Sacyjołah Koršunaŭ: Łukašenka choča pakazać, što jon dyktatar z čałaviečym tvaram, nie doktar Asad

— Hienadź, na kaniec śniežnia 2023 hodu ŭ Biełarusi było 1477 palitźniavolenych; na siaredzinu śniežnia 2024 hodu — 1280. Źnižeńnie kolkaści na 13%. U papiarednija hady (i ŭ 2022-m, i ŭ 2023-m) na praciahu hodu naziraŭsia rost hetaha pakaźniku. Jak traktavać pakaźnik 2024 hodu — źnižeńnie na cełych 13% ci źnižeńnie ŭsiaho na 13%?

— Ja b nie fiksavaŭsia vyklučna na kolkaści palitviaźniaŭ. Razumieju, što heta (vybačajusia za cynizm) davoli zručna, tamu što možna paraŭnoŭvać ź inšymi krainami. Ale navat kali paraŭnoŭvać, to ja b paraŭnoŭvaŭ nie absalutnyja ličby, a hladzieŭ na kolkaść palitviaźniaŭ na 1000 čałaviek nasielnictva. I tady my ŭbačym, što naš pakaźnik kolkaści palitviaźniaŭ na tysiaču čałaviek nasielnictva istotna vyšejšy, čym, skažam, u Rasiei ci Venesuele.

Źnižeńnie kolkaści palitviaźniaŭ u Biełarusi za 2024 hod — vynik dvuch pracesaŭ. Pa-pieršaje, niekalki chvalaŭ tak zvanych «pamiłavańniaŭ» — heta kala 200 čałaviek. Pa-druhoje, skančeńnie terminaŭ źniavoleńnia mnohich palitviaźniaŭ, jakija byli asudžanyja paśla 2020 hodu na terminy ad adnaho da čatyroch hadoŭ. U vyniku, kali nia ŭličvać pamiłavanych, kolki čałaviek na praciahu hodu vyjšli na volu paśla skančeńnia terminaŭ, prykładna stolki ž i pasadzili.

Ale samaje hałoŭnaje — heta toje, što stupień represiŭnaści režymu nielha aceńvać tolki pa adnym pakaźniku. Tut varta hladzieć na toje, kolki inicyjatyvaŭ, telehram-kanałaŭ, vydańniaŭ atrymali status «ekstremisckich farmavańniaŭ» ci «ekstremisckich materyjałaŭ», na toje, jakoj była kolkaść zatrymanych z palityčnych matyvaŭ. Hety apošni pakaźnik ja nazyvaju «indeksam chapunoŭ». Dyk tolki za apošni kvartał kolkaść zatrymanych składała niekalki sotniaŭ. Samy bujny chapun sioleta byŭ pa spravie NeedHelp. Heta kali ludziej chapali za dapamohu siemjam palitviaźniaŭ. Chapali i tych, chto jaje akazvaŭ, i tych, chto atrymlivaŭ.

— Vy ŭžo pačali havaryć pra toje, što represii sioleta nabyvali novyja formy, jakija raniej albo nie ŭžyvalisia naahuł, albo ŭžyvalisia redka. Naprykład, kanfiskacyja majomaści ŭ palityčnych apanentaŭ. Suprać usich kandydataŭ na vybarach u Kaardynacyjnuju Radu raspačali kryminalnyja spravy, a kanfiskoŭvać ich majomaść u Biełarusi pačali jašče da taho, jak asudzili. Pryčym rabili heta systemna, pavodle śpisu, nie prapuskajučy nikoha. Jakija jašče novyja formy represijaŭ vy mahli b pryhadać?

— Tak, heta i kanfiskacyja majomaści, i spećviadzieńnie, zavočnyja sudy — raniej ich nie było tak šmat, jak sioleta. Raniej pieraśledavali za danaty i za inšyja formy dapamohi, ale pieraśledavali tych, chto jaje akazvaŭ. Sioleta stali karać za atrymańnie dapamohi. Taksama ŭ 2024 hodzie šyrej stali pieraśledavać svajakoŭ palitviaźniaŭ i palityčnych emihrantaŭ.

— U svoj čas Alaksandar Łukašenka kazaŭ, źviartajučysia da palityčnych emihrantaŭ, što stanovišča ich svajakoŭ u Biełarusi moža pahoršycca praź ich aktyŭnaść za miažoj.

— Tak, jon heta kazaŭ naprykancy 2023 hodu, kali raspačałasia kampanija cisku na aktyvistaŭ dyjaspary. «Pieršyja łastaŭki» metanakiravanaha cisku na svajakoŭ palitemihrantaŭ byli jašče ŭ 2022 hodzie. Ale ciapier hety pieraśled pastaŭleny na patok, na kanvejer: heta systemnaja palityka.

— Nakolki ja viedaju, hety pieraśled svajakoŭ palitviaźniaŭ i palitemihrantaŭ nie abaviazkova zaŭsiody dachodzić da zaviadzieńnia kryminalnych spravaŭ. Ale na ludziej cisnuć, ich vyklikajuć na dopyty, robiać pieratrusy.

— Tak, i prychodziać nie adzin raz, a jak na pracu, z peŭnaj rehularnaściu. Prychodziać da tych, chto ŭžo adsiedzieŭ i vyjšaŭ na volu — i sadžajuć paŭtorna ci navat treci raz. Na peŭnym etapie pačaŭsia cisk na svajakoŭ nia tolki lideraŭ demakratyčnych siłaŭ, ale i aktyvistaŭ nižejšaha ŭzroŭniu, skažam, administrataraŭ dyjasparalnych telehram-supołak i čataŭ, na rodnych tych aktyvistaŭ, jakich zaŭvažyli na fatazdymkach z dyjasparalnych imprezaŭ. Heta vielmi mocna ŭdaryła pa hramadzkaj aktyŭnaści dyjaspary. I heta dziejničaje. Ludzi bajacca za baćkoŭ, za svajakoŭ, za tych rodnych, jakija zastalisia ŭ Biełarusi.

— Vy kazali, što kolkaść palitviaźniaŭ — heta nie zusim adekvatny pakaźnik stupieni represiŭnaści, u represijaŭ jość i inšyja vymiareńni. Ale nakolki realistyčnyja sami hetyja ličby kolkaści palitźniavolenych?

— Ciaham apošnich miesiacaŭ stała bačna, što ŭłady pačali nie źmianšać cisk, ale prychoŭvać jaho. Šmat vypadkaŭ, kali vyklikajuć «na razmovy» ŭ roznyja siłavyja kantory kštałtu KDB aktyvistaŭ navat tych arhanizacyj ci supołak, jakija nie zabaronienyja. I pieršaje, što im kažuć, — kab nichto nie daviedaŭsia pra hetyja hutarki, bo inakš razmovy pieratvoracca ŭ administracyjnyja ci navat kryminalnyja spravy. Jašče adzin pakaźnik hetaj palityki prychoŭvańnia — toje, što telehram-kanały siłavikoŭ pierastali vykładać tak zvanyja «pakajalnyja videa». Časam jany nia mohuć strymacca i zamiest videa vykładajuć aŭdyjoroliki z zatrymanymi.

Pravaabaroncy paviedamlajuć, što ciapier časta sudziać ludziej biez publičnaha abviaščeńnia pra adpaviednyja sudovyja pasiadžeńni ŭ raskładzie pracy sudoŭ. To bok praces nijak nie fiksujecca. Taksama paboleła vypadkaŭ, asabliva pa administracyjnych spravach, kali tym, chto vychodzić ź miescaŭ źniavoleńnia, prosta nie dajuć nijakich papieraŭ, jakija mahli b zaśviedčyć represii adnosna ich. U mianie vielmi mocnaje adčuvańnie, što da zaviaršeńnia vybarčaj kampanii ŭłady pastavili adnoj z metaŭ stvareńnie karcinki, što represii nibyta źmianšajucca, a režym robicca łahadniejšy. U hetuju karcinku ŭpisvajucca i 7 chvalaŭ sioletnich pamiłavańniaŭ.

Ale pad hetaj pavierchniaj adbyvajecca cisk, pieraśled vielmi šyrokich kołaŭ nasielnictva, pačynajučy z byłych palitviaźniaŭ i ich svajakoŭ i kančajučy tymi, chto ŭ 2020 hodzie padpisvaŭsia za alternatyŭnych Łukašenku kandydataŭ. Dahetul pa pradpryjemstvach rassyłajuć śpisy tych, kaho treba zvolnić.

— Jak vy staviciesia da krytyki ličbaŭ kolkaści palitviaźniaŭ, jakija padaje pravaabarončaja supolnaść — «Viasna», Chelsynski kamitet i inšyja? Niekatoryja kažuć, što ŭłady cisnuć na svajakoŭ palitviaźniaŭ, pahražajuć, što kali jany paviedamiać pravaabaroncam pra spravy ich rodnych, to viaźniam budzie horš. Ja nazvaŭ ličbu na siaredzinu śniežnia — 1280. A moža, jana nasamreč značna bolšaja, moža, jość šmat spravaŭ, pra jakija pravaabaroncy prosta nia viedajuć?

— Ja vieru, što pravaabaroncy robiać maksymum taho, što mohuć zrabić u biahučych umovach. Razam z tym viedaju, što cisk na źniavolenych i na ich svajakoŭ jość i byŭ zaŭsiody, pačynajučy z 2020 hodu. Pravaabaroncy viedajuć i sami pra heta ščyra kažuć, što da ich dachodzić nia ŭsia infarmacyja. Mienavita praz toje, što akazvajecca niejmavierny cisk na svajakoŭ. Naturalna, jany bajacca za svaich rodnych, jakija siadziać za kratami. Ale paŭtarusia: ja b nie zasiarodžvaŭsia na adnym pakaźniku kolkaści palitviaźniaŭ, kab uśviadomić maštaby i dynamiku represijaŭ.

— Ci mianiałasia sioleta kolkaść palitviaźniaŭ, jakija trapili pad tak zvany režym incommunicado — poŭnaj izalacyi ad vonkavaha śvietu? Skažam, Mikoła Statkievič siadzić u hetych umovach užo bolš za 600 dzion.

— Ja mahu skazać dakładna, što niadaŭna z hetaha režymu vyjšła Maryja Kaleśnikava — joj dazvolili sustreču z baćkam. Ale pra ahulnuju kolkaść viaźniaŭ va ŭmovach incommunicado ja, na žal, dakładna skazać nie mahu. Pravaabaroncy fiksujuć hety režym adnosna bolš viadomych asobaŭ. My nia viedajem, kolki ludziej mienš viadomych siadziać va ŭmovach poŭnaj izalacyi.

— Nastupnaje pytańnie — bolš palitalahičnaje. Sioleta było 7 chvalaŭ pamiłavańniaŭ. Heta ŭžo nie nazavieš asobnym probnym šaram. A ŭ čym, na vaš pohlad, pryčyna? Z boku Zachadu niejkich krokaŭ nasustrač nia bačna. Sankcyi nichto nie zdymaje, u śniežni EZ uvioŭ čarhovy pakiet; ambasadary ŭ Miensk nie viartajucca. Čamu Łukašenka praciahvaje hetyja pamiłavańni?

— Z taho, što kažuć nakont hetaha ŭładnyja prapahandysty, možna vyznačyć dvuch adrasataŭ. Pieršy, hałoŭny, — heta kalektyŭny Zachad. Jury Vaskrasienski kaža: niachaj pryjedzie ministar zamiežnych spravaŭ Polščy Radosłaŭ Sikorski — adrazu ž addadzim jamu Andžeja Pačobuta. Navidavoku sproba torhu. I druhaja meta — stvaryć dla ŭnutranaj aŭdytoryi karcinku režymu, jaki nibyta staŭ łahadniejšy.

— A kaho jany chočuć pryvabić unutry krainy hetymi pamiłavańniami?

— Łukašenka pierajmajecca nakont taho, što jon užo nie narodny prezydent. Jon pamiataje, jak rabočyja na MZKT kryčali jamu: «Sychodź!». Prapahanda moža kazać, što suprać jaho była tolki kupka prastytutak i narkamanaŭ pad kiraŭnictvam lalkavodaŭ. Ale sam jon viedaje praŭdu. Viedaje i kolki było suprać jaho, i kolki ludziej emihravała, jakija prablemy ad hetaha ŭ PVT, u medycynie. Jamu chočacca źmianić hetuju sytuacyju ŭ hramadztvie. Čamu b nie pasprabavać pakazać tym, chto zastaŭsia ŭ Biełarusi, što nie taki ŭžo jon źvier, što jon nia «doktar Asad». Moža i pamiłavać. Tak by mović, dyktatar z čałaviečym tvaram.

— Jak vy aceńvajecie źjaŭleńnie novaj palityčnaj płyni, novaha padychodu ŭ demsiłach, pavodle jakoha vyzvaleńnie palitviaźniaŭ pavinna stać hałoŭnaj metaj? Heta nie mejnstrym, ale hetyja hałasy ŭžo čuvać, jany pradstaŭlenyja ŭ tym liku i ŭ Kaardynacyjnaj radzie. I heta — alternatyva padychodu, jaki adstojvaje kiraŭnictva demakratyčnych siłaŭ na čale sa Śviatłanaj Cichanoŭskaj. Jak vy aceńvajecie perspektyvy hetaj novaj płyni?

— Ja całkam razumieju, čamu hetaja płyń źjaviłasia i čamu zaraz jana robicca mejnstrymam. Tamu što heta nadzvyčaj balučaja tema. Jana balić nia tolki samim palitviaźniam. Ale ja nie da kanca razumieju, čamu hetaje pytańnie vyłučajecca jak hałoŭnaje. Mahčyma, tamu, što biełaruskaje palityčnaje asiarodździe prosta nie zmahło prapanavać inšy padychod, jaki moh by stać ahulnym, abjadnalnym. Pavinny być niejkija padychody, jakija buduć nakiravanyja na nazapašvańnie siłaŭ, na pieramieny, na reformy, na źmienu sytuacyi ŭ krainie. Takoha kštałtu prapanovaŭ ja nia baču.

— Pamiataju, u siaredzinie hodu vy rabili siarednieterminovy prahnoz: represii buduć pahłyblacca. Vaš prahnoz na 2025 hod, na čas paśla 26 studzienia nastupnaha hodu — taki ž? Ci moža być niejkaja źmiena palityki? Usio ž hetyja 7 chvalaŭ pamiłavańniaŭ sioleta pra niešta ž śviedčać. Tut varta nahadać, što da taho takoje pamiłavańnie niekalkich čałaviek było tolki adzin raz u 2021 hodzie. Paśla byli pamiłavanyja Raman Pratasievič i Safija Sapieha, ale heta byli asobnyja vypadki. Sioleta za 7 chvalaŭ pamiłavanyja bolš za 200 čałaviek. U śviatle hetaha — vaš prahnoz na 2025 hod?

— Jak pakazvaje dośvied papiarednich elektaralnych cyklaŭ u Biełarusi, paśla skančeńnia ciapierašniaj elektaralnaj kampanii tearetyčna moža być peŭnaje źmianšeńnie represiŭnaha cisku. Ale tendencyi apošnich miesiacaŭ, pra jakija ja kazaŭ, mohuć praciahnucca i naleta. Kolkasna, publična represii mohuć i źmienšycca, jak i ich žorstkaść. Ale «pad koŭdraj», prychavana jany mohuć i praciahvacca. Zapałochvańni, zvalnieńni, pieratrusy — usio heta moža praciahnucca. Meta: kab ludzi adčuvali tatalnaje sačeńnie za saboj, pastajannuju pahrozu represijaŭ, kab uklučali režym samacenzury i ŭnutranaj emihracyi. Na žal, ja dumaju, što hetyja mechanizmy zastanucca i buduć dziejničać.

• 3
• 0
• 0
• 1
• 0
• 2
• 0
• 0