Nivodnaja kniha nie akazała takoha hłybokaha i značnaha ŭpłyvu na raźvićcio čałaviečaj kultury, myśleńnie i sistemu kaštoŭnaściaŭ, jak Biblija.
Biblija składajecca z dvuch častak: Staroha i Novaha Zakonaŭ. Stary Zakon napisany častkaj na staražytnahabrejskaj movie, a častkaj – na aramiejskaj movie. Novy Zakon napisany na kajne — staražytnaj hrečaskaj movie, jakaja tady słužyła movaj znosin u Mižziemnamorji.
Pierakłady Biblii rabilisia z daŭnich časoŭ. Samyja viadomyja pierakłady — heta Sieptuahinta i Vulhata. Sieptuahinta, abo pierakład na hrečaskuju movu siamidziesiaci tałkoŭnikaŭ, zrobleny niedzie ŭ III—II stahodździach da n.e. Isnuje lehienda, nibyta hety pierakład rabili adnačasova 72 staryja daśviedčanyja pierakładčyki, jakija siadzieli pa adnym, nie kantaktujučy z druhimi. Jany adnačasova zakončyli pracu, i pierakłady ich supadali słova ŭ słova. Vulhata — pierakład Biblii na tahačasnuju łacinu — zrabiŭ u 382 hodzie Ijeranim Strydonski. Paśla šmathadovaj pracy u 1979 hodzie źjaviłasia Novaja Vulhata — udakładnieny pierakład na łatyń. U 405 hodzie Miesrop Maštoc skončyŭ pierakład Biblii na armianskuju movu. Pierakład Kiryła i Miafodzija na starasłavianskuju movu źjaviŭsia ŭ IX stahodździ, u XVI — pierakłady Marcina Lutera na niamieckuju i pałačanina Franciška Skaryny na starabiełaruskuju. Šmat ludziej niastomna pracavali, pierakładajučy Śviatoje Piśmo na svaje movy. Adnym z takich ludziej byŭ fin Mikael Ahrykała.
Mikael Ołafsan Ahrykała naradziŭsia ŭ vioscy Tornbiu prykładna ŭ 1510 hodzie ŭ siamji zamožnaha sielanina. Tamu i atrymaŭ padčas vučoby proźvišča Ahrykała (Agricola), što pa-łatyni aznačaje «ziemlarob».
Ahrykała vyras u miacovaści, dzie byli šyroka raspaŭsiudžanyja dźvie movy — šviedskaja dy finskaja, a tamu chłopčyk vałodaŭ i toj, i druhoj. U Vybarhu jon vyvučyŭ łacinu — movu tahačasnaj katalickaj carkvy i navuki. Paśla vybarhskaj škoły Mikaela pasłali u horad Aba (Åbo), jaki byŭ u toj čas stalicaj Finlandyi. Tam jon słužyŭ sakratarom u katalickaha biskupa Marcina Šute.
U 1523 hodzie karalom Šviecyi staŭ Hustaŭ I Vaza. Novy karol pačaŭ umacoŭvać svaju ŭładu rašuča i biaźlitasna. Dziela taho jon padtrymaŭ Refarmacyju, jakaja raspaŭsiudziłasia pa ŭsioj Paŭnočnaj Jeŭropie. Karol Hustaŭ Vaza pamianiaŭ u svaim karaleŭstvie katalickaje vieravyznańnie na luteranskaje. Jon parvaŭ usialakija znosiny z Vatykanam, pazbaviŭ ułady ŭsich katalickich biskupaŭ, kanfiskavaŭ carkoŭnuju majomaść, a siabie abviaściŭ vyšejšym ijerarcham novaj šviedskaj carkvy. Z taho času ŭsie biskupy dy inšyja vysokija carkoŭnyja čyny naznačalisia karalom, i tolki karalom, a heta značyć pieratvaralisia ŭ prostych dziaržaŭnych čynoŭnikaŭ, paduładnych karalu. Luteranstva i dahetul zastajecca asnoŭnaj relihijaj u Šviecyi i ŭ Finlandyi, jakaja tady była pravincyjaj Šviedskaha karaleŭstva.
Pratestanty vystupali za toje, kab bohasłužeńni vialisia na dastupnaj im movie. Tamu ŭ 1526 hodzie Novy Zapaviet byŭ pierakładzieny i nadrukavany na šviedskaj movie. U Finlandyi ž abstaviny byli zusim nie tyja, što ŭ mietrapolii. Cikavaść da pierakładu Biblii na finskuju movu była amal nulavaja. Pryčyna kryłasia ŭ tym, što nijakaj litaratury na finskaj movie nie było.
Da siaredziny XVI stahodździa pa-finsku było tolki niekalki katalickich malitvaŭ. Pierakład Śviatoha Piśma na finskuju movu byŭ niezvyčajna składanaj zadačaj i patrabavaŭ stvareńnia novych słovaform, novych słoŭ i vyrazaŭ dla piśmovaj finskaj movy, a takoj nie isnavała naohuł. Nie raspracavanyja byli ni hramatyka, ni pravapis. Movaj litaratury, dakumientacyi, a ciapier i carkvy, była šviedskaja mova, niezrazumiełaja pieravažnaj bolšaści nasielnictva, bo nadta daloka stajać adna ad adnoj hetyja dźvie movy. Voś u takich umovach, kali ŭsio treba było pačynać na hołym miescy, vynachodzić dy ŭstanaŭlivać praviły, Ahrykała pačaŭ svoj pierakład Biblii na finskuju movu.
U 1536 hodzie biskup Marcin Šute pasłaŭ jaho ŭ Vitenbierh dziela navučańnia luteranskamu bahasłoŭju i movam, bo tady Vitenbierh byŭ stalicaj Refarmacyi — tam ža Marcin Luter prybiŭ da dźviarej katalickaha sabora svaje 95 tezaŭ, jakija i stali asnovaj pratestantyzmu. Tam Ahrykała praciahvaŭ svaju vializnuju pracu.
U 1537 hodzie jon pisaŭ šviedskamu karalu: «Pakul Boh kiruje maim navučańniem, ja pastarajusia praciahvać tuju spravu, jakuju niekali pačaŭ, i pierakładu Novy Zapaviet na movu finskaha naroda». U Šviecyju jon viarnuŭsia z vydatnymi vodhukami i rekamiendacyjami pačynalnikaŭ dy ideołahaŭ Refarmacyi: Lutera i Miełanchtona.
Paśla viartańnia na radzimu Ahrykała staŭ rektaram škoły pry kafiedralnym sabory ŭ Aba (sučasn. finsk. Turku).
Pierakładać Bibliju — praca ciažkaja i niaŭdziačnaja. Navat Luter u rospačy kazaŭ: «Jak heta ciažka i stamlaje — prymusić staražytnych jaŭrejaŭ zahavaryć pa-niamiecku!» Pa ščaści, Ahrykała mieŭ mahčymaść karystacca i inšymi pierakładami Śviatoha Pisańnia. Ale samaj vialikaj ciažkaściu i pieraškodaj stała sama finskaja mova. Na takoj adnosna nievialikaj terytoryi isnavali tady, dy isnujuć i zaraz, niekalki vielmi roznych i adroznych adzin ad adnaho dyjalektaŭ finskaj movy. Ahrykała pačaŭ padbirać ź ich roznyja słovy i zapisvać ich vymaŭleńnie. Napeŭna, heta jon pieršym uvioŭ u finskuju movu takija słovy jak «urad», «kryvadušnik», «rukapis», «vojska», «uzor», «pierapisčyk». Jon stvaraŭ słovy, stvaraŭ vytvornyja słavaformy, zapazyčvaŭ słovy ź inšych movaŭ, hałoŭnym čynam sa šviedskaj ci praz šviedskuju, naprykład: enkeli — aniołak, historia — historyja, lamppu — lampa, marttyyri – pakutnik dy šmat inšych. Potym finskija leksikohrafy stvaryli słoŭnik movy Ahrykały.
Narešcie ŭ 1548 hodzie vyjšła pieršaja častka Biblii ŭ pierakładzie Mikaela Ahrykały — Novy Zakon. Mahčyma, što pierakład byŭ skončany na piać hadoŭ raniej hetaj daty, ale hrošaj na vydańnie nie było. Całkam vierahodna, što Ahrykała sam častkova apłaciŭ hety finski pieršadruk. Praz try hady vydali Psałmy Davydavy, nad pierakładam jakich Ahrykała pracavaŭ z druhimi pierakładčykami. Jon pracavaŭ nad pierakładam knih Majsieja dy Prarokaŭ.
Ale finy šanujuć Ahrykału nie tolki za jahonuju pracu na nivie bahasłoŭja. Mikael Ahrykała sapraŭdy źjaŭlajecca Nastaŭnikam finskaha naroda, tamu što jašče ŭ 1542 hodzie skłaŭ i vydaŭ pieršy finski lemantar — «ABC-kirja». Z 1550 hoda i da skonu ŭ 1557 hodzie jon byŭ biskupam Aba (Turku). U 1557 hodzie Mikael Ahrykała razam z pasolstvam šviedskaha karala pabyvaŭ u Maskovii. Na zvarotnym šlachu jon zachvareŭ i pamior u vioscy Uusikirko (suč. Palany) niepadaloku ad Vybarha. Da 1917 hoda ŭ Vybarhu stajaŭ pomnik Vialikamu Nastaŭniku finskaha naroda. Potym, viadoma ž, revalucyjaniery jaho źniščyli. Lubaja revalucyja zmahajecca ŭ pieršuju čarhu ź biezabaronnymi pomnikami.
Ciapier amal u kožnym finskim horadzie jość vulica Mikaela Ahrykały. U Chielsinkach majecca jak vulica, tak i carkva Ahrykały. Štohod 9 krasavika, u dzień, kali pamior Ahrykała, finy śviatkujuć jahony Dzień, abo Dzień finskaj movy. Paŭsiudna — u dvarach, nad padjezdami, nad dziaržaŭnymi ŭstanovami dy vajskovymi častkami — uzdymajucca dziaržaŭnyja ściahi ŭ honar Vialikaha Nastaŭnika finskaha narodu. Mova i jaje pieršastvaralnik — Mikael Ahrykała, pamiać ab im, ličacca adnymi z najvažniejšych kaštoŭnaściaŭ finskaj dziaržavy. I źbieražeńnie ich — sprava nie tolki samadziejnych Tavarystvaŭ, jakija, darečy, padtrymlivajucca i finansujucca dziaržavaj, ale i takich dziaržaŭnych orhanaŭ jak Ministerstva adukacyi i kultury.
Jak paśla kanca śvietu. Ahrasiadzibu ŭ Salihorskim rajonie zaniesła ziamloj3
Kamientary