U Minsku zahinuŭ jašče adzin abjekt histaryčnaj spadčyny — siadziba Niemaršanskich
Zasypany čornaj ziamloj uzhorak. Dzie-nidzie ź ziamli tyrčać cahliny i vałuny, reštki farforavaha posudu, iržavyja žalezki. Heta na siońnia ŭsio, što zastałosia ad mahutnaha fundamentu dvuchpaviarchovaha kamiennaha domu — byłoj siadziby mienskich abšarnikaŭ Niemaršanskich, uźviedzienaj jašče ŭ XIX stahodździ. Kali adbyłosia kančatkovaje źniščeńnie reštkaŭ siadziby?
Achoŭnik susiedniaha haražnaha kaaperatyvu Mikałaj dakładnaha dnia nie prypomnić. «Niedzie ŭ kancy žniŭnia heta było. Mnie 40 hadoŭ, tut vyras i pražyŭ usie svaje hady, i nikomu hetyja reštki nie zaminali. Maładym pamiataju, jak siudy prychodzili historyki, abmiarali fundamenty, kazali, što heta budzie pomnik historyi. Ale ja razumieju, što kali pomnik, dyk musiać paviesić tabličku dy aharodžu zrabić. A tut nijakaj tablički tak i nie paviesili, ničym nie abharadzili. I voś raptam nahnali techniku i pačali znosić. Hudzieli tut bolš za tydzień, rujnavali dy vyvozili hłyby cehły i kamieńnia. Načalnikaŭ u halštukach było šmat — nazirali. Viedaju, źniščeńniu papiaredničaŭ pažar u sutareńni — tam ža narkamany sabie pryton zrabili, dyk śmiećcie hareła ledź nia kožny hod, i sioleta taksama zaharałasia. A tut jašče, jak kažuć, reštki stoli abvalilisia. Pra heta dakładna nia viedaju, nie chadziŭ tudy, ale sapraŭdy mahło kaho prybić. Vidać, tamu i vyrašyli źnieści dy zasypać. Heta miascovy ŽREA ŭsio zrabiŭ», — raskazaŭ Mikałaj.
U administracyi Kastryčnickaha rajonu Miensku paćvierdzili: reštki siadziby źniščyli dziela dobraŭparadkavańnia terytoryi. I patłumačyli, što jany nia mieli statusu histaryčnaha pomnika. Akramia taho, vakoł siadziby śpiłavali staryja drevy, jakija stali niebiaśpiečnymi.
Na mapie hetaje miesca paznačanaje jak zavułak Łošyca-2. Zusim pobač — zavułak Karžanieŭskaha. Mienčuki lepš viedajuć miesca dziakujučy susiednim budynkam — špitalu haradzkoj chutkaj dapamohi i Respublikanskaha centru artapedyi i traŭmatalohii. Vokny centru jakraz vychodziać na ŭzhorak, dzie stajaŭ dom Niemaršanskich. Jaho reštki niščyli na vačach naviednikaŭ centru i medykaŭ, jakija ŭ im pracujuć.
Darečy, uskosna centar spryčyniŭsia i da harotnaj doli histaryčnaha budynku, jaki tak i nia staŭ pomnikam. Bo terytoryja centru, aharodžanaja betonnym płotam, faktyčna pierasiekła zavułak, jaki vyvodzić da vulicy Bresckaj.
«Jašče hadoŭ 15 tamu ja tut chadziŭ, była dobraja ściežka, pryhožaje miesca. Ale jak pastavili hety płot, dyk ludzi pierastali skroź chadzić, stary park staŭ zarastać byllom», — kaža miascovy žychar Viačasłaŭ.
Minak zhadvaje, što ŭ źniščanym domie kaliści było praŭleńnie saŭhasu. «O, tut prychodzili na pracu, ale pastupova ŭsio pryjšło ŭ zaniapad. Miesca tut pryhožaje, ale jamu nie pašancavała», — padsumavaŭ Viačasłaŭ i pabieh dalej pa spravach.
Unizie pad uzhorkam praciakaje davoli burlivaja tut rečka Łošyca, za jakoj na druhim bierazie — pryvatnyja damy, haražy dy chlavy. Schił uzhorku jak norami pajedzieny abkładzienymi cehłaj uvachodami ŭ sutareńni. Miascovyja žychary kažuć, što pad uzhorkam prachodziać labirynty sutareńniaŭ, pabudavanyja jašče Niemaršanskimi. Chto hetyja abšarniki i jakaja ich rola ŭ historyi horadu?
Niemaršanskija — viadomy ŭ mienskim rehijonie rod, jaki časta zhadvajecca ŭ dakumentach 19 stahodździa. Majontak Niemaršanskich byŭ pobač z Łošycaj, jany vałodali značnymi abšarami ziamli, jakuju zdavali ŭ arendu, mieli na joj korčmy dy roznyja haspadarčyja abjekty. U Kastryčnickim rajonie stalicy jość skver Sienažany, nazva jakoha pachodzić ad Sien-Žony — hetak nazyvaŭsia adzin z falvarkaŭ Niemaršanskich pad Mienskam. Paśla revalucyi 1917 hodu ŭłasnaść Niemaršanskich, jak i inšych ziemleŭładalnikaŭ, nacyjanalizavali, a sami jany, chto nia ŭciok za miažu, byli represavanyja. U byłoj siadzibie raźmiaścili praŭleńnie saŭhasu. Budynak šmat razoŭ ramantavaŭsia i pierabudoŭvaŭsia, a ŭ druhoj pałovie 20 stahodździa jaho kančatkova zakinuli. «Pastupova raściahnuli pa cahlinach. Tut pałova haražoŭ pabudavanaja ź jaho reštkaŭ», — skazali mnie ščyra miascovyja žychary.
Pamiać pra Niemaršanskich zachavaje, badaj što, nazva budučaj stancyi metro — «Niemaršanski sad».
Jakija histaryčnyja abjekty ŭ Miensku ciapier pad pahrozaj źniščeńnia?
Staršynia Biełaruskaha dobraachvotnaha tavarystva achovy pomnikaŭ historyi i kultury Anton Astapovič kaža, što padobny los moža čakać niekalki budynkaŭ mižvajennaha času, jakija nie ŭdałosia pryznać pomnikami historyi.
«Nazirajecca takaja tryvožnaja tendencyja, što Ministerstva kultury ŭsimi siłami blakuje prapanovy pa nadańni histaryčnym budynkam statusu pomnikaŭ, jakija achoŭvaje dziaržava. Šukajucca lubyja farmalnyja padstavy, kab prapanovy hramadzkaści navat nie dachodzili na razhlad rady, jakaja heta vyrašaje. I heta tyčycca nia tolki staradaŭnich budynkaŭ, ale i tych, ź jakimi sučasnaja ŭłada nibyta źviazvaje svaju asnoŭnuju idealohiju.
Voś u rajonie Masiukoŭščyny znachodzicca ansambl budynkaŭ kanclahieru vajennapałonnych № 352 — jašče letaś była prapanova nadać status historyka-kulturnaj kaštoŭnaści hetamu miescu, ale Ministerstva kultury hetuju prapanovu adchiliła.
Taksama mižvajenny budynak u styli kanstruktyvizmu na vulicy Kalvaryjskaj, 3a — tam ciapier muzyčnaja škoła. U čas vajny tam byŭ infekcyjny špital mienskaha hieta. Mnoj rabiłasia prapanova pa nadańni statusu hetamu budynku, ale navukova-metadyčnaja rada paličyła, što budynak nia maje prykmiet histaryčnaj kaštoŭnaści. Ale ž z hetaha i pačynajecca — spačatku nie dali statusu, potym źnieśli, kab vyzvalić miesca dla novaj zabudovy. Takich prykładaŭ u nas šmat», — kaža Anton Astapovič.
Tavarystva, jakoje jon uznačalvaje, ciapier zmahajecca za los padmurkaŭ zvanicy Pakroŭskaj carkvy ŭ Mahilovie, tam ža — padmurkaŭ kaścioła śviatoha Antonija, klaštaru bernardyncaŭ i Chałodnaj synahohi.
Jak paśla kanca śvietu. Ahrasiadzibu ŭ Salihorskim rajonie zaniesła ziamloj3
Kamientary