Як жывуць сем'і, чые дамы знаходзяцца на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці
Дарога ад памежнага пераходу «Варшаўскі мост» праз паўднёвыя вароты мемарыяла «Брэсцкая крэпасць-герой» на Валынскае ўмацаванне. Злева застаецца жаночы манастыр, справа — руіны Бернардзінскага манастыра (XVII—XVIII стст.). Скрыжаванне перад мостам да Холмскіх варотаў — адкрываюцца тыя самыя «вежкі», па якіх пазнаюць Брэсцкую крэпасць на паштоўках і буклетах. На мост не трэба падымацца, а трэба збочыць направа. І хай асфальтавая дарога канчаецца, і пачынаецца гравійка — мы на правільным шляху. Тут, у густых зарасніках хмызняку, хаваецца адзіная жылая вуліца на тэрыторыі крэпасці, вядомая раней як Востраў Шпітальны, але год таму перайменаваная ў Праезд Крапасны. Яе фармуюць тры 4-кватэрныя дамы, дзе і па гэты дзень пражываюць 10 сем'яў. Onliner.by паглядзеў, як жывуць гэтыя сем'і.
«Грэю ваду ў духоўцы»
Апантаным брэхам нас сустракае сабака Джэсі. Астатнім сабакам праезда, прыстаўленым, здаецца, да ўсіх кватэр, яна паведамляе пра набліжэнне чужых. Пачынаецца грандыёзная сабачая пераклічка. Зрэшты, хвалявацца няма аб чым: сабачка на ланцугу. Нягледзячы на «суправаджэнне», прабіраемся да веснічак адной з мясцовых старажылаў — Тамары Фёдараўны Пахомавай.
— Гэтыя дамы будаваліся ў 1957 годзе для малодшага афіцэрскага саставу, — тлумачыць жанчына. — А мы атрымалі кватэру ў 73-м. Муж працаваў у КЭЧы — кватэрна-эксплуатацыйнай часці, было тады такое падраздзяленне. Калі вайскоўцам пачалі даваць больш камфортнае жыллё ў Паўднёвым мястэчку, метры ў крэпасці сталі засяляць нашы, «кэчаўскія».
Вады ў тыя гады ў дамах не было, замест гэтага на тэрыторыі працавалі дзве калонкі. А зімы ў сярэдзіне сямідзясятых — лютыя. Вечна вада замярзала — з калонкі тырчаў велізарны лядзяш. Каб здабыць ваду, мужчыны ўцяплялі «паілку», адагравалі, чым маглі. Намучыліся мы і напісалі ў Маскву, у ваеннае ведамства. Адтуль «сігнал» перадалі ў Мінск, потым спусцілі ў Брэст. І вынік — на востраў правялі ваду. Цяпер халодная ва ўсіх. З тым, каб атрымаць гарачую, кожны сам спраўляецца: хтосьці паставіў бойлер, а я, напрыклад, грэю ваду ў вялікім рондалі проста ў духоўцы — пару хвілін, і амаль закіпае. Зручна.
На тэрыторыю праезда вада пастаўляецца цэнтралізавана, а газаправода няма — было падлічана, што праводзіць яго немэтазгодна, гэтак жа, як і пракладваць цэнтральную каналізацыю: занадта далёка размешчаны інжынерныя сеткі. Газам жыхары карыстаюцца прывазным, а з каналізацыяй зрабілі па-рознаму. Хтосьці пакінуў «домікі» на вуліцы, але большасць дадаткова ўладкавала мясцовую каналізацыю з цёплым туалетам унутры дома.
Голуба міру — на гарышча
«Візітоўкай» месца стаў драўляны дах гарышча з надпісам «міру — мір» і белым голубам з фанеры. Гэтую славутасць праезда, «прывітанне» канца 50-х, любяць фатаграфаваць залётныя турысты. Першапачаткова дамы былі пабудаваныя аднолькава: жылыя памяшканні з каменю, гарышчы — драўляныя. Але з гадамі практычна кожная тыпавая кватэра зведала перабудову. Маленькія, у 5-6 «квадратаў», кухні гаспадары перарабілі ў дзіцячыя пакоі, а халодныя прыбудовы, як правіла, абклалі цэглай, і яны ператвараліся ў прасторныя кухні. Так, атрымлівалася, што ўваход у кватэру ішоў праз кухню, затое агульная плошча жылля прыкметна павялічвалася.
Муж і жонка Патрэйкі на працягу дзесяцігоддзяў нястомна перабудоўвалі сваё жыллё. У выніку валодаюць трохпакаёвай кватэрай з вялікай кухняй, цаглянай верандай і адкрытым навесам, дзе за агульным сталом можа размясціцца старэйшае пакаленне з сем'ямі сыноў.
— Муж ад КЭЧ атрымаў гэтую кватэру ў 1986 годзе, — распавяла Лідзія Мікалаеўна Патрэйка. — Да гэтага здымалі метры на ўскраіне горада, старэйшае дзіця муж вазіў на руках на іншы канец горада ў садок, а тут — сваё жыллё. Пераехалі ў маі, а тут прыгажосць — усё квітнее, шчасця было!.. Выгод, вядома, ніякіх. Потым зрабілі мясцовую каналізацыю, працуе бойлер, падключана пралка-аўтамат. А грэемся печкамі. У суседзяў ёсць катлы, але не газавыя, а на цвёрдым паліве, таму тут паўсюль бачныя нарыхтаваныя дровы. Цяпер нам прапануюць перайсці на электразабеспячэнне. Хтосьці ўжо падпісаў пагадненне, а мы пакуль разважаем — трэба добра пралічыць выдаткі.
Елку ставілі каля Крапаснога вала
Першапачаткова кватэры ля крэпасці лічыліся службовымі, а потым паступова ўсе прыватызавалі, толькі адна засталася ў статусе арэнднай. Цяпер гаспадары прыватызуюць і зямлю — ва ўсіх распрацаваны агароды. У распараджэнні сям'і Патрэйкаў 15 сотак: частку займае агарод, а каля дома арганізавана зона адпачынку — з класічным траўнікам і вечназялёнымі туямі.
Нягледзячы на далёка не самую сучасную забудову, ад кватэры ў крэпасці адмовіўся толькі адзін гаспадар, іншыя спадчыннікі савецкіх кватэранаймальнікаў альбо жывуць тут, альбо выкарыстоўваюць нерухомасць як загарадны дом.
— Гэта ж цудоўнае месца! — пераконвае Тамара Пахомава. — Дзіўныя людзі, хто нас шкадуе: маўляў, няма звыклых выгод, далёка ад прыгожых вуліц. Мы калі тут пасяліліся, жылыя дамы знаходзіліся ў памежнай зоне — нас ахоўвалі салдацікі: праход-праезд па прапусках. Калі злева ад дарогі пабудавалі музей «Бярэсце», прапускны рэжым скасавалі, і на нашай вуліцы паставілі ліхтары. Але мы заўсёды заставаліся ў замкнёнай «хатняй» прасторы, жылі адной сям'ёй. На Новы год я, як працаўніца КЭЧ, атрымлівала высокую елку ў ваенным лясніцтве. Яе замацоўвалі каля Крапаснога вала і ўпрыгожвалі.
Роўна апоўначы сустракалі Новы год ля тэлевізараў, а потым усе выходзілі да елкі — хто з салатай аліўе, хто з заліўным — ставілі стол і частаваліся. Песні спявалі, на гармоніку граў Толік, сусед.
У «дзяцей крэпасці», пераконваюць мясцовыя, было самае шчаслівае дзяцінства. У кожнай кватэры раслі хлопцы-пагодкі, і яны цэлымі днямі насіліся па вале, гулялі ў гістарычных сцен Валынскага ўмацавання. Адрас «Праезд Крапасны, 26а» маюць два будынкі, якія прадстаўляюць гісторыка-культурную каштоўнасць Брэста. Адзін з іх датуецца 1901-1902 гадамі пабудовы. Сёння тут размясціліся офісы Беларускага таварыства паляўнічых і рыбаловаў, а на мяжы стагоддзяў размяшчаўся ваенны шпіталь. Менавіта таму адзін з чатырох астравоў Брэсцкай крэпасці атрымаў назву Шпітальны. Побач пад тым жа адрасам — невялікі будынак 1898 года пабудовы, які нагадвае капліцу. Першапачаткова будаваўся як шпітальны морг («трупярня»), а сёння служыць кацельні.
З адваротнага боку офіса паляўнічых і рыбаловаў знаходзім сведчанні спробаў увесці на востраве сацыяльныя стандарты. На дзвярах драўлянай прыбудовы яшчэ застаўся выведзены рукой надпіс «Магазі…», а наадварот — адпраўлены ў адстаўку летні павільён. Прыбудова і павільён пустыя… Бліжэйшыя крамы размешчаны не менш чым за кіламетр ад жылога квартала крэпасці. Сем'і, дзе няма аўтамабіляў, ездзяць за хлебам-малаком на ровары.
Самым любімым месцам дзяцей праезда можна лічыць парахавы склеп — некалі вялікая зала з нізкімі скляпеннямі з двума выхадамі. Забыты будынак выдатна падыходзіў для дзіцячых таямніц і «сакрэтных заданняў». Сёння склеп завалены будаўнічым смеццем, але сведчаннем дзіцячых задум застаўся «таямнічы» надпіс на сцяне «яна баіцца святла і шуму, аднаму хадзіць небяспечна» і кодавае слова «вечнасць».
Хатнія дзікія звяры
У апошнія гады Праезд Крапасны сталі наведваць дзікія жывёлы. Пасля таго, як вайскоўцы пакінулі гэтую мясцовасць, валы пачалі густа зарастаць. Берасцейцы часцяком прыязджаюць сюды, каб дакрануцца да дзікай прыроды. А мясцовыя распавядаюць, як сталі бачыць вожыкаў, ліс, казуль.
— З акна часта бачу, як казулі на вал падымаюцца, — смяецца Тамара Пахомава. — Сям'я прапісалася: дзве казулі і малыя… бегаюць так, аж зямля пад імі гарыць. Часам выходжу ў двор — пужаць, а ім не страшна: стануць, на мяне глядзяць і не ўцякаюць. Яны тут як дома.
Ці здасць Трамп Украіну Расіі? Чаму дэмакраты разгромленыя? Да чаго прывядзе кантроль рэспубліканцаў над выканаўчай і заканадаўчай уладай адначасова?8282
Каментары
куды ж беларусу гаротнаму напісаць? у нябёсную канцылярыю мо?
таму што, яны не "як дама", а яны дома. і кропка. а пахомава не