dumkaj śvietu. Nia viedajučy jaje, ciažka vyłučać ułasnyja idei. Elita musić pracavać nad saboj i pracavać nad maładym pakaleńniem. Kab maładoje pakaleńnie viedała bolš, čym viedaje ciapier.
“NN”: Ci adnosicie Vy siabie da nacyjanalnaje elity?
A.P.: Viadoma. Ale ja razmaŭlaju pa-rasiejsku, choć i razumieju biełaruskuju movu. Navučyŭsia rasiejskaj, bo nasielnictva pieravažna havoryć na joj. Kali ty chočaš atrymać dziaržavu, musiš havaryć ź ludźmi na zrazumiełaj im movie. Takaja skłałasia sytuacyja.
Hančaryk zamiašaŭsia
“NN”: Jakuju pazycyju Vy zaniali ŭ časie letašnich prezydenckich vybaraŭ?
A.P.: Ja pajšoŭ da Hančaryka. Skazaŭ: “Abiacajcie 100 dalaraŭ kožnamu vybarščyku, a ja, kali stanu vašym ministram zamiežnych spravaŭ, heta ŭsio zrablu. I skažycie, što hraf Prušynski abiacaje”. Jon vielmi zamiašaŭsia. U jaho była drennaja reklama, i ŭ lubym vypadku Hančaryk prajhravaŭ Łukašenku.
Siońnia ŭ apazycyi niama prahramy, jakaja spadabałasia b narodu. Jość prahramy ŭ hienerała Hryba, Nikicienki. Jany dobryja ludzi, ale ŭ prahramach pišuć pra toje, što jość u našaj krainie drennaha. A nam nia treba kazać, jakaja jość chvaroba, musim havaryć pra toje, što treba rabić, kab azdaravić Biełaruś.
Niama ŭpłyvovaj niedziaržaŭnaj presy. U pačatku 1980-ch u Polščy była padpolnaja presa. Štotydniova vychodziła hałoŭnaja nielehalnaja hazeta nakładam u 200 tysiačaŭ asobnikaŭ.
Premjer Li nam dapamoža
“NN”: Łukašenka, kali abiraŭsia, abiacaŭ “zapuścić zavody”. A Vy što b zrabili?
A.P.: Balšynia zavodaŭ krainy pracuje na sastarełym abstalavańni. Jakija jany paśla hetaha kankurenty na rynku? Možna śmieła napisać: “Muzej “Traktarny zavod”… Čynoŭnik — nie haspadar. A nam na pradpryjemstvach patrebnyja haspadary. Jość niekalki vyjściaŭ. Albo stavić umovu dyrektaru: jakija daješ vyniki, taki budzie i zarobak. Inšy vychad — pryvatyzacyja pradpryjemstvaŭ.
Patrebny specyjalisty, jakija vučylisia na Zachadzie. Jość kraina Synhapur z 5 miljonami nasielnictva. Za 20—30 hadoŭ premjer Li padniaŭ tam uzrovień vytvorčaści ŭ 25 razoŭ! I azijacki ekanamičny kryzys nie zakranuŭ Synhapuru. Čamu ciapier ekanamična padniaŭsia Kitaj? Kitajskaje kiraŭnictva zaprasiła da siabie byłoha synhapurskaha premjera jak daradcu. I što pieraškadžaje toje samaje zrabić Łukašenku?
Što datyčyć vioski, dyk ja čuŭ, što ŭ Polščy ciapier adnavilisia 50 ci 80 kałhasaŭ. Polskija kałhasy pracujuć u rynačnaj ekanomicy. A nam treba stać na dźviuch nahach u sielskaj haspadarcy: na lepšych kałhasach i fermerach. Dumaju, što ŭ Biełarusi budzie bolš fermeraŭ, čym kałhasaŭ.
Malitva Prušynskaha
“NN”: Jakoj Vy bačycie svaju palityčnuju budučyniu ŭ Biełarusi?
A.P.: Adamkus u Litvie staŭ prezydentam u 74 hady. Z kožnym dniom ja ŭsio bolš i lepš viedaju, što rabić. Ja hatovy. Hałoŭnaje — refarmavać padatkovuju systemu, źmienšyŭšy kolkaść padatkaŭ da čatyroch. Ja viedaju, jak pryciahnuć miljardy dalaraŭ investycyj u krainu i nia trapić pad čyjści ŭpłyŭ. My pavinny atrymać hrošy i być svabodnymi. A jašče ja — aptymist. Niadaŭna pačuŭ ad unučki adnaho ŭpłyvovaha čałavieka: “Jedźcie ŭ Ameryku, u nas tut niama budučyni”. Kab ja nia vieryŭ, što ŭ nas jość budučynia, nia žyŭ by tut.
Ja malusia tak: “Usiomahutny! Kali ŭ ciabie niama lepšaha kandydata na pasadu prezydenta Respubliki, ja hatovy! Ale prašu, dapamažy mnie być dobrym prezydentam. Drennych prezydentaŭ u śviecie chapaje i bieź mianie…”
Hutaryŭ Aleh Tačony
Kamientary