Razam z Šahałam jon moža stać adnym z brendaŭ Biełarusi. Adnak jaho pakul viedajuć mienš. Lubimčyk žančyn, bahaty pry žyćci — i ŭ toj ža čas vyrazna nieščaślivy. Niepaŭtorny sucinski sini, niepaŭtorny čyrvony i defarmavanyja cieły — čamu heta ŭsio i što značyć? Tłumačyć mastactvaznaŭca Nadzieja Vusava.
Niadaŭna adzin ź biełaruskich kalekcyjanieraŭ pierad tym, jak kupić eciud Sucina z pryvatnaha zboru, źviarnuŭsia ŭ Miunchienskuju pinakateku z prośbaj paćvierdzić jaho jakaść. «Dyk u vas tam u Śmiłavičach jość muziej Sucina, źviarniciesia da svaich śpiecyjalistaŭ», — adkazali našy niamieckija kalehi. Historyja paradavała: pra śmiłavicki muziej «Prastora Chaima Sucina» viedajuć u Niamieččynie, nie padazrajučy, praŭda, što heta zusim nievialički muziejčyk, choć i z prystojnym sajtam, dobraj biblijatekaj i ŭłasnym kafe, dzie možna pasłuchać ekskursiju za kubačkam kavy. Hadoŭ ź dziesiać tamu ŭ Śmiłavičach i nie padazravali, što miastečka źjaŭlajecca mižnarodnym mastackim brendam, jak Viciebsk Šahała abo Taleda El Hreka, a Sucin — jaho «hienijem miesca».
Nie varjat i nie biadniak
Bijahrafija Sucina rekanstrujavanaja na asnovie niešmatlikich dakumientaŭ, fotazdymkaŭ i ŭspaminaŭ, što dajšli da našaha času. Tamu jana naskroź mifałahizavanaja. Bijohrafy stvaryli kazačnuju historyju pra biednaha hienijalnaha chłopca ź biednaj vioski, jaki zdabyŭ u Paryžy bahaćcie i pryznańnie. 15—20 historyj pra Sucina vandrujuć z vydańnia ŭ vydańnie, stvarajučy mudrahielisty vobraz «varjata sa Śmiłavič» (tak nazyvałasia adna ź jaho vystaŭ u Paryžy).
Mnohija ličać, što ŭ asnovie hienijalnaści lažyć dobraja pamiać
Ale ŭsio, viadoma, było bolš prazaična. I baćka jahony byŭ nie cyravalščyk, a pavažany kraviec žanočaha adzieńnia, jaki žyŭ u centry miastečka. I nie pahardžali baćki synam-studentam Vilenskaj mastackaj škoły, a, naadvarot, hanarylisia, upryhožvajučy jahonymi vučnioŭskimi rabotami dom. I studenckija kanikuły Chaim pravodziŭ na Bałtycy, bo praca retušora ŭ minskim fotaatelje davała całkam prystojny zarobak. I svajaki jahonyja nie zahinuli ŭ hieta, a mirna pamierli da vajny, i mahiły ich viadomyja. I nie byŭ Chaim vyradkam z paškodžanym vokam, a prosta pakutavaŭ ad niervovaha ciku. I, viadoma, nie byŭ jon varjatam, jaki šukaŭ svaje tvory, kab ich źniščyć, — a prosta byŭ nadzvyčaj patrabavalny da siabie i pazbaŭlaŭsia niedaskanałych prac.
A kali ŭ kancy žyćcia admaŭlaŭ u hrašovaj dapamozie byłym siabram, to nie praz pychu: Sucin byŭ chvorym zamknionym čałaviekam z častymi prystupami vostraha jazvavaha bolu. Jon dobra viedaŭ canu mastakoŭskamu siabroŭstvu, zamiešanamu na ambicyjach i zajzdraści. Jaho siabram, jakija pačynali razam, pryjšłosia zadavolvacca słavaj «mastakoŭ koła Sucina», stać «Sucinymi dla biednych», a heta, pahadziciesia, nie nadta pryjemna.
Pa pratekcyi Madyljani
Chaim Sucin pryjechaŭ u Paryž, u mastackaje braterstva «Vulej», ź Vilni, z mastackaj škoły akademika Ivana Trutnieva. Da hetaha niekalki miesiacaŭ vučyŭsia ŭ pryvatnaj škole Jakava Kruhiera ŭ Minsku, jakaja raźmiaščałasia na Zacharjeŭskaj. Jaŭrejam u Rasijskaj impieryi zabaraniałasia žyć u stalicach, isnavaŭ cenz na pastupleńnie ŭ VNU. Heta vyklikała emihracyju.
U tyja časy bytavała prymaŭka: «Ščaślivy, jak jaŭrej u Paryžy». Paśla rysy asiełaści, źniavah i pastajannaj pahrozy pahromaŭ Paryž ź jaho talerantnaściu da inšaziemcaŭ zdavaŭsia rajem. Što nie admianiała bytavych ciažkaściaŭ adaptacyi. Sucin nie vałodaŭ francuzskaj movaj, nie mieŭ stypiendyi miecenata Maksima Vinaviera, jak Mark Šahał, i nie atrymlivaŭ dapamohi ad baćkoŭ, jak Michaił Kikoin. Jaho šlach na mastacki alimp byŭ ciarnistym: davodziłasia pracavać i hruzčykam na vakzałach, i rabočym na zavodzie «Reno», i naturščykam, i retušoram, i malarom, i roznarabočym. Sucin nie hrebavaŭ nijakaj pracaj, kab prakarmicca ŭ Paryžy, dzie na toj čas pracavała 40 tysiač mastakoŭ-inšaziemcaŭ.
Jon byŭ nadzvyčaj saramlivy, ale šmat čytaŭ i vučyŭsia ŭ starych majstroŭ u Łuŭry. Pieršym talent kałarysta Sucina zaŭvažyŭ Amiedea Madyljani, jaki źvioŭ jaho z paryžskim maršanam — polskim jaŭrejem Leapoldam Zbaroŭskim. Znajomstva stała karysnym dla abodvuch.
Cikava, ci staŭ by Sucin lehiendaj, kali b nie biesprecedentnaja paśmiarotnaja słava Madyljani, u promniach jakoj jon nieznarok apynuŭsia? Madyljani napisaŭ try partrety Sucina. Adnaho hetaha było ŭžo dastatkova, kab pryciahnuć da jaho ŭvahu.
Bijahrafija zaźziała novymi farbami: sabutelnika Madyljani, jaho davieranaha intymnaha siabra. «Ja sychodžu, ale pakidaju vam Sucina, jon hienij», — nibyta skazaŭ Madyljani Zbaroŭskamu pierad śmierciu. Zbaroŭski pavieryŭ i nie pakinuŭ Sucina ŭ ciažkija hady, nie daŭšy litaralna pamierci z hoładu. Jon akazaŭ jamu vielizarnuju pasłuhu, vyviez na poŭdzień Francyi, da sonca, dzie realistyčnaja palitra Sucina nabyła źziańnie śviatła. Mienavita hetyja raboty Sucin potym šukaŭ, skuplaŭ i biaźlitasna źniščaŭ, ličačy ich «projdzienym etapam».
Mastak biŭsia z halečaj na praciahu dziesiaci hadoŭ, paśla jakich adbyŭsia rašučy i kazačny pierałom — 52 jaho karciny kupiŭ doktar Alfred Barns, amierykanski miljanier. Ceny na karciny Sucina tut ža ŭźlacieli, mastak narešcie pakinuŭ žabracki «Vulej» i źniaŭ majsterniu, a paśla nabyŭ i kamfartabielnaje žyllo ŭ centry Paryža, naniaŭ mašynu z asabistym kiroŭcam, staŭ jeździć na kurorty ŭ Nicu i pieratvaryŭsia ŭ paryžskaha dendzi, na jakoha palavali kalekcyjaniery i pryhažuni ŭ nadziei atrymać u padarunak karcinu.
U hady Druhoj suśvietnaj vajny Sucin, niahledziačy na zaprašeńnie siastry emihravać uśled za joj u ZŠA, nie zmoh pakinuć Francyju: dakumienty sa Śmiłavič dasłali zanadta pozna. Mastak žyŭ u svabodnaj zonie na poŭdni krainy, pastajanna bajučysia aryštu i kancłahieru. Daŭniaja chvaroba z-za pieražyvańniaŭ abvastryłasia, i jon pamior ad pierytanitu ŭ Paryžy, paśla apieracyi. U Paryž Chaima tajemna pryviezła apošniaja kachanka Mary Błanš paśla asabliva piakielnaha prystupu.
Sucin pamior niežanaty, biaździetny, i ŭsie jahonyja karciny apynulisia ŭ rukach maršanaŭ, jakija vyhadna pradali ich užo ŭ paślavajenny čas, nie pakinuŭšy zakonnym spadčyńnikam — šmatlikim bratam i siostram u SSSR i ZŠA — nivodnaj. Dramatyčny los Sucina, dzivactvy i cudoŭny ŭźlot, siabroŭstva z Madyljani, bahiemnaje žyćcio ŭ «Vulli», a hałoŭnaje — fantastyčnyja ceny na niešmatlikuju spadčynu zrabili Chaima lehiendaj Manparnasa.
Śmiłavickaja nastalhija
Sucina zaŭsiody procipastaŭlajuć Šahału, i nie na karyść Sucina: maŭlaŭ, zabyŭsia pra radzimu, nikoli nie pisaŭ rodnych miaścin, saromieŭsia svajho miastečka i imknuŭsia chutčej afrancuzicca. A Šahał voś usio žyćcio dekłaravaŭ prychilnaść da Viciebska.
U Sucina sapraŭdy niama karcin, pryśviečanych radzimie. I ŭsio ž śmiłavickaja nastalhija raźlitaja ŭ jaho francuzskich rabotach, praŭda, u adroźnieńnie ad karcin Šahała, jana zavualavanaja.
Mnohija fiłosafy ličać, što ŭ asnovie hienijalnaści lažyć dobraja pamiać. Uspaminy dziacinstva, transfarmavanyja i pierakładzienyja na movu mastactva, składajuć toje kaštoŭnaje ŭ mastactvie, što kranaje pačućci.
Sucin zastavaŭsia praduktam rodnaha miastečka, niahledziačy na doŭhija hady ŭ Paryžy. Jašče ŭ kartcy emihranta 18-hadovy Chaim paznačyŭ svaju radzimu tak: jon napisaŭ nie Rasiju, nie Minsk, nie Vilniu, a prastadušna — Śmiłavičy. Biez hieahrafičnaj pryviazki. Jon nie staŭ i madernizavać svajho imia, jak Kikoin abo Šahał, jakija stali Mišelem dy Markam, a zastaŭsia ź imiem, dadzienym pry naradžeńni, — Chaim, što aznačaje «žyćcio». Heta śviedčyć ab jaho charaktary, žadańni z maładości zastavacca tym, kim jość.
Baćka prasiŭ u Chaima hrošaj na papraŭku doma i łodki dy na novyja boty
Pieršyja hałodnyja hady ŭ Paryžy Sucin, miarkujučy pa ŭsim, ničoha nie paviedamlaŭ pra siabie siamji. Ale ŭ kancy 1920-ch, kali Chaim damohsia pośpiechu, pierapiska sa svajakami adnaviłasia i praciahvałasia ŭ 1930-ja hady. Jaho ziamlak, mastak Šraha Carfin sa Śmiłavič, pieradaŭ Sucinu list ad baćki z prośbaj ab hrašovaj dapamozie na papraŭku doma i łodki dy na novyja boty.
Załman Sucin zaklikaŭ syna źbirać hrošy, a nie marnavać ich, i radavaŭsia, što syn narešcie «staŭ haspadarom». Baćka pryznavaŭ, što časam biŭ Chaima ŭ dziacinstvie, ale heta, maŭlaŭ, tolki pajšło jamu na karyść. I zaprašaŭ syna pryjechać na radzimu. Sucin pabajaŭsia, što lišni raz śviedčyć pra jaho palityčnuju prazorlivaść. Ale pra siamju kłapaciŭsia. Madam Kasten, siabroŭka i novy maršan mastaka (paśla śmierci Zbaroŭskaha), pisała, što Sucin daručaŭ joj pieravodzić niekatoryja sumy na adras baćkoŭ u BSSR, a adna z kachanak mastaka, Hierda, zaŭsiody nahadvała jamu: para adkazać na listy baćkoŭ. Tak što lehienda ab jaho adarvanaści ad siamji taksama mocna pierabolšanaja.
U hady vajny Sucin prahnuŭ być pobač sa znajomymi rodam ź Biełarusi, raspytvaŭ ich ab radzimie, vioŭ ź imi ščyruju pierapisku. Dzie i padziełasia jaho prasłavutaja zamknionaść!
Sieladziec jak uspamin
Mnohija matyvy žyvapisu Sucina pachodziać ź dziacinstva i rańniaha junactva. Naprykład, dziaŭčaty ź lalkaj, jakija siadziać na kresłach u niazručnych pozach. Abo dvoje dziaciej, što biahuć pa darozie. Hetyja matyvy źviazanyja ź siamjoj mastaka. Sucin byŭ 10-m z 11-ci dziaciej kraŭca.
Troje starejšych bratoŭ i siastra emihravali ŭ ZŠA jašče ŭ dziciačyja hady Sucina, jon ich amal nie pamiataŭ. Ciesnyja adnosiny źviazvali jaho z małodšaj na 6 hadoŭ Etel, jakoj jon byŭ za niańku, jany razam hulali i błukali pa navakolli. Joj było dziesiać, kali Chaim źjechaŭ u Paryž. U 1936-m Etel pamierła ad dyjabietu, pakinuŭšy dźviuch dačok, adna ź jakich była ciažka chvoraj.
Jon usurjoz dumaŭ, jak pierapravić z Paryža ŭ Śmiłavičy karovu
Mienavita Etel paviedamiła ŭ Paryž pra śmierć brata Jankiela i baćki ŭ 1932 hodzie. A za hod da śmierci pisała Chaimu na idyš: «Ciapier, darahi brat, ty dla nas pramień śviatła, ty robiš naša zmročnaje žyćcio śviatlejšym, ty aśviatlaješ usio. Tvaje naviny dajuć nam siły žyć. My viečna budziem pamiatać padarunak, jaki ty nam zrabiŭ… Darahi bracie, usia nadzieja tolki na ciabie; ja źviartajusia da ciabie, bo ŭ mianie niama inšaha vyjścia. Ty samy blizki čałaviek, jakomu ja mahu raspavieści pra svaje biedy».
Sucin nie moh nie adhuknucca: jon surjozna abmiarkoŭvaŭ sa svajoj susiedkaj skulptarkaj Channaj Arłovaj, jak kupić dla siastry i pierapravić u Śmiłavičy karovu. Ale ŭrešcie abmiežavaŭsia hrašyma.
A inšy siužet ź dziacinstva — sieladcy. Sieladziec, faršmak — lubimaja strava jaŭrejskaj kuchni z-za tannaści i pažyŭnaści.
Sieladziec samaj nizkaj jakaści, tak zvany «ržavy», kuplaŭsia ŭ pieršyja paryžskija hady i jak madel dla naciurmortaŭ, i jak tannaja, zvykłaja ź dziacinstva ježa, jakuju Chaim pisaŭ, ledź strymlivajučy hałodnyja spazmy. U hetych nieciarplivych, drapiežnych videlcach, nakiravanych na talerku, čytajecca ledź strymany małady apietyt žabraka-mastaka.
Vyhlad Sucina
U 1927 hodzie paśla sieryi bliskučych naciurmortaŭ mastak źviarnuŭsia amal vyklučna da krajavidaŭ i partretaŭ. Zapojem, za piać hadoŭ, jon napisaŭ ich bolš za 60. Partrety hetyja vielmi roznyja: hrateskavyja, amal karykaturnyja, z defarmavanymi pendźlem mastaka ahromnistymi, niepraparcyjna vialikimi vušami, dzikimi vačyma, čyrvonymi vusnami…
Niejkija vyradki! Razhublenaść i ździŭleńnie nie pakidajuć i sučasnaha hledača: realnyja ludzi vyhladajuć u Sucina jak monstry!
Ale i siabie Sucin nie škadavaŭ i malavaŭ prastavatym, zabitym, z advisłaj huboj i vializnymi vušami… Z-za hetych aŭtapartretaŭ i raspaŭsiudziŭsia mif pra jaho pačvarnaść, choć fatahrafii demanstrujuć brutalnuju mužčynskuju pryvabnaść. U jaho byli pryhožyja, navat zhrabnyja ruki z doŭhimi palcami. I — nievierahodna! — u 1930-ja Chaim staŭ pastajannym klijentam manikiurki. Niezdarma, pa pryznańni Channy Arłovaj, da jaho ciahnuła žančyn, i kachanak u Sucina było niamała, choć jon i nie pryviazvaŭsia da ich, lohka pieranosiačy razryvy.
U junactvie Sucin-retušor pa abaviazku rabiŭ ludziej pryhožymi, byŭ «žyvym fotašopam».
Prafiesija karmiła i abaviazvała estetyzavać realnaść, padpraŭlajučy nasy, prybirajučy padvojnyja padbarodki, robiačy viejki hustymi, vusny punsovymi, a ščoki ružovymi. Dziasiatki fatahrafij u dzień. «Jon časta zmaloŭvaŭ partrety z fatahrafij. Jon rabiŭ ź ich pavialičanyja kopii, jakija pryvodzili ŭ zachapleńnie žycharoŭ miastečka. Paźniej, kali jon vučyŭsia ŭ Vilni, Chaim sprabavaŭ zarablać hetym na žyćcio, pakolki jaho baćka nie moh dapamahać jamu hrašyma», — uspaminaŭ jaho ziamlak Carfin.
A ŭ svaich partretach — u adkaz na zakaznuju pryhažość — Sucin niaviečyć pryznanych pryhažuń, niby staviačy pierad imi kryvoje lusterka. Partrety šakavali hledačoŭ i zdavalisia žachlivymi pładami šyzafreničnych snoŭ chvoraha mastaka-mizantropa. Ale cikava: minali hady, i madeli Sucina pačynali paznavać na partretach samich siabie…
Čamu Sucin — mara muziejaŭ
«Ci možna było sabie ŭjavić, što pra pracy hetaha niedałužnaha padletka, uradženca biełaruskaha miastečka Śmiłavičy, buduć maryć muziei ŭsiaho śvietu?» — napisaŭ niekali Ilja Erenburh.
Jašče pry žyćci karciny Sucina stali kuplać bujnyja kalekcyjaniery i muziei. Tolki ŭ Fiładelfijskim muziei, byłoj kalekcyi doktara Barnsa, 21 jaho karcina. Francuzskija muziei majuć dziasiatki pałotnaŭ. U Rasii tolki Ermitaž maje aŭtapartret. Mieć karcinu Sucina ŭ kalekcyi — prestyžna, jany, jak mahnit, vabiać naviednikaŭ. Što ž pryciahvaje hledačoŭ? «Sucin — heta navalnica, stychija, urahan. Heta novy typ mastaka, jaki zryvaje skuru z pradmietaŭ, vyvaročvaje vonki nie zaŭsiody prystojnaje čałaviečaje nutro», — piša Erenburh.
Sucina ŭmoŭna adnosiać da ekspresijanizmu — kirunku, jaki nie atrymaŭ u Francyi šyrokaha raspaŭsiudžańnia. Apantany žyvapis mastaka, šalony temp jaho mazkoŭ, zapał da defarmacyi natury, redkaje ŭmieńnie supieražyvać svaim madelam, pavyšanaja emacyjnaść, pačućciovaje staŭleńnie da koleru — jakaści, blizkija estetycy niamieckich ekspresijanistaŭ. Ale Sucin usio ž zanadta samabytny, intuityŭny, niezaležny ŭ pryjomach samavyjaŭleńnia.
Jon nie žadaŭ udzielničać u kalektyŭnych manifiestach, nie mieŭ žadańnia abjadnoŭvacca. Jon adzin, sam pa sabie. Heta robić jaho ŭnikalnym.
Sucin uvachodzić u lik najvybitniejšych kałarystaŭ. Rasijski impresijanist Kanstancin Karovin skazaŭ pra jaho: «Kali ja — adna konskaja siła, to Sucin — heta 100 konskich siłaŭ».
Takoje napružańnie koleru, čystaje hučańnie, bujanstva zavirušnych farbaŭ mała ŭ kaho znojdzieš. Jak i Van Hoh, jon vykarystoŭvaŭ koler advolna, kab vykazać siabie, svoj tempieramient. Kažuć, što pry ŭvachodzie ŭ zału, dzie znachodzicca mnostva karcin, usie hledačy instynktyŭna iduć mienavita da Sucina. Ich začaroŭvaje koler.
Sini i čyrvony — jaho firmovyja kolery.
Sini Sucina. Žančyny na sinim fonie
Sucin, byvała, pisaŭ i znajomych ludziej — mastakoŭ dy kalekcyjanieraŭ, ale čaściej rabiŭ partrety zvyčajnych, nieviadomych piersanažaŭ: dziaciej, maleńkich kucharčykaŭ, charystaŭ, maładych i starych žančyn. Zachapiŭšysia peŭnym čałaviekam, mastak uhavorvaŭ i prymušaŭ jaho paziravać doŭha i nieruchoma. Pieradajuć historyju, što jon navat udaryŭ naturščycu — dziaŭčynu, jakoj nadakučyła stajać pa kalena ŭ vadzie, i jana pajšła.
Siarod partretaŭ 1928—1929 hadoŭ vyłučajecca cełaja sieryja z 15-ci žanočych partretaŭ na sinim fonie z peŭnaj kampazicyjnaj schiemaj. U Biełarusi možna ŭbačyć «Jevu» 1928 hoda — adzin z partretaŭ hetaj sieryi.
Nieviadoma, chto hierainia karciny. Prosta znajomaja naturščyca ź biblejskim imiem (u Sucina jość jašče adna «Jeva» — aholenaja, vielmi redki dla Sucina siužet) abo čałaviek z najbližejšaha atačeńnia — pryjacielka, pakajoŭka, aficyjantka ŭ kafe… Partret začaroŭvaje, choć pa kampazicyi zdajecca vielmi prostym, navat prymityŭnym. Maładaja žančyna namalavanaja pa pojas u čornaj sukiency z hłybokim trochkutnym vyrazam. U jaje ładnaja fihurka, karotkija kučaravyja vałasy, čornyja vočy i brovy, maleńkija pulchnyja vusny. Hanarlivaja pryhažunia. Ruki, čatyrochpałyja, napisanyja aby-jak, amal łapy-klušni, namalavanyja ŭ žeście spakoju i ŭpeŭnienaści, z adnaho boku, i zakrytaści, abarony — z druhoha.
Kali hladziš na «Jevu», uźnikaje adčuvańnie spantannaści i imhniennaj pracy ŭ adzin sieans. Ale partrety pisalisia niekalki sieansaŭ, časam pakutliva, z vyskrabańniem farby, padšyvańniem kavałačkaŭ pałatna i źniščeńniem zroblenaha.
Adrazu niekalkimi pendźlami. Sucin prymudraŭsia trymać ich u adnoj ruce, robiačy adnym pendźlem tolki adziny mazok. Hučnaść jaho palitry dasiahałasia hetym pryjomam — čyścinioj farby ź ciubika.
Niezvyčajny sini źjaŭlajecca i ŭ piejzažach z matyvam drevaŭ, jakija chistaje viecier. Sucin šmat pisaŭ drevy ŭ čas navalnicy, tapoli ŭ Šartry, dzie žyli jaho siabry. «Jakija pryhožyja drevy! Mnie pryjemna było nazirać dniami za viarboj, vyhnutaj urahannym vietram. Jakoj pryhožaj jana była, vyhnutaja, pad daždžom!» — pisaŭ jon svajmu ziemlaku-aficeru rodam z-pad Minska ŭ 1939 hodzie.
Chłapčukom, uciakajučy z domu, jon navat načavaŭ na drevach. Pryjedźcie ŭ Śmiłavičy — i vy zrazumiejecie, što heta całkam realna: mahutnyja vierby sa spadzistymi halinami pa-raniejšamu schilajucca nad Vołmaj, jak u dziacinstvie Sucina. Sucin umieŭ pisać tolki z natury, ale natchniaŭsia daŭnimi ŭspaminami.
Bahaty adcieńniami sucinski sini ŭraziŭ madam Kasten. Jana była viadomym dyzajnieram modnych paryžskich interjeraŭ i kuplała ŭ Sucina mienavita takija karciny. Urešcie jana stała vykarystoŭvać «sini Sucina» ŭ kałarystycy ścienaŭ, parćjeraŭ, špaleraŭ arystakratyčnych haścinych. «Styl Kasten» u paryžskaj interjernaj modzie 1930-ch vyznačyŭsia hetym vytančanym adcieńniem.
Čyrvony Sucina. Hładyjołusy
Druhi niepaŭtorny koler palitry Sucina — čyrvony. Skryvaŭlenyja tušy, čyrvonyja hładyjołusy, partrety na čyrvonym fonie i žančyny ŭ čyrvonych sukienkach. Vohnienny, z roznymi adcieńniami, nievierahodny čyrvony asabliva ŭražvaje ŭ sieryi «Hładyjołusy».
Hładyjołusy zručna pisać: jany doŭha nie vianuć u vazie. Mastak naziraŭ, jak staryja kvietki, pamirajučy, dajuć žyćcio ŭsio novym sukviećciam. Mahčyma, jon bačyŭ u hetym abnaŭleńnie žyćcia.
Hładyjołusy jašče ŭ pačatku XX stahodździa ličylisia ekzotykaj. Sucin moh bačyć ich u dziacinstvie ŭ parku Vańkovičaŭ u Śmiłavičach, dzie jašče pry raniejšych haspadarach, Maniuškach, byli zakładzienyja aranžarei. Čyrvonych pryhažunoŭ z mocnym ściabłom nazyvali šabielnikam, kvietkaj hładyjataraŭ, mužčynskaj kvietkaj.
Hładyjołusami zachaplalisia mnohija francuzskija mastaki. Ich śpiecyjalna razvodziŭ u Žyvierni Kłod Mane, cełuju sieryju ich napisaŭ Van Hoh. Sucin niby ŭstupiŭ u tvorčaje spabornictva sa słavutymi mastakami. U jaho tvorach niama śviatočnaj viesiałości, jak u Van Hoha. Jany trahičnyja, skryvaŭlenyja: kvietki ściakajuć jak plamy kryvi i nadajuć karcinam žurbotny sens. Viedajučy santymient Sucina da hetych kvietak, u trunu jamu, jak śviedčyć fotazdymak 1943 hoda, Maks Žakob abo Pabła Pikasa pakłali jahonyja lubimyja čyrvonyja hładyjołusy…
Biełaruski Sucin
Ciažka było ŭjavić, što kaliści karciny Sucina, jakija kaštujuć sotni tysiač dalaraŭ, trapiać u Śmiłavičy i ŭ Minsk, jaho rodnyja miaściny. Ale sapraŭdy — nikoli nie kažy nikoli. Zaraz try jahonyja karciny znachodziacca ŭ karparatyŭnaj kalekcyi «Art-Biełaruś», sabranaj Biełhazprambankam: «Jeva», «Zasnuła z knihaj, Madlen Kasten», «Vialikija łuhi ŭ Šartry, kala vijaduka». Ciapier kožny moža ŭbačyć aryhinały Sucina ŭ Minsku.
A ŭ 2015 hodzie adna z hetych karcin była pryvieziena ŭ Śmiłavičy. Praŭda, usiaho na pałovu dnia. Hetaja simvaličnaja akcyja vyklikała ažyjataž u žycharoŭ miastečka. Dumaju, Sucin byŭ by zadavoleny: žychary na jahonaj radzimie narešcie ŭbačyli jaho žyvapis, choć i praz 100 hadoŭ paśla jaho adjezdu. U 2018 hodzie imia Chaima Sucina nadali śmiłavickamu Centru tvorčaści dziaciej i moładzi. Heta pakul adziny akt miemaryjalizacyi vialikaha mastaka ŭ Biełarusi.
«Možna ŭziać aŭtamat i pierasiekčy miažu?» Pavuk spytaŭ u pamiežnikaŭ, ci zakonna rasijskija vojski ŭ 2022 hodzie pierajšli biełaruska-ŭkrainskuju miažu66
Kamientary