«Калі расіяне ўжывуць стратэгічную ядзерную зброю, ад Расіі нічога не застанецца». Амерыканскі аналітык апісвае сцэнарыі развіцця падзей, Лукашэнку ён лічыць закладнікам, а не марыянеткай

«Вайна і мабілізацыя паскараюць працэс распаду Расіі»

— У нядаўнім артыкуле вы пісалі, што Расія можа не перажыць катастрафічнага рашэння Пуціна ўварвацца ва Ўкраіну. На вашу думку — рашэнне Пуціна абвясціць мабілізацыю зробіць Расію мацнейшай ці, наадварот, прыспешыць яе разбурэнне?

— Я думаю, што гэта паскорыць разрыў Расіі. Менавіта такія словы, «разрыў Расіі», ёсьць у назьве маёй кнігі, якая толькі што выйшла ў свет. Я дапісаў яе яшчэ да вайны, але вайна пацвердзіла ўсё, што я там пісаў.

Я лічу, што вайна паскорыла працэс распаду, які, на маю думку, мы назіраем у апошнія гады. І гэтая масавая мабілізацыя — а яна сапраўды масавая, хай сабе нават не поўная — гэта знак адчаю. На маю думку, яна прывядзе да ўсё большых сацыяльных канфліктаў, хаосу, ваеннага паражэння, не кажучы пра пагаршэнне эканамічных праблем праз санкцыі, праз тое, што цяпер эканоміка будзе працаваць на ваенным падмурку.

Я б сказаў, што ў наступныя месяцы Расія сутыкнецца з экзыстэнцыйным крызісам.

«Ад Расіі не засталося б нічога»

— Пуцін заявіў пра гатоўнасьць скарыстаць «усе даступныя сродкі», каб абараніць нібыта тэрытарыяльную цэласнасьць Расіі. І некаторыя аналітыкі кажуць, што Расія гатовая скарыстаць ядзерную зброю, калі будзе губляць захопленыя ва Украіне тэрыторыі. Што вы думаеце пра імавернасьць такога кроку?

— Такая імавернасьць заўсёды існуе, але я ў гэтым вельмі-вельмі сумняваюся. Калі паглядзець на рыторыку, яна была такой ад самага пачатку. Масква няспынна называе для NATO і Украіны «чырвоныя лініі», якія нельга перасякаць, пагражаючы эскаляцыяй. Але адзіны спосаб эскаляцыі для іх — гэта ядзерная зброя.

Калі яны скарыстаюць тактычную ядзерную зброю супраць цэляў ва Украіне, гэта прывядзе да магутнага адказу з боку Злучаных Штатаў звычайнымі ўзбраеннямі. Дарадца прэзыдэнта ЗША па нацыянальнай бяспецы Джэйк Саліван зноў падкрэсліў гэта ў апошнія 48 гадзін. Расію папярэдзілі пра наступствы, якія будуць вельмі цяжкімі — знішчэнне іх Чарнаморскага флота, знішчэнне іншых расійскіх вайсковых актываў па-за межамі Расіі. Тут нават не абавязкова будзе наносіць удары па самой Расіі, але для расійскіх войскаў, мне здаецца, гэта будзе нават больш катастрафічна.

Калі б яны скарысталі стратэгічную ядзерную зброю — іншымі словамі, міжкантынентальныя балістычныя ракеты, ракеты вялікай далёкасці з ядзернымі боегалоўкамі, — гэта быў бы канец Расіі. Так, яны б знішчылі шмат што на Захадзе, але часткова Захад бы выжыў. А вось ад Расіі не засталося б нічога.

Асноўныя гарады Расіі былі б знішчаныя за некалькі хвілін. І я не думаю, што лідары Расіі — ядзерныя джыхадысты-самагубцы. Думаю, што яны вельмі моцна цэняць сваю ўладу, свае эканамічныя актывы. Думаю, што яны паспрабуюць прыстасавацца да новай рэчаіснасці. Яны будуць так занятыя змаганнем за ўладу, што ім будзе не да ядзернай кнопкі.

Я б яшчэ хацеў сказаць пра ядзерныя коды. Гэта ж не тое, што яны ляжаць на стале ў Пуціна і ён можа націснуць на кнопку ў любы момант. Там існуюць розныя ўзроўні ўзгадненняў. І нават калі б Пуцін звар’яцеў, я не думаю, што людзі вакол яго захочуць знішчаць Расію, націснуўшы на гэтыя кнопкі.

І апошняе: мы часта чуем пра так званую бескантрольную ядзерную зброю. Я лічу, што гэта няправільная фармулёўка. Гэтая зброя ўтрымліваецца ў вельмі канкрэтных месцах на еўрапейскай тэрыторыі Расіі і ў некаторых партах на ўсходзе Расіі і ў паўднёвай Сыбіры. Усе гэтыя месцы знаходзяцца на тэрыторыях з расійскай этнічнай большасьцю і добра ахоўваюцца. Я не думаю, што такая зброя дастанецца рэспублікам ці рэгіёнам, якія будуць аддзяляцца ад Расіі.

Але нават калі такое здарыцца, вы ж памятаеце, што адбылося пасля распаду Савецкага Саюза. Украіна, Беларусь і Казахстан мелі ядзерную зброю, ад якой яны адмовіліся. Таму новыя краіны, якія выйшлі б з Расіі, не стануць кідаць выклік Захаду ядзернай зброяй. Бо ім спатрэбіцца дыпламатычнае прызнанне, эканамічная і палітычная дапамога. Таму я лічу, што гэтая ідэя пра бескантрольную ядзерную зброю крыху памылковая ў фармулёўках.

«Не думаю, што Беларусь будзе часткай гэтых разлікаў»

— У нядаўняй кнізе Фрэда Каплана ёсць апісанне так званай «ваеннай гульні» амерыканскага камандавання, на якой вырашылі ў адказ на расійскі ядзерны ўдар нанесці ядзерны ўдар па Беларусі. Ці лічыце вы, што Беларусь, чыю тэрыторыю Расія скарыстала для нападу на Украіну ў гэтай вайне, можа стаць адной з цэляў для ўдару ў адказ, калі Расія скарыстае тактычную ядзерную зброю?

— Перш за ўсё я хачу сказаць, што адказ Захаду на тактычную ядзерную зброю не будзе ядзерным. Гэта будзе адказ звычайнымі ўзбраеннямі. NATO мае дастаткова звычайных узбраенняў, каб знішчыць асноўныя расійскія цэлі.

Я не думаю, што Беларусь будзе часткай гэтых разлікаў. І сам я такога б не раіў. Нам трэба, каб насельніцтва Беларусі было супраць Пуціна, а не за Пуціна. Таму я не думаю, што быў бы ўдар па Беларусі.

Акрамя таго, у Беларусі недастаткова вайсковых актываў. Ёсць нашмат больш «сакавітая» цэль, якая ў любым выпадку на акупаванай тэрыторыі. Гэта Чарнаморскі флот у Севастопалі. Мне здаецца, гэта была б асноўная цэль. Ёсць іншыя базы, іншыя вайсковыя згуртаванні Расіі за мяжой — на Блізкім Усходзе, у Цэнтральнай Азіі, у іншых месцах. Яны могуць стаць цэлямі.

Таксама ёсьць цэлі на моры — іншымі словамі, расійскі флот на Далёкім Усходзе і ў Арктыцы. Або мы маглі б абвясціць эмбарга, не дазваляючы расійскім караблям выйсці з партоў, інакш яны будуць знішчаныя. Ёсць спосабы, як з гэтым разабрацца без ядзернай зброі і без удараў па расійскай тэрыторыі або, вяртаючыся да вашага пытаньня, па беларускай тэрыторыі.

Бо я не лічу, што гэта добрая ідэя. Гэта б падмацавала наратыў, што Беларусь нібыта знаходзіцца ў стане вайны з Захадам і NATO. А мы ведаем, што гэта абсалютная лухта.

«Эліты з'яўляюцца падчас крызісаў»

— Вы пішаце, што ў найбліжэйшыя гады Расійская Фэдерацыя можа сутыкнуцца з паўтарэннем савецкага або югаслаўскага сцэнарыяў распаду, ці нейкай камбінацыі з абодвух. Але некаторыя расійскія даследчыкі пярэчаць, што ў большасьці расйскіх рэгіёнаў няма сапраўды незалежных кіраўнічых эліт, якія б маглі ўзначаліць такі працэс. Як вы лічыце, ці з'яўляецца гэта перашкодай распаду?

— Не. Эліты з'яўляюцца падчас крызісаў. Не трэба асаблівых эліт, дастаткова некалькіх харызматычных лідараў. У Цэнтральнай і Усходняй Еўропе было мноства выпадкаў, калі дыктатуры былі такімі жорсткімі, што ў апазіцыі не было лідараў.

Магу даць прыклад краіны, адкуль я вярнуўся пару дзён таму, — Албаніі. Там былі такія рэпрэсіі, што апазіцыя не мела лідараў. А потым раптам цягам некалькіх тыдняў пачаліся студэнцкія дэманстрацыі, пачаліся дэманстрацыі рабочых. І лідары з'яўляюцца.

У Польшчы Лех Валенса не быў часткай эліты. Ён падняўся ўгару, бо ён быў харызматычнай фігурай у патрэбным месцы ў патрэбны час і быў гатовы ісці на рызыку. Мне здаецца, што ў некаторых этнічна нерасійскіх рэспубліках Расійскай Федэрацыі мы ўжо бачым гвалт у сувязі з цяперашняй мабілізацыяй, бо людзям абрыдла, што іх унёсак у страты на імперыялістычнай вайне супраць Украіны непрапарцыйна вялікі.

Лідары з'яўляюцца падчас крызісаў — так было цягам усёй гісторыі, і асабліва ў посткамуністычным свеце. Таму я думаю, што пытанне не ў гэтым. Пытанне ў тым, ці павернуцца супраць Масквы некаторыя лідары рэспублік і мясцовыя эліты, створаныя і насаджаныя Масквой.

Вы памятаеце, што такое здарылася ў свой час у такіх месцах, як Украіна і Беларусь. Камуністычныя лідары былі часткай структуры, часткай сістэмы, наменклатуры. Але калі прыйшоў вырашальны час, яны абралі незалежнасць. Іншымі словамі, яны ўзялі ў сваё карыстанне ідэю незалежнасці, нацыянальнага вызвалення ад Савецкага Саюза, плюралізму і гэтак далей.

За гэтым варта сачыць. І я лічу, што сітуацыя будзе адрознівацца паміж рознымі рэспублікамі, а таксама расійскімі рэгіёнамі. У такіх рэгіёнах, як Прыморʼе ці Хабараўскі край, нават некаторыя прызначаныя лідары ў нечым супрацьстаялі Маскве. Ёсць Рэспубліка Комі, ёсць Якутыя.

Таму, яшчэ раз адказваючы на ваша пытанне, лідары з'яўляюцца падчас паўстанняў, але нават прызначаныя Масквой мясцовыя эліты могуць павярнуцца супраць Масквы.

«У Расіі ёсць патэнцыйна багатыя рэгіёны. Але іх дзеянні абмяжоўвае Масква»

— Калі Савецкі Саюз распадаўся, амаль усе, а дакладней, усе новыя незалежныя дзяржавы мелі большасьць нерасійскага насельніцтва. У сучаснай Расійскай Федэрацыі гэта пераважна не так. Але вы пішаце, што нават пераважна этнічна расійскія рэгіёны выйграюць ад суверэнітэту…

— Я б хацеў тут удакладніць. Ёсць каля 14 рэспублік, дзе нейкая этнічная група, акрамя рускіх, альбо складае большасьць, альбо яна не мае больш за 50 адсоткаў, але пры гэтым самая шматлікая. Тут гаворка пра Паўночны Каўказ, большую частку Паволжа, а таксама такія тэрыторыі, як Тува. Насельніцтва Тувы складаецца пераважна з тувінцаў.

Але нават такія рэспублікі, як Саха, Комі і іншыя, маюць наступную тэндэнцыю: этнічныя рускія паступова з'яжджаюць, а доля мясцовага насельніцтва павольна расце. Мы не бачылі поўных вынікаў апошняга перапісу насельніцтва, а яны павінны быць вельмі цікавыя.

Этнічныя рускія маюць тэндэнцыю пакідаць Сібір, паўночную частку краіны, Далёкі Усход. А калі энергетычная прамысловасць абваліцца — а я думаю, што гэта адбудзецца — я думаю, мы пабачым адток людзей з Ханты-Мансійскай аўтаномнай акругі, Урала, Заходняй Сібіры.

— Так, але маё пытанне было пра вашу думку, што нават этнічна рускія пераважна рэгіёны выйграюць ад незалежнасці. Ці лічыце вы, што эканамічных прычын хопіць, каб забяспечыць імкненне да незалежнасці?

— Тут будуць розныя прычыны. Я б сказаў пра эканамічны абвал у Расіі, пра магутны эканамічны ціск, які прывядзе да эканамічнай катастрофы, якую прадказваюць эканамісты.

Таксама гаворка пра ваенныя страты. Калі Пуцін ці той, хто прыйдзе на яго месца, будзе працягваць утрымліваць тэрыторыі на Данбасе і Крым з агромністымі стратамі, гэта таксама паўплывае на мноства людзей, якія папросту не хочуць паміраць за інтарэсы Масквы.

Па-трэцяе, я б сказаў пра міжнародную ізаляцыю. Многія з гэтых рэгіёнаў, дзе пераважае этнічна рускае насельніцтва, мяжуюць з вельмі багатымі рэгіёнамі. Яны б выйгралі ад незалежнасці, стварыўшы больш шчыльныя прамыя эканамічныя стасункі з суседзямі. Калінінград — з Еўрасаюзам. Хабараўскі край і Прыморʼе — з Японіяй, Паўднёвай Карэяй, Тайванем, Філіпінамі і гэтак далей.

Гэта патэнцыйна багатыя рэгіёны. Але іх дзеянні абмяжоўвае Масква. І я таксама думаю, што на іх глядзяць як на каляніяльныя фарпосты. Хоць яны і маюць рускае паходжанне, у значнай часткі этнічна рускага насельніцтва ў Сібіры і на Далёкім Усходзе іншая ментальнасць. Яны нашмат больш па-незалежніцку настроеныя, менш прывязаныя да цэнтра, чым у цэнтральнай Расіі.

«Захаду трэба думаць, як наладзіць стасункі з расійскімі рэгіёнамі»

— Расійскі эканаміст Уладзіслаў Іназемцаў піша, што большасць расійскіх рэгіёнаў, акрамя некаторых, якія вы згадвалі, — такіх, як Прыморскі край ці Калінінградская вобласць, — не маюць доступу да шляхоў экспарту сваёй патэнцыйнай прадукцыі і багаццяў. Маўляў, самі па сабе яны эканамічна няжыццяздольныя. А некаторыя з рэгіёнаў, якія вы згадвалі, былі б паглынутыя Кітаем, таму яны будуць апасацца Кітая. Якія вашы думкі наконт гэтага?

— Мой адказ на гэта будзе такі: калі мы не хочам, каб гэтыя рэгіёны паглынуў Кітай, нам трэба думаць пра тое, як наладзіць дыпламатычныя, палітычныя, эканамічныя ды іншыя стасункі з імі. Мы — гэта Захад і нашы саюзнікі ва Усходняй Азіі.

Бо акрамя Кітая, усе астатнія эканамічна вядучыя дзяржавы Усходняй Азіі вельмі шчыльна супрацоўнічаюць з Захадам. Японія, Паўночная Карэя, Тайвань — гэта нашы блізкія саюзнікі.

Плюс варта памятаць пра саму Амерыку. ЗША і Канада месцяцца вельмі блізка ад гэтага рэгіёна. Мы думаем, што яны на іншым баку свету. Гэта так, але там зусім блізка Аляска, а таксама Брытанская Калумбія і некаторыя іншыя правінцыі Канады.

Я думаю, што нам варта мець палітыку, якая б прадухіліла дамінаване Кітая ў гэтых рэгіёнах. Трэба камунікаваць і наладжваць кантакты.

Калі гаварыць пра доступ да шляхоў экспарту і гэтак далей, цікава, што калі паглядзець на Рэспубліку Саха, якая вельмі багатая на алмазы, ці на вельмі багаты золатам ды іншымі мінераламі Магадан, дык яны, акрамя ціхаакіянскіх шляхоў, маюць арктычны, які нам варта падтрымліваць і адкрываць для новых краін, якія паўстануць з Расіі на Далёкім Усходзе.

Так, краіны, якія не маюць выхаду да мора, звычайна знаходзяцца ў нявыгаднай сітуацыі. Але, з другога боку, можна паглядзець на Узбекістан ці Казахстан, якія таксама не маюць выхаду да мора, але тым не менш могуць займацца экспартам. Геаграфія не з'яўляецца непераадольным абмежаваннем.

«Лукашэнка — закладнік, які дагэтуль спрабуе таргавацца»

— Вы былі адным з амерыканскіх даследчыкаў, якія сустракаліся з Аляксандрам Лукашэнкам у 2013 годзе. І ў той час сярод заходніх аналітыкаў пераважала думка, што Лукашэнка — палітык больш-менш незалежны, прынамсі, не цалкам расійская марыянетка. Які быў ваш погляд на Лукашэнку ў той час і якая ваша думка пра яго цяпер?

— Я б сфармуляваў гэта наступным чынам. Я не лічыў яго расійскай марыянеткай. І я па-ранейшаму не думаю, што ён расійская марыянетка. Аднак у той час ён дэманстраваў больш незалежнасці, ён спрабаваў супрацьстаяць ціску Масквы і шукаў кантактаў з Захадам. Але ён разбурыў усё гэта, асабліва два гады таму, у 2020 годзе, масавымі рэпрэсіямі супраць апазіцыі і супраць любога грамадскага пратэсту.

На маю думку, гэта было катастрофай і паказчыкам, што ён збіўся са шляху. Я лічу, што гэта было канцом любых надзей, што ён можа быць часткай пераўтварэння Беларусі ў нейкую плюралістычную дэмакратыю.

Ад таго часу, вядома ж, Пуцін прыцягваў яго ўсё бліжэй і бліжэй да Расіі — праз розныя пагадненні, праз дазвол на выкарыстанне беларускай тэрыторыі расійскімі войскамі, праз розныя эканамічныя сувязі.

Я б сказаў, што санкцыі, якія мы ўвялі, таксама прыцягнулі Беларусь бліжэй да Расіі. Я не магу сказаць, што я катэгарычна выступаю супраць санкцый, але я стаўлю пад пытаньне іх каштоўнасць, калі няма выніку, калі гэта проста пакаранне для ўсяго насельніцтва.

Калі апісваць Лукашэнку цяпер, дык я б сказаў, што ён хутчэй не марыянэтка, а больш закладнік, які дагэтуль спрабуе неяк таргавацца і неяк адкруціцца ад мабілізацыі беларускіх войскаў для прамога ўдзелу ў вайне на баку Расіі. Гэта я чуў з розных крыніц.

Думаю, што адзінае, што можна сказаць на яго карысць, — гэта тое, што ён пакуль што не дазволіў прамога ўдзелу Беларусі ў вайне. Аднак гэта яго віна і адказнасць, што ён дазволіў скарыстаць беларускую тэрыторыю, асабліва для нападаў на ўкраінскія гарады, калі адбываўся фактычны генацыд. І гэта не знікне з памяці, я ўпэўнены.

Я думаю, што тут напрошваецца пытаньне: ці выжыве ён, калі Расія прайграе. І я б сказаў, што не.

— Калі абмяркоўваюць, чаму Лукашэнка дагэтуль не аддаў загаду на прамы ўдзел беларускіх войскаў у вайне супраць Украіны, можна пачуць дзве версіі. Першае — што ён баіцца страціць найлепшыя вайсковыя злучэнні, якія яму патрэбныя ўнутры краіны, каб кантраляваць сітуацыю. Другое — што Расія пакуль не ціснула на яго з усёй моцы і што для расійскага кіраўніцтва гэта не настолькі важна. І, адпаведна, калі Расія вырашыць, што гэта ўсё ж для яе вельмі важна, Лукашэнка будзе няздольны сказаць «не». Ці лічыце вы, што ён па-ранейшаму мае магчымасць сказаць «не» ў такой сітуацыі?

— Думаю, гэта залежыць ад таго, чым Расія будзе яму пагражаць. Калі яны скажуць: «Альбо пагаджайся, альбо мы цябе памяняем», ён паўстане перад найцяжэйшым рашэннем у жыцці, шчыра кажучы. Ён паспрабуе блефаваць і неяк адкруціцца, але мне здаецца, што ў такім выпадку ў яго не застанецца выбару — хіба што ён захоча прынесці сябе ў ахвяру.

Але я б сказаў і пра трэцюю прычыну. Страх, што калі Беларусь возьме ўдзел у вайне ва Украіне і прайграе, гэта прывядзе да ўдару ў адказ па Беларусі і справакуе зрынанне Лукашэнкі.

Іншымі словамі, ён баіцца, што беларускае насельніцтва павернецца супраць яго, калі будуць ваенныя страты, калі ў замежнай вайне будуць гінуць беларускія вайскоўцы, звычайныя беларусы. Гэта б нашкодзіла яму яшчэ больш. Ён мае лаяльнасьць КДБ, але не думаю, каб ён мог цалкам разлічваць на тое, што войска падтрымае яго ў любым выпадку.

«На першы план могуць выйсці новыя лідары»

— Пасля той сустрэчы з Лукашэнкам у 2013 годзе ваш калега Улад Сокар напісаў, што падтрымліваць апазыцыю ў Беларусі — контрапрадукцыйна. Якімі былі б вашы парады для адміністрацыі ЗША цяпер — як ім цяпер варта працаваць з Беларуссю?

— Мая парада была б працягваць працаваць з рознымі элементамі апазіцыі. Мне здаецца, што праблема Беларусі ў тым, што там няма абʼяднанай апазіцыі. І большасць апазіцыі па-за межамі краіны. Яна крыху нагадвае расійскую апазіцыю. З кім размаўляць, хто лідары?

— Частка людзей назаве вам Святлану Ціханоўскую. Многія лічаць, што яна была абраная прэзідэнтам на выбарах 2020 года, калі зрабіць экстрапаляцыю вынікаў з тых участкаў, дзе адбыўся рэальны падлік галасоў.

— Вядома ж. Я ўпэўнены, што яна перамагла на выбарах. Праблема ў тым, ці падтрымліваюць яе ўсе, нават у выгнанні ці ў апазіцыі, як сапраўднага прэзідэнта Беларусі.

Што б хто ні думаў пра апазіцыю, ёй трэба быць больш абʼяднанай сілай. Падчас камуністычнай акупацыі Усходняй Еўропы былі ўрады ў выгнанні. Быў урад Чэхаславакіі, Польшчы, Югаславіі. Яны мелі нейкі крэдыт даверу, нейкую пераемнасьць, нейкую легітымнасць. Я цяпер гэтага не бачу ні ў беларусаў, ні ў расіян — скаардынаванага легітымнага органа, з якім магла б мець справу міжнародная супольнасьць і казаць: «Вось, глядзіце, калі ўлада ў Беларусі ці Расіі абрынецца, мы падтрымаем вось іх як легітымную альтэрнатыву».

Іншая праблема, вядома ж, у тым, што праз рэпрэсіі ў Беларусі мы дакладна не ведаем, як за апошнія два гады павярнуліся грамадзкія настроі. Я падазраю, што беларусы дакладна ведаюць, што адбываецца ва Украіне, і большасьць не падтрымлівае расійскую пазыцыю. Але ці значыць гэта, што людзі будуць гатовыя да пратэстаў, якія мы пачынаем назіраць цяпер у Расіі?

Калі былі пратэсты на вуліцах пасля апошніх сфальсіфікаваных выбараў, у нас была агромністая надзея. І я памятаю, як гэта здзівіла многіх людзей. Я памятаю, як я казаў: «Мы маем стэрэатып, што беларусы нейкія паслухмяныя альбо ціхія, пасіўныя. Але калі прыходзіць вырашальны момант, яны могуць паўстаць». Я б сказаў, што калі адбудзецца паўстанне — а гэта ў Беларусі можа здарыцца зноў — яно зможа адолець сілы бяспекі. І на першы план могуць выйсці новыя лідары — мы ўжо размаўлялі пра гэта ў кантэксьце Расіі.

Я не кажу, што Ціханоўская і іншыя цяперашнія лідары будуць выключаныя з гэтага працэсу — зусім не. Але, шчыра кажучы, я лічу, што спатрэбяцца новыя легітымныя выбары ў Беларусі пасля таго, што адбудзецца з Лукашэнкам — ці то ад яго пазбавяцца расіяне, ці беларускі народ.

«Лукашэнка не здолее супрацьстаяць ціску, які ўжо набліжаецца»

— У Беларусі цяпер амаль паўтары тысячы толькі афіцыйна прызнаных палітвязьняў. Сапраўдная лічба можа быць нашмат большай, бо многія сваякі баяцца і не хочуць называць імёны такіх людзей. Рэпрэсіі працягваюцца кожны дзень. Што б вы сказалі тым людзям унутры краіны, якія па-ранейшаму выступаюць супраць улады?

— Я б сказаў: не здавайцеся. Ёсць розныя шляхі для супраціву. Прыйдзе час, які вы можаце дапамагчы наблізіць, — час, калі спатрэбяцца новыя пратэсты, новыя дэманстрацыі. І я думаю, што калі асядзе пыл, а расіяне будуць усё больш прайграваць у сваёй вайне супраць Украіны, Беларусь паўстане як больш незалежная дзяржава, якая будзе рухацца да плюралістычнай дэмакратычнай сістэмы.

Я сапраўды лічу, што Лукашэнка будзе зрынуты. Я не думаю, што ён здолее супрацьстаяць ціску, які ўжо набліжаецца.

І апошняе, што я хацеў бы сказаць. Тыя смелыя беларусы, якія ваююць супраць расійскага імперыялізму ў батальёне Каліноўскага і ў іншых злучэннях поплеч з украінцамі, даюць вельмі моцнае пасланне беларусам, што вы маеце сваю ідэнтычнасць, сваю гісторыю, сваю краіну, і рана ці позна яе трэба будзе абараняць. Таму я думаю, што яны робяць вельмі моцнае пасланне.

А тым, хто кажа, што беларуская ідэнтычнасьць слабая, я адкажу, што часам ідэнтычнасці паўстаюць і мацнеюць у часы крызісу. Думаю, што гэты крызіс пачынаецца.

• 82
• 10
• 7
• 4
• 7
• 19