«Настаўнік казаў бацьку: «Лепш не мучыць, слыху ў яго няма». Беларус выйграў адзін з самых прэстыжных конкурсаў для дырыжораў
Вілейчанін Віталь Алексяёнак выйграў прэстыжны міжнародны конкурс дырыжораў імя Артура Тасканіні ў Італіі, атрымаўшы пры гэтым яшчэ і прыз глядацкіх сімпатый. Цяпер для яго адчыненыя дзверы міжнародных оперных тэатраў і аркестраў, але свой галоўны канцэрт ён марыць адыграць у свабоднай Беларусі.
Пагутарылі з ім пра качавы лад жыцця дырыжора, дзяцінства ў Вілейцы, знаёмства з Марыяй Калеснікавай і яго кніжку пра беларускі пратэст «Белыя дні Мінска».
«За апошнія месяцы беларускіх дырыжораў пазналі лепш у Еўропе і свеце»
«Наша Ніва»: Калі параўноўваць са сферай кінематографу, то перамога ў міжнародным конкурсе імя Артура Тасканіні для дырыжораў — гэта як што?
Віталь Алексяёнак: У Еўропе некалькі важных кінафэстаў: Канскі, Венецыянскі, дакументальнага кіно. Конкурс дырыжораў — гэта, акурат, як прэстыжны еўрапейскі кінафестываль. У Парму з’ехаліся прафесіяналы амаль з усяго свету (з намі, напрыклад, працаваў сусветна вядомы Фабіа Луізі — ён шмат гадоў з’яўляўся галоўным дырыжорам Цюрыхскай оперы, Дрэздэнскай оперы і інш.).
Па розным звестках, на конкурс прынялі каля 300 заявак, але абралі толькі 12 удзельнікаў. У паўфінале нас засталося шэсць, у фінале — трое. Калі агучылі, каму дасталася другое месца, я ўжо разумеў, што мне прызначылі першае. Гэта былі вельмі моцныя пачуцці. І феерверк вакол — свята з італьянскім тэмпераментам.
Я вельмі рады, што мяне прызналі лепшым.
За апошнія месяцы беларускіх дырыжораў пазналі лепш у Еўропе і ў свеце. Яшчэ адзін важны конкурс у Капенгагене — імя Мікалая Малько — не так даўно таксама выйграў беларус — Зміцер Мацвіенка.
«НН»: Як так выйшла, на ваш погляд, што беларускім дырыжорам дастаюцца першыя месцы? Дзякуючы чаму?
ВА: Мне здаецца, тут няма нейкага цуду: трэба быць пераканаўчым дырыжорам, каб журы, аркестры і публіка паверылі табе і ў цябе. І тое, што маладыя беларускія артысты — дырыжоры, інструменталісты, спевакі — цяпер выступаюць на лепшых сцэнах свету, кажа пра тое, што мы здольныя выходзіць на міжнародны ўзровень.
«НН»: Што вам дае перамога ў такім конкурсе?
ВА: Некалькі рэчаў: па-першае, міжнародную ўвагу і павагу. На конкурсе раздавалі спецпрызы. Напрыклад, я атрымаў спецыяльную адзнаку ад кансерваторыі Мілана, буду з імі цяпер рабіць канцэрт. За лепшае выкананне Расіні мяне запрасілі даць у наступным годзе канцэрт на оперным фестывалі Расіні ў Пезара.
Па-другое, гэта досыць вялікія грошы: за першае месца паложана 15 тысяч еўра плюс розныя іншыя прэміі.
Але асабіста для мяне найважнейшая ўзнагарода — гэта, вядома, магчымасць працаваць далей, атрымліваць запрашэнні ад добрых аркестраў, у знакамітыя тэатры. Гэта наступны крок у кар’еры.
«НН»: Як праходзяць працоўныя будні дырыжора? Бо гледачы бачаць толькі фінальную частку з выступам.
ВА: Па-першае, гэта пастаянныя падарожжы. Я жыву ў Берліне, але працую паўсюль. Я займаю пасаду дырыжора аркестра Мюнхенскага ўніверсітэта, але ў мяне таксама ёсць аркестр у Італіі (літаральна праз два тыдні будзе канцэрт у Турыне). Ва Украіне было шмат працы і будзе далей: з гэтага сезона на Харкаўскім музычным фестывалі я стаў артыстычным дырэктарам.
Праз раз’езды днямі зламалася чарговая валіза, яны ў мяне жывуць максімум паўгода.
90% нашай працы — гэта тое, што адбываецца да першай рэпетыцыі з тэатрам. То-бок, падрыхтоўка, падчас якой я сяджу за сталом і вучу партытуры, чытаю кніжкі, граю матэрыял на раялі, шукаю інтэрпрэтацыі кожнага твора — гэта такія мастацкія мукі і роды.
Каб разумець, падрыхтоўка да дырыжавання чатырохгадзіннай оперы Вагнера «Трыстан і Ізольда» ў Кіеве заняла каля трох месяцаў. І гэтага было вельмі мала, проста больш часу ў мяне не было.
Няма нічога горшага за непадрыхтаванага дырыжора. Ён можа выцягнуць праект, нават калі аркестр слабы ці нематываваны.
«Бацька знайшоў у вёсцы баян і паказаў мне: «Пойдзеш у музычную школу»
«НН»: Вы ўпершыню ўзялі ў рукі дырыжорскую палачку ў 18 гадоў, ці назіраюцца ўжо нейкія прафесійныя балячкі?
ВА: Першая прафесійная дэфармацыя ў мяне звязаная з характарам: ён пагоршыўся. Я стаў больш настырным і строгім. Таксама ў прафесіі шмат стрэсу.
Агулам я не ведаю ніводнага дырыжора ў сталым узросце, у якога б не было праблем са спінай, хрыбетнікам. У мяне пакуль нічога такога няма. І я пачаў інтэнсіўна займацца спортам, гэта вельмі дапамагае.
«НН»: Калі адкруціць назад, то як вы прыйшлі ў музыку?
ВА: Я не з музычнай сям’і: бацька — механік, працаваў на малочным заводзе. Маці працавала зубным тэхнікам. Абое ўжо на пенсіі.
Калі мне было восем гадоў, бацька знайшоў у вёсцы баян і паказаў мне: «Во, глядзі — баян! Пойдзеш у музычную школу».
Дарэчы, калі падчас паступлення туды правяралі мой слых, адзін з настаўнікаў вывеў бацьку ў калідор і параіў: «Лепш вам не мучыць дзіця, таму што слыху ў яго няма, нічога з яго не атрымаецца». Але мяне неяк ўзялі.
Праўда, любві з баянам і выкладчыкам не здарылася. Я хадзіў у школу без жадання.
Потым, калі мне было каля 11 гадоў, у мяне знайшлі астму і рэкамендавалі пачаць граць на духавым інструменце. Я пайшоў да іншага настаўніка ў Вілейцы. Ëн спытаў, на чым з духавых я хацеў бы граць, а я ведаў толькі саксафон. Саксафона ў Вілейцы для мяне не знайшлося, таму мне параілі трамбон.
І вось мой новы настаўнік Фёдар Міхайлавіч Гур улюбіў мяне ў музыку абсалютна. Ëн таксама дырыжаваў нашым аркестрам, і мы там шмат чаго гралі, але некласічную музыку, джаз, эстраду. Неяк так сталася, што я сам пачаў цікавіцца класікай, шмат музыкі пачаў слухаць, сам дыскі неяк вышукваў па горадзе. І так канчаткова зразумеў, што хачу займацца музыкай.
У музычную вучэльню ў Мінску я паступаў на трамбон, але для ўсіх там быў прадугледжаны і курс па дырыжаванні. Так у мяне адбылася наступная сустрэча, якая змяніла лёс: з настаўніцай па дырыжаванні Таццянай Васільеўнай Міцягінай.
«НН»: Вы з’ехалі з Беларусі яшчэ ў 2011-м. Што стала галоўнай прычынай?
ВА: Было ўсё разам. Па-першае, я хацеў развівацца далей, шукаць сябе, атрымаць добрую адукацыю. Таксама быў дэпрэсаваны палітычнай сітуацыяй у Беларусі: я быў на Плошчы ў 2010-м, бачыў, што адбывалася, на свае вочы. Пасля таго не хацелася знаходзіцца ў Мінску, калі шчыра…
Разам з гэтым я паступіў у піцерскую кансерваторыю, бо разумеў, што там для мяне будзе больш магчымасцяў, чым у Мінску. Так і здарылася. Чаму ў Беларусі немагчыма развівацца? Таму што табе проста не даюць. З гэтым заўсёды складана пры аўтакратыях і дыктатурах. У нас усіх імкнуцца прычасаць на адзін лад. Сістэма накіраваная не на чалавека, а на паслухмянасць, каб проста адсправаздачыцца. Гэта інтэлектуальны гвалт.
Калі нашы артысты прыязджаюць у Еўропу, яны ў шоку, што там не трэба ваяваць, каб нешта камусьці даказаць. Табе, наадварот, дапамагаюць.
«На вуліцах Мінска я зразумеў, што такое мастацтва, значна лепш, чым за ўсе гады навучання і працы»
«НН»: У вас вельмі шчыльны графік, але пры гэтым у 2020 годзе вы кінулі ўсё і прыехалі ў Беларусь, удзельнічалі тут у паслявыбарчых акцыях. Вы разумелі, што можаце хутка не вярнуцца да працы, калі вас затрымаюць?
ВА: Я калі прагаласаваў і пасля збіраўся на пратэсты, папярэдзіў сваіх блізкіх, што магу хутка не вярнуцца. Але запэўніў іх, што ўсё будзе добра. Хаця я не ведаў, як будзе. І мы бачым цяпер, што ўсё зусім не добра.
Я прыкладна разумеў, чаго чакаць, але больш па досведзе 2010 года: што могуць быць суткі, некалькі тыдняў у турме. Таго ўзроўню катаванняў, што меў месца, думаю, не чакаў ніхто.
Мяне ледзь не затрымалі некалькі разоў у сярэдзіне жніўня, але я хацеў быць з маім народам, як і тысячы іншых беларусаў. Кожны тады быў важны. Таму я і прыехаў на радзіму ў 2020-м.
«НН»: Вы кажаце пра суткі і тыдні, а да вялікага тэрміну турмы былі гатовыя?
ВА: Я вельмі часта думаю пра палітвязняў і ўяўляю, што было б са мной на іх месцы. Я не хачу храбрыцца, бо не даведаюся насамрэч, як бы я сябе паводзіў за кратамі, у новых умовах.
Я знаёмы з Машай Калеснікавай, напрыклад, і яна ў турме без музыкі — ёй вельмі цяжка. Мне таксама было б цяжка, але мастацтва — гэта ж няпроста нейкія гукі. У сімфоніях і операх гаворка ідзе пра чалавечы досвед, пра эмоцыі, пра думкі. І турма — гэта таксама наш досвед і жыццё.
На вуліцах Мінска ў 2020 годзе я зразумеў, што такое мастацтва, значна лепш, чым за ўсе гады навучання і працы. Я пабачыў, на якім узроўні чалавек здольны адчуваць, на якім узроўні ён можа знаходзіцца эмацыйна — будзь тое аптымізм і салідарнасць ці жах ад гвалту і катаванняў.
«НН»: Як вы пазнаёміліся з Марыяй Калеснікавай?
ВА: Гэта адбылося, калі я ўжо жыў у Германіі. Мы коратка кантактавалі па тэлефоне ў лютым 2020-га, яшчэ да пандэміі. Планавалі сумесныя праекты на жнівень у Беларусі і ва Украіне, у Нямеччыне. Але вось адбыліся зусім іншыя праекты…
Цяпер я падтрымліваю сувязь з яе сястрой, яна робіць вялізную працу на міжнародным узроўні, каб падымаць тэму палітвязняў (як і ўся беларуская дыяспара ў Германіі). Я таксама стараюся, як магу, падымаць беларускі парадак дня, бо як любы эмігрант адчуваю пачуццё віны: што вось ты не там, што не можаш дапамагчы людзям наўпрост.
Я спрабую камбінаваць мастацтва і грамадзянскую пазіцыю, хоць гэта і цяжка. Некалькі тыдняў таму ў Мюнхене быў канцэрт, для якога я зрабіў замовы тром беларускім кампазітарам — яны напісалі музыку на вершы Вальжыны Морт, Альгерда Бахарэвіча і Веры Жыбуль-Бурлак. Усё так ці інакш звязана са жніўнем-2020. Там пра страх, свабоду. З пытаннямі, адкуль мы, што такое Беларусь. Пасля я размаўляў са слухачамі, чытаў ім урыўкі са сваёй кніжкі пра пратэсты «Белыя дні Мінска».
На мой погляд, гэта абавязак публічных персон — нагадваць пра Беларусь у свеце, даносіць гэтую тэму ў замежным грамадстве. Лепш нам быць рупарам, чым нейкай гайкай у механізме.
«Мару зрабіць канцэрт на ўсю Беларусь і праспяваць пра нашу свабоду разам»
«НН»: Камплімент вашай кнізе выказвала нават Святлана Алексіевіч. Які лёс у выдання цяпер? Мабыць, рыхтуецца новы тыраж?
ВА: Я ведаю, што было прадададзена некалькі тысяч асобнікаў, яе працягваюць набываць і цяпер. Яна заўсёды неяк усплывае ў маім жыцці. Цяпер вось пра мяне даведаліся ў Італіі і таксама зацікавіліся кніжкай. Праўда, пакуль яна існуе выключна на нямецкай мове.
Але мая кніга — адна кропля, выйшла ўжо вельмі шмат літаратуры і іншых дакументаў пра Беларусь. І крута, што ў людзей увогуле ёсць магчымасць за мяжой купіць кніжку і даведацца пра нашу краіну і што ў ёй адбывалася (тым больш, нічога не скончылася).
«НН»: Другой часткі не плануецца?
ВА: Я пісаў кніжку паўгода, амаль не займаўся музыкай пры гэтым і, калі шчыра, засумаваў па ёй. Таму цяпер я канцэнтруюся на музычнай працы. Час ад часу думаю, каб пісаць штосьці. У дзяцінстве я спачатку марыў стаць пісьменнікам. Казаў нават бацькам, каб на паўналецце яны падарылі мне друкарскую машынку. Я і кніжку адну паспеў напісаць, але яна недзе згубілася. Гэта былі прыгоды дзвюх банд — са зброяй і каханнем.
«НН»: А банды ў Вілейцы сапраўды былі?
ВА: У суседнім доме здараліся небяспечныя сітуацыі. Там людзі толькі выходзілі з турмы, як зноў здзяйснялі злачынства. У беларускіх правінцыях шмат праблем, і я іх назіраў сам: алкагалізм, дэпрэсіі. Я ведаю людзей, з якімі вырас, мы вучыліся ў паралельных класах, але іх ужо няма, таму што спіліся і памерлі ад алкагалізму. Я рады, што не захрас у гэтым асяроддзі.
«НН»: Што марыце зрабіць у першую чаргу, калі вернецеся ў Беларусь?
ВА: Па-першае, я б хацеў прайсціся па праспекце Незалежнасці: у мяне па ім моцная настальгія. Чамусьці, калі думаю пра Мінск, заўсёды перад вачыма раён ГУМа.
Мару сустрэцца там з тымі, з кім цяпер немагчыма сустрэцца: з тымі, хто ў турме ці не ў краіне. Мару зрабіць канцэрт на ўсю Беларусь і праспяваць пра нашу свабоду разам.
Міністрам культуры прызначаны артыст Руслан Чарнецкі
Каментары