Dzie pachavany naš pieršy śviaty

Torvald Vandroŭnik byŭ pieršym chryścijanskim misijaneram u Biełarusi. Mahčyma, heta jon adpiavaŭ Rahniedu i Iziasłava. «Tam jon pachavany ŭ adnoj hary kala Połacku, i nazyvajuć pałačanie jaho śviatym», — pišuć sahi. Mahiła śviatoha — u Połacku na Vostravie?

Pračynajusia. Navat z zapluščanymi vačyma adčuvajecca, što ranica łahodnaja. Uzychod lipieńskaha sonca ŭ takija chviliny možna adčuć — asabliva ŭ zacišnym kutku ŭ draŭlanym pryvatnym domie. Kalaśnica Jaryły na krutym padjomie niabiesnaha šlachu hrukoča jak maje być. Prysłuchajeśsia i vyrazna čuješ admysłovy hud — hetak ža daje ab sabie znać dalokaja aŭtastrada.

Ustaju z łožka i idu da akna. Z druhoha pavierchu možna hadzinami hladzieć na prydźvinski krajavid. Pavierchnia mahutnaj raki hładkaja, i ty prosta fizyčna adčuvaješ tuju vołataŭskuju moc, ź jakoj jana kocić u Bałtyku svaje vody. U joj adbivajecca hłyboki błakit nieba, cieni kirlaŭ, jakija niastomna kružlajuć u nasyčanym soniečnymi pramianiami pavietry, i drevy zakinutaha parku na supraćlehłym bierazie. Adtul u moj sad prylatajuć unačy sovy.

Na staražytnych mapach Połacku supraćlehły bierah paznačaŭsia jak Vostraŭ. Tut u daŭnija časy znachodziŭsia manastyr Iaana Pradciečy (Chryściciela). Vodny rukaŭ, što ahinaŭ Vostraŭ z paŭdniovaha boku, kolki stahodździaŭ tamu zaniesła piaskom. Abarončaje značeńnie pryrodnaj fartyfikacyjnaj pieraškody źnikła jašče ŭ siaredniavieččy, nichto i nie padtrymlivaŭ jaje ŭ spraŭnym stanie. Viadomy archieolah Siarhiej Tarasaŭ, aŭtar knihi «Połacak IX—XVII. Historyja i tapahrafija», śćviardžaje, što Vostraŭ pa-raniejšamu zastajecca samaj maładaśledavannaj archieolahami terytoryjaj horadu.

Ranym-rana tysiaču hadoŭ tamu na supraćlehłym bierazie raki pračynaŭsia lehiendarny Torvald Vandroŭnik. Jon lubavaŭsia tymi ž krajavidami — chutkabiežnymi vodami Dźviny, niastomnymi kirlami nad rakoj, błakitam nieba. Torvald byŭ stary i mudry. Jon vyrašyŭ zastacca tut i adyści ŭ lepšy śviet mienavita tut, na Połaččynie. Jon palubiŭ hetych ludziej, jakim prynios viedy pra śviet i chryścijanskuju vieru, raspoviedy pra miłaścivaha Hospada i tajamnicy śvietu.

Iślandzki misijaner bačyŭ bieźlič roznych krajavidaŭ — rodnaje iślandzkaje akijaničnaje ŭźbiarežža, fijordy Skandynaŭskaj paŭvyspy, Jerusalim i Kanstantynopal, stepy Padniaproŭja. Ale abraŭ Połacak.

Staražytnaja skandynaŭskaja «Saha pra Chrost» apaviadaje: «Torvald pamior u Rusi niepadaloka ad Pałteskji (Połacku). Tam jon pachavany ŭ adnoj hary ŭ carkvie Jana Chryściciela, i nazyvajuć pałačanie jaho śviatym».

Torvald — naš pieršy śviaty? Supolny, da padziełu na pravasłaŭnych i katalikoŭ.

Miesca pachavańnia Torvalda Vandroŭnika zastajecca zahadkaj dla historykaŭ.

Niekatoryja historyki trymajucca versii, što Torvald žyŭ i byŭ pachavany la raki Druja (Droŭny): tak napisana ŭ skandynaŭskaj sazie. Ale ciažka ŭjavić, kab u tyja daŭnija časy chryścijanski misijaner moh pasialicca, dy jašče zbudavać carkvu, u takich pahanskich nietrach. Torvald moh vieści misijanerskuju dziejnaść na Padźvińni tolki z dazvołu połackaha kniazia Iziasłava i pad jaho asabistaj apiekaj. Mahčyma, Iziasłaŭ z Rahniedaj, kab raspačać chryścijanizacyju Połackaha kraju, źviarnulisia da bizantyjskaha imperatara pa dapamohu, a toj i pasłaŭ u Połacak Torvalda abo niekalki misijaneraŭ na čale z Torvaldam, jakija zasnavali ŭ kryŭskaj stalicy manastyr.

Lepšaha miesca, čym Vostraŭ, dla pasialeńnia Torvalda ŭ vakolicach Połacku niama. Sialić chryścijanskaha misijanera navat na Haradziščy, pobač z kniažackimi pałatami, było niebiaśpiečna. Usio mahło zdarycca — nie dapilnujeśsia. A voś na Vostravie, pry nievialikaj achovie, možna było bolš-mienš spakojna žyć i budavać manastyr. Pobač z manastyrom, mahčyma, i byŭ pachavany adzin ź pieršych śviatych našaj ziamli — Torvald Vandroŭnik. Kali navat ad jaho mahilnaha kurhanu nie zastałosia i znaku, dyk usio adno pareštki Torvalda lažać u ziamli Vostrava. Tam i treba budavać kaplicu-pachavalniu. Zastałosia tolki znajści miesca, dzie stajaŭ manastyr Iaana Pradciečy. Kažuć, miesca pachavańnia śviatoha časam moža źziać…

Pajšli z žyćcia hetyja niekananizavanyja — pakul — śviatyja biełaruskaj ziamli amal adnačasova: Rahnieda — u 1000 hodzie, Iziasłaŭ — u 1001, Torvald — u 1002. Napeŭna, Torvald adpiavaŭ Rahniedu i Iziasłava. I ci nie pachavany Torvald i Iziasłaŭ pobač?

∎

Torvald Vandroŭnik

Torvald, syn Kodrata pa mianušcy Vandroŭnik (Thorvald Kodransson) naradziŭsia kala 950 h. na poŭnačy Iślandyi. U maładości słužyŭ pamočnikam dackaha karala Svena Viłabarodaha, razam ź jakim ładavaŭ nabiehi na Irlandyju i Ŭełz. Ale Torvald padčas pachodaŭ vioŭ siabie niezvyčajna — zdabyču mianiaŭ na pałońnikaŭ, jakich adpuskaŭ dachaty. Mienavita ŭ Irlandyi jon upieršyniu i sutyknuŭsia z chryścijanstvam. Bahaćcie j hłybinia novaha vučeńnia tak urazili vikinha, što jon kinuŭ usio i padaŭsia ŭ Saksoniju, dzie ŭ 980 h. pryniaŭ chrost ad biskupa Fredryka.

Razam ź biskupam u 981 h. Torvald adpraviŭsia na Radzimu — «kab pryvieści svaich bratoŭ u śviatło praŭdzivaj viery». Spačatku sprava chrostu pajšła vydatna — chutka ŭ Iślandyi paŭstała pieršaja carkva. Ale pahancy pačali supraciŭ. Adnoj z formaŭ byli žarty — junaki śpiavali na kirmašach abraźlivyja dla prapaviednikaŭ prypieŭki. Raźjušany Torvald zabiŭ dvuch paśmiešnikaŭ. U adkaz surodzičy sabrali 240 čałaviek, spalili carkvu i siadzibu Torvalda, zabili bahata chryścijan. Prapaviedniki ŭciakli ź Iślandyi, a eks-vikinh daŭ abiacańnie nikoli nie viartacca na Radzimu i pryvieści «da śviatła viery Chrystovaj chacia b adzin narod».

U 985 h. u Kanstantynopali Torvald sustreŭsia ź imperataram Vasilom II i patryjarcham Mikałajem II. Imperatar vydaŭ hramatu, zhodna ź jakoj Torvald pryznačaŭsia paŭnamocnym pradstaŭnikom Bizantyi «da ruskich kniazioŭ u krainach Ŭschodniaj Bałtyki».

U 986 h. Torvald prybyŭ u Połack. Misija była nastolki paśpiachovaj, što Torvald vyrašyŭ nia ruchacca dalej, a zastacca ŭ Połacku. Tut byŭ pabudavany chram i klaštar śv.Jana «niedaloka ad miesta pad haroj pad nazvaju Drofn». Torvald zastaŭsia da skonu žyćcia ŭ Połacku namieśnikam stvoranaha im klaštara śv.Jana i pamior kala 1000 h. U toj samy hod, pa ironii losu, chryścijanstva było pryznana ŭ Iślandyi.

Praz 50 hadoŭ Połacak naviedaŭ vikinh Brand. Jon pryjšoŭ da mahiły Torvalda ŭ klaštar, što ŭžo byŭ nazvany jahonym imiem. Pavodle śviedčańnia Branda, tahačasnyja pałačanie ličyli Torvalda śviatym.

Andrej Katlarčuk

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0