Siostry pa-nad siastrynstvam. Jakim atrymaŭsia ambicyjny sieryjał «Dziuna: Praroctva»
Jarki tvor pa znakamitym fantastyčnym suśviecie ci čarhovaja sproba zadavolić hiendarnyja trendy? Raźbirajemsia z prykviełam da kinasahi Vilniova, jaki staŭ finalnym punktam 2024 hoda.
Minuły hod, poŭny na navinki ŭ žanry kinafantastyki, zaviaršyŭsia sieryjałam «Dziuna: Praroctva» (Dune: Prophecy) ad HBO, prykviełam da pakul niezavieršanaj kinatryłohii Deni Vilniova. Sieryjał hruntujecca na litaraturnaj asnovie — ramanie «Orden siaścior Dziuny», napisanym Brajanam Hierbietam, starejšym synam aŭtara aryhinalnaj sieryi ramanaŭ, i Kievinam Džejem Andersanam. Kniha davoli śviežaja — jana pabačyła śviet u 2012 hodzie.
Padziei sieryjała adbyvajucca za 10 000 hadoŭ da žyćcia Poła Atrejdesa. Heta čas, kali čałaviectva atrymała kančatkovuju pieramohu nad razumnymi mašynami ŭ tak zvanym «Batleryjanskim džychadzie». Biez mašyn hałaktyka pahruziłasia ŭ technałahičnaje siaredniaviečča, kampiensavać jakoje musiać arhanizacyi, jakija daśledujuć i pašyrajuć miežy čałaviečych mahčymaściej.
«My hulajem u Boha, i za heta nas asudziać»
Adnoj z takich arhanizacyj staŭ orden siaścior Bene Heseryt, u jakim pasłušnic na płaniecie Vałach IX navučajuć daskanała kantralavać svajo cieła i ŭmieć adroźnivać praŭdu ad chłuśni. Siostry-praŭdakazalnicy stanoviacca niezamiennymi radnicami pry Vialikich damach i impieratarach, aplatajučy svaim pavucińniem usiu hałaktyku.
Heta dazvalaje im amal całkam kantralavać Impieryju, šturchajučy vaładaroŭ da tych ci inšych dziejańniaŭ, uzvyšajučy ci prynižajučy cełyja rody, ustupajučy ŭ intymnuju blizkaść z pradstaŭnikami roznych rodaŭ, kab złučyć nieabchodnyja hienietyčnyja linii. Sapraŭdnaja meta siaścior schavanaja ad inšych — vyvieści dziakujučy ŭłasnaj hienietyčnaj prahramie idealnaha kiraŭnika, pry jakim čałaviectvu bolš ničoha nie budzie pahražać.
Sieryjał idzie adrazu ŭ dźviuch časavych linijach, pamiž jakimi pralahajuć dziesiacihodździ. U pieršaj nam raspaviadajuć historyju siaścior Vali (jaje ŭ maładości syhrała Džesika Barden) i Tuły (Ema Kaninh) z Charkonienaŭ, niespraviadliva źniasłaŭlenaha rodu, vymušanaha vieści haniebnaje žyćcio ŭ vyhnańni na boham zabytaj maroznaj płaniecie. Paśla siamiejnaj trahiedyi ambicyjnyja siostry paryvajuć sa svaimi blizkimi, źviazvajučy žyćcio z mahutnym ordenam siaścior, kab źmianić historyju.
Ale radavyja kryŭdy akazvajucca vyšejšymi i za ich addanaść Siastrynstvu, i navat za kachańnie. Zrešty, hetaja adčajnaja ŭpartaść i robić Valu favarytkaj vialebnaj maci Rakieły Bierty-Aniruł (Keci Tajsan), čym jaŭna niezadavolena jaje ŭnučka, vialebnaja maci Darateja (Kamiła Biput). Staraja Rakieła bačyć na božaj paścieli praročy vidziež, u jakim ordenu pahražaje strašnaja raspłata. Vali strašnym koštam udajecca prymusić orden nie admovicca ad hienietyčnaj prahramy.
Dziesiacihodździ Vala (Emili Uotsan) kiruje ordenam Bene Heseryt, a jaje siastra Tuła (Alivija Uiljams) słužyć jaje pravaj rukoj. Impieratar Džavika Karyna (Mark Stronh) całkam u jaje rukach — spadčyńnica prastoła pryncesa Ines (Sara-Sofi Buśnina), rychtujecca stać siastroj ordena, čym nie vielmi zadavolena impieratrycy Natalla (Džodzi Mej, viadomaja pa roli karalevy Kałante ŭ sieryjale «Viadźmar»), a pierad hetym Siastrynstva arhanizuje joj šlub z małaletnim Pruvietam Ryčezam, kab stabilizavać stanovišča rodu Karyna na dziesiacihodździ.
Usie płany razładžvajucca, kali pierad viasiellem źjaŭlajecca sałdat Desmand Chart (Trevis Fimieł), jaki adziny vyžyŭ na Arakisie, i danosić adtul tryvožnyja viestki impierataru, jakija ad jaho chavali siostry.
U tuju ž noč žyŭcom zharaje małaletni Ryčez, a paśla i praŭdakazalnica impieratara Kaša (Čžyche Kim). Orden siaścior hublaje svajo stanovišča pry dvary, sastupajučy miesca novamu favarytu — Desmandu Chartu, u jakoha znajšlisia mahutnyja patrony.
Vala z tryvohaj bačyć, što strašnaja raspłata, jakuju bačyła Rakieła pierad śmierciu, pahražaje ich płanam i navat samomu isnavańniu. Jana razam z Tułaj pačynajuć dziejničać na apiaredžańnie, karystajučysia ŭsimi dastupnymi srodkami, u tym liku ŭłasnymi vučanicami i členami siamji.
Za dziesiacihodździ ŭ Siastrynstva nazapasiłasia niamała škiletaŭ u šafie, jakija adzin za adnym vyłaziać vonki. U tym liku viečny kanflikt pamiž damami Charkonienaŭ i Atrejdesaŭ. Što akažacca važniejšym — siamja, intaresy siastrynstva ci ŭłasnaja ŭłada? A moža, heta ŭjaŭny vybar? Sieryjał daje supiarečlivyja adkazy.
Płany biez płanaŭ
Da sieryjała jość niekalki vialikich pytańniaŭ. Pieršaje ź ich tyčycca dačynieńniaŭ z suśvietam Hierbierta. Čakałasia, što sieryjał stanie «tłumačalnaj bryhadaj» dla tych, chto ničoha nie zrazumieŭ pra suśviet Dziuny z ekranizacyi Vilniova. Ale sieryjał robić heta vielmi niaŭpeŭniena.
Sieryjał pačynajecca z historyi pa pieramohu ludziej u vialikaj vajnie z razumnymi mašynami. Hierainia hetaj vajny, Rakieła Bierta-Aniruł, zasnavała orden siaścior i stała jaho pieršaj vialebnaj maci. Pieramoha nad mašynami — klučavaja padzieja va ŭsim śviecie Hierbierta, jaki pahruziŭ hałaktyku ŭ toje technałahičnaje siaredniaviečča, u jakim jano niaźmienna praisnuje jašče 10 tysiač hadoŭ. U knihach vajna nazyvajecca Batleryjanskim džychadam, ale što ŭ ekranizacyi Vilniova, što ŭ sieryjale, ad lubych relihijnych adsyłak da realnaha śvietu, jakimi kišyć litaraturnaja pieršakrynica, ź mierkavańniaŭ palitkarektnaści admovilisia.
Ujavicie, što adnojčy adbyłasia padzieja, paśla jakoj zabaranili lubyja technałohii bolš składanyja za lampačku nakalvańnia — mienavita takoha ŭzroŭniu technałahičny šok pieražyŭ śviet Hierbierta. U sieryjale heta nijak nie raskryvajecca.
Ludzi, jakija musiać mieć ekzistencyjalny, na hrani relihijnaj isteryi žach pierad razumnymi mašynami, staviacca da ich jak da niavinnaha bałaŭstva, zvyčajna kantrabandy ci knihi z «ekstremisckaha śpisu» ŭ siabie na palicy.
Zrešty, stvaralnikam udałosia pakazać jaskravy kantrast pamiž technałahičnaj stahnacyjaj čałaviectva na praciahu tysiačahodździaŭ i niezvyčajnym raźvićciom zdolnaściej samich ludziej. My bačym tyja ž technałohii, naprykład, enierhietyčnyja ščyty ci kaśmičnyja karabli, jakija my bačyli i ŭ filmach Vilniova. Za 10 tysiač hadoŭ čałaviectva nie prasunułasia ŭ hetym kirunku ni na jotu. Ale, naprykład, Hołasam, jakim u čas Poła Atrejdesa vałodaje nie tolki kožnaja siastra Bene Heseryt, ale i jon sam, spačatku vałodaje tolki adna Vala, jakaja vučyć jamu svaich najbližejšych paplečnic. Bačym my i jak źjaŭlajecca na śviet znakamitaja «litanija suprać strachu», formuła samaŭnušeńnia, jakaja nie raz vyratuje nastupnyja pakaleńni siaścior u čas niebiaśpieki.
Ale tak detalova ŭ sieryjale pakazany tolki orden siaścior. Inšyja važnyja hulcy całkam abdzieleny ŭvahaj. Adna ź siaścior naležyć da Sukskaj škoły, ale ŭ čym jaje asablivaść iznoŭ nichto nie tłumačyć, i ŭsiaho raz zhadvajucca hienietyki z Bene-Tłejłaksu. U sieryjale niama nivodnaha mientata, čałavieka-kamjutara, jaki zdolny pravodzić składanyja raźliki ŭ hałavie, a taksama nie zhadvajecca Kaśmičnaja hildyja, čyj upłyŭ na Impieryju nie mienšy, čym u siastrynstva.
Iznoŭ nichto nie tłumačyć, čamu piernaść (spice) z Arakisa maje takoje kałasalnaje značeńnie dla ŭsioj hałaktyki. Ź sieryjała moža skłaścisia ŭražańnie, što tolki tamu, što joju zakidajucca jak narkatyčnym srodkam bahaciei z Sałusy Siekundus, stalicy Impieryi.
Siužet miescami ščyra słabavaty i naiŭny. U «Dziunie» łedzi Džesika, razvažajučy pra ŭłasnuju rolu ŭ intryhach svajho ordena, pramaŭlaje kultavuju frazu: «Płany ŭnutry płanaŭ, i ŭ ich iznoŭ płany, i ŭ ich — novyja płany». I voś mienavita takoha ŭzroŭniu intryh ad sieryjała pra orden siaścior my čakali. Ale vialebnaja maci Vala, vyrašaje ŭsie vykliki litaralna na kalency, niama nijakaha ŭražańnia, što jana kantraluje ŭ hetym śviecie choć niešta. Tak, hieraini sutykajucca z kłasičnym «azimaŭskim kryzisam» (nielha nie paraŭnać azimaŭskaha Muła z Desmandam Chartam), ale ž i siastrynstva nie ŭčora źjaviłasia.
U mnohich pry prahladzie sieryjała dakładna musiła ŭźniknuć adčuvańnie, što heta niejkaja «Hulnia tronaŭ» u kosmasie na minimałkach. Ničoha dziŭnaha, ale tut niama ahladki na samy papularny sieryjał našaha času, prosta śviet Hierbierta heta śviet viečnaj niesvabody, zornaha fieadalizmu, dzie stanovišča paddanych zaležyć tolki ad samadurstva haspadara, a impieratar, jakim by ŭsiasilnym jon ni zdavaŭsia, dryžyć pierad Łandsraatam, u jakim zasiadajuć vaładarnyja damy. Mahiju tut zamianiajuć niezabaronienyja technałohii i zvyšzdolnaści, jakija raźvili ŭ sabie ludzi, a kroŭ, ci dakładniej hieny, i rodnasnyja suviazi taksama pakładzieny ŭ narožny kamień historyi.
Chacia mahija, jakaja vychodzić za miežy technałohij, navuki i zvyšzdolnaściej, u śviecie ŭsio ž jość — hienietyčnyja pamiać prodkaŭ, da jakoj źviartajucca hieraini i jakuju niemahčyma nijak racyjanalna vytłumačyć.
Tancory tvaram
Tancory tvaram — tak u śviecie Hierbierta nazyvajucca ludzi, jakija zdolnyja pieraŭvasablacca ŭ inšych ludziej. Ale nie va ŭsich akcioraŭ sieryjała atrymałasia pieraŭvasobicca ŭ svaich hierojaŭ. Akciorskaja hulnia jašče adno słaboje miesca sieryjała. Drenna hrali navat zdavałasia b viadomyja akciory.
Mark Stronh, viadomy pa roli ŭ filmach sieryi «Kinhsmen», hraŭ byccam nie impieratara, a, prabačcie, bierviano. Takoje možna było b daravać maładomu, niedaśviedčanamu akcioru, ale akciorskaj karjery Stronha ŭžo bolš za try dziesiacihodździ.
Trevis Fimieł, jaki vykanaŭ rolu Desmanda Charta, užo staŭ paradkam razdražniać tym, što va ŭsich kinaprajektach joj hraje adnolkava adzin i toj ža vobraz napaŭzvarjaciełaha fanatyka z vyhladam zarosłaha bamža. Kali chto bačyŭ jaho ŭ fantastyčnym sieryjale «Vychavanyja vaŭkami», to nie znojdzie adroźnieńniaŭ pamiž jaho hierojem tam, i ŭ «Dziunie: Praroctva».
Źjaŭleńnie Krysa Miejsana, jaki syhraŭ majstra miača Kiejrana Atrejdesa i paluboŭnika pryncesy Ines, i Džoša Chjustana, infantylnaha pazašlubnaha syna impieratara Kanstancina Karyna, u kaście sieryjała abhruntavanaje, vidać, tolki žadańniem śviacić u kadry ichnimi pryhožymi tvarami i namacavanymi ciełami ŭ paścielnych scenach.
Nie da kanca vierycca i ŭ vobraz vialebnaj maci Vali Charkonien, stvorany słavutaj Emili Uotsan. Reč nie ŭ akciorskaj hulni, a ŭ tym, što jana nie vielmi pasuje pa svaim vobrazie na rolu padstupnaj uładarnaj žančyny, zastajučysia dobraj «ciociaj Valaj» u kakošniku. Viadoma, my trochi razbeščanyja vobrazam vialebnaj maci Hai-Chieleny Machijam, jaki stvaryła Šarłota Remplinh u ekranizacyi «Dziuny» Deni Vilniova.
A voś Alivija Uiljams, jakaja syhrała siastru Tułu Charkonien u stałym uzroście, vyhladaje absalutna arhanična ŭ svajoj nieadnaznačnaj roli. Taksama vydatna spraviłasia małodšaje pakaleńnie aktrys, Džesika Barden i Ema Kaninh, jakija syhrali maładych Valu i Tułu. Jany akazalisia navat źniešnie vielmi blizkimi da starejšych aktrys, tak što całkam vieryš, što praz 30 hadoŭ siostry Charkonieny vyhladali b mienavita tak.
Śviet žančyn
Davoli dziŭna ŭ suviazi z vychadam «Dziuny: Praroctva» čuć niekatoryja kamientaryi, što sieryjał usiaho tolki adpracoŭka levaha hiendarnaha paradku dnia, kab pakazać, što žančyny kirujuć śvietam. Prabačcie, ale raman «Dziuna», vydadzieny ŭ 1965 hodzie, kali nie było jašče takoha vytančanaha palityčnaha słenhu, litaralna pačynajecca z ordena siaścior i matčynaha kłopatu pra syna.
«Dziuna» ŭvohule ŭnikalny ŭ hetym płanie tvor — tolki zadumajciesia pra toje, što Poł Atrejdes nie paryvaje sa svajoj siamjoj, jak mnohija litaraturnyja hieroi, naadvarot, uvieś čas jon idzie poruč sa svajoj maci. A na jaho šlachu sustrakajucca žančyny, jakim Hierbiert advodzić pieršyja roli: kachanaja Čani, pryncesa Irułan, vialebnaja maci Haja-Chielena Machijam, siastra Alija i inš.
Dziuna, Arakis
Bačna, stvaralniki sieryjała nie byli ŭpeŭnienyja ŭ jaho pośpiechu. Franšyza paznavalnaja, akciory viadomyja, ale ci strelić toje, što jany zrabili, harantyi nie było. Zvyčajna pra praciah na nastupny siezon zajaŭlajuć niedzie paśla druhoj sieryi, «Dziunu: Praroctva» praciahnuli tolki pierad finalnaj 6-j sieryjaj.
Što praŭda, zaklučnaja sieryja doŭžycca až paŭtary hadziny — heta sapraŭdny fantastyčny bajavik, nasyčany padziejami, jakija raskryvajuć niekatoryja staryja tajamnicy i vyvodziać kryzis u Impieryi na novy ŭzrovień. Tajamničaja Dziuna, płanieta Arakis, iznoŭ stanovicca arenaj, dzie budzie vyrašacca los čałaviectva.
Za taki finał možna daravać sieryjału ŭsie jahonyja chiby. Premjera druhoha siezona, jaki my budziem čakać, moža adbycca ŭ 2026 hodzie, na hety ž hod zapłanavany vychad zaklučanaj častki kinasahi Deni Vilniova «Dziuna: Miesija», ale chutčej za ŭsio jon adbudziecca nie raniej za 2027.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary