«Астатні свет ставіўся да нас як да апендыкса Расіі. Але ўкраінцы вырваліся з постсавецкай свядомасці». Вялікая размова з ONUKA
У 2017 годзе беларускі фэст фолк-музыкі «Камяніца» паставіў на вушы гурт ONUKA. Сінтэз электронікі ды ўкраінскіх фальклорных матываў настолькі зачараваў наведвальнікаў, што ў Наты Жыжчанкі і яе бэнда імгненна з'явілася багата новых беларускіх прыхільнікаў. Калі ва Украіне пачалася вайна, Ната не пакінула радзіму. «Наша Ніва» патэлефанавала салістцы гурта, каб паразмаўляць пра вайну, творчасць, жыццё ды беларусаў.
Ната Жыжчанка: Свет ставіўся да Украіны як да апендыкса Расіі. Фота: Аксана Супрун
«Наша Ніва»: Мінуў месяц з пачатку вайны. Што для вас самае складанае як для жанчыны і што — як для грамадзянкі Украіны?
Ната Жыжчанка: Як для грамадзянкі Украіны гэта разуменне жудасці, несправядлівасці, усведамленне таго, што гінуць людзі, руйнуюцца гарады, якія велізарнымі намаганнямі будаваліся да квітнеючага перадваеннага стану. Жыццё не было ідэальным, аднак мы рухаліся наперад, бо прыкладалі для гэтага велізарныя высілкі. Чарнігаў, напрыклад, выглядаў як казачны, лялечны гарадок. За яго баліць у дзесяць разоў мацней, бо гэта мой родны горад і адзін з самых старажытных ва Украіне. Канечне, сэрца разрываецца ад навін і з Харкава, і з Марыупаля, і з Херсона ды Ахтыркі, але за Чарнігаў мне асабліва балюча. Немагчыма прыняць ды паверыць ў тое, што нехта наўпрост можа ўварвацца ў горад на танках і бамбіць жылыя дамы, храмы, старадаўнія музеі, якім больш за сто гадоў.
Як жанчыне, мне не страшна. Страшна было першыя пяць хвілін, калі прыходзіла разуменне поўнамаштабнай вайны. На пачатку думала, можа, гэта салют ці гром. Аднак усё працягвалася, пасля чаго пайшлі паведамленні пра пачатак уварвання — маўляў, Расія развязала сапраўдную вайну ва Украіне. З'явілася гэтае звярынае пачуццё, калі заціскае сонечнае спляценне — і яно сілілася, бо побач спаў малы сын.
Вядома, наяўнасць дзіцяці цалкам мяняе сітуацыю. Бо як жанчыне, мне не страшна, а вось як маці — жудасна да дрыжыкаў. Тым не менш, узяла на сябе адказнасць вярнуцца дамоў. Мы ад'язджалі на захад краіны на тры тыдні. Аднак было невыносна знаходзіцца па-за родным домам, па-за Кіевам, не мець магчымасці нешта рабіць — шукаць інтэрнэт у бамбасховішчах для інтэрв'ю, каб неяк выходзіць на сувязь з міжнароднымі выданнямі, адпраўляць файлы па 12 гадзін… Мы ўсё ўзважылі ды вярнуліся дамоў.
Як маці, так, сумнявалася, ці правільна ўсё робім. Аднак як жанчына, чалавек, грамадзянка Украіны, вырашыла, што трэба вяртацца — дома нашмат лягчэй суперажываць. Насамрэч, існуе «сіндром ацалелага», які надта цяжка, а мо і немажліва адужаць. Мне ўчора нават падалося, што не маю інстынкту захавання ўласнага дзіцяці — гэта вельмі эгаістычна, на вялікі жаль.
«НН»: У чым асаблівасць характару ўкраінцаў, якую не разумела Расія — і якую не да канца разумее ўвесь астатні свет?
НЖ: Той самы «астатні свет» ставіўся да Украіны як да апендыкса Расіі, атаясамліваў маю радзіму з Расіяй. Для іх то была краіна Чарнобыля, акупаванага Крыма, карупцыі, рэвалюцыі, майданаў. Гэткая адвечная перыферыя… Мне падаецца, было менавіта такое ўспрыняцце, хай сабе з нашых земляў паходзілі шматлікія таленавітыя спартоўцы, музыкі, акцёры, вучоныя, вынаходнікі. «Мазгі» свету з краіны, якая пастаянна імкнецца давесці ўсім пра сваю незалежнасць, цэласнасць.
Расія, як думаю, успрымала Украіну гэткім неданародам, неданацыяй, якая і блізка не роўня рускім. Хахлы, адным словам. І ў гэтым зняважлівым «хахлы» шмат што схавана. Аднак калі ўлічыць зомбілэнд, які накрывае Расію ўжо доўгі час, і яго ўкраінскі ўхіл восем апошніх год, то наш вобраз у суседзяў увогуле перакуліўся з ног на галаву.
Што ж, апошні месяц прадэманстраваў, што ўкраінцы вырваліся з постсавецкай свядомасці, пачалі выразна ідэнтыфікаваць сябе, акрэслілі, якой будучыні прагнуць для краіны. Мы пабачылі, як шмат простых людзей кожны дзень робяць маленькія справы — і адчулі, што ў нас усё атрымаецца.
«НН»: Пасля пачатку агрэсіі шматлікія ўкраінскія творцы звярталіся да расіян ды беларусаў з заклікам спыніць вайну. Адкуль такая вера, што песні могуць быць гучнейшымі за бомбы?
НЖ: Насамрэч, у першыя дні агучваліся шматлікія звароты, бо мы спадзяваліся: здолеем дагрукацца і выклікаць паразуменне. Аднак хутка прыйшлі да высновы — нас не чуюць. Канечне, пра ўсіх не кажу: ёсць людзі ў Расіі, якія падтрымліваюць нас, музыкаў, аднак баяцца па ўсім зразумелых прычынах нешта агучваць. Тым не менш яны цікавяцца, як у нас справы, ці жывыя мы. Ім сорамна за ўладу, але на гэты момант яны не здольныя анічога змяніць.
Беларусь, мне падаецца, увогуле ў цэлым падтрымлівае Украіну, бо таксама перажывае складаныя часы. Як падаецца, украінцы і беларусы заўсёды разумелі адно аднаго, бо ў нас адзін вораг. А гэта велізарная матывацыя для ўзаемнай падтрымкі.
Мастацтва насамрэч можа быць гучнейшым за бомбы, бо яно застанецца на стагоддзі як мінімум. Яно можа крануць за душу нават самых чэрствых ды замбаваных людзей, справакаваць нейкі рэзананс у іх сэрцах. Канечне, існуюць людзі, якія ніколі не павераць праўдзе, нават калі ўбачаць яе на свае вочы. Гэта вельмі сумна. Аднак на такіх мы ўжо даўно паставілі крыж — да іх дагрукацца немагчыма.
«НН»: Калі цяпер жыццё падзяляецца на «да» і «пасля» вайны, то як праводзіце рысу між людзьмі, з якімі маеце зносіны і не? Бо ў вас, напэўна, былі блізкія сябры ў Расіі, Беларусі. Падтрымка, камунікацыя з імі цяпер можа успрымацца як «зрада».
НЖ: Сёння ў нас ужо не да «зрады» — кожны ў першыя два-тры дні вайны прыняў рашэнне адносна кола камунікацыі. Калі разумееш, што адбываецца з тваёй краінай, ужо не будзе аніякіх паўтонаў. Я лічу, што ў мяне больш няма стрыечнага брата, які жыве ў Маскве, і траюраднай сястры з Растова-на-Доне. Не магу з імі мець зносіны, не збіраюся штосьці выбудоўваць.
Затое ў мяне ёсць шмат новых сяброў сярод музыкаў-беларусаў, якія нас падтрымліваюць, а таксама сярод рускіх музыкаў, якія разумеюць усю жудасць сітуацыі. Хапае блізкіх сярод тых, хто не здолеў прыняць расійскую палітыку — і з'ехаў за мяжу.
На самай справе, усё, што было зразумела і да вайны, пацвердзілася ў першыя дні. Людзі проста паказалі сябе максімальна ярка — гэта сапраўдная лакмусавая паперка, якая, бы індыкатар, прадэманстравала, хто ёсць хто.
Ва Украіне тое ж самае: бачна, хто гатовы зарабіць на бедах людзей, а хто аддасць апошнюю кашулю. Гэта не перабольшванне: сустрэла велізарную колькасць неймаверных людзей, якія дапамагаюць, валанцёраў, што прымаюць у сваіх дамах вялікія сем'і з жывёламі, аддаюць ім апошні кавалак хлеба. Цяпер час жудасны, трагічны, але ўзрушальны з чалавечага боку.
«НН»: Ці дапамагае вам цяпер музыка хаця б крышку адпачыць ад рэальнасці? І ўвогуле, наколькі слова «творчасць» сумяшчальнае са словам «вайна»?
НЖ: Музыка ў тых праявах, што была раней, існаваць перастала. З пачатку вайны разам з мужам Жэнем (музыка Яўген Філатаў, лідар гурта The Maneken. — «НН») не праслухалі ніводнай пласцінкі, не праглядзелі ніводнага фільма, што не тычыліся б ваеннай тэматыкі. Мы працягвалі рабіць кантэнт з майго творчага стану. Мела дастаткова песень з асуджэннем вайны — і ў лоб, і мімаходзь. Пад іх мы мантавалі відэа, што фіксавала ваенныя злачынствы акупантаў. Вось такая творчасць…
Цяпер мы дома, і я хачу аднавіць рэпетыцыі, бо вельмі цяжка нічога не рабіць і чакаць нейкай эфемернай даты перамогі. Натуральна, што ў мяне вялікая колькасць інтэрв'ю, здымак, сустрэч, анлайн-падключэнняў, аднак гэта ўсе пра надзённыя тэмы. Цяпер жа прагну зрабіць новую праграму: цікава нешта ствараць у такі час, бо сакраментальныя рэчы нараджаюцца выпадкова. Вельмі хочацца паглядзець на вынік ужо пасля нашай перамогі — ды згадваць, напрыклад, што тое ці іншае відэа мы рабілі падчас абстрэлаў.
«НН»: Падчас баявых дзеянняў шматлікія аб'екты мастацтва разбураюцца. Ці можна назваць знішчэнне культурнай памяці сучасным халакостам Украіны?
НЖ: Так, без сумневаў. Гэта тая частка вайны, якую мне ўвогуле немагчыма прыняць. Яна дзесьці на адным узроўні з забойствам дзяцей — неяк так у галаве ўяўляецца. Таму што гэта немагчыма аднавіць, уваскрасіць ці адрадзіць. Насамрэч, тое, што адбываецца, — генацыд ды дзікунства, бо шматлікія з гэтых аб'ектаў перажылі Першую і Другую сусветныя войны, фашыстаў.
«НН»: Мы ўсе не будзем ранейшымі пасля вайны. А якой пасля яе будзе ONUKA?
НЖ: Яшчэ больш смелай. Яна будзе біць у тыя ж званы, толькі пераможным боем. Усё, што я рабіла раней, актуальнае і цяпер. Нават у былых тэкстах можна адшукаць нешта прароцкае — без перабольшванняў, зразумела. Мяркую, мы загучым яшчэ больш сакавіта, у большай колькасці краін.
Раней усё, што я казала са сцэны, прапускала праз уласную веру, нейкія эмацыйныя складнікі, праз пошук годнага ў людзях і спадзяванні на тое, што гэтага годнага будзе больш. Цяпер жа гучанне будзе грунтавацца на тым, што спадзяванні спраўдзіліся. Маю намер казаць пра моц Украіны, свайго народа, пра нашу згуртаванасць, існасць, самаідэнтыфікацыю. І пра тое, што паказалі ўсяму свету: мы крутыя! Іншага слова і не падабраць.
Каментары