Na Ščučynščynu varta jechać užo dziela taho, kab pabačyć abarončuju carkvu ŭ Muravancy. Piša Siarhiej Chareŭski.
Na Ščučynščynu varta jechać užo dziela taho, kab pabačyć abarončuju carkvu ŭ Muravancy.
Siarod najbahaciejšaje architekturnaje spadčyny Biełarusi carkva ŭ Muravancy zajmaje pačesnaje miesca. Ciažka znajści ŭ nas budynki bolš aryhinalnyja pavodle stylistyki i samavitaści. Zrešty, nie tak šmat staražytnych chramaŭ dajšło da nas u pieršasnym vyhladzie… A zmuravali jaje jašče ŭ 1524 h.
U Muravancy davoli błytanaja sistema vulic i pierajezdaŭ, treba prosta spytacca ŭ tutejšych, dzie carkva. Udakładniŭšy — «staraja».
Carkva staić, adharadziŭšysia ad našaha śvietu sadami dy jałovymi prysadami. Chram nie raz rabiŭsia ćvieržaju padčas vojnaŭ. Jaho šturmavali maskoŭcy, krymčaki, znoŭ maskoŭcy, šviedy. Apošni raz, u 1706 h., abstralali harmaty Karła CHII…
Chram‑cytadel uźniaty na padmurak z vałunoŭ. Mahutny budynak fłankiravany pa kutach abarončymi viežami, u jakich zroblenyja bajnicy. Kałaryt architektury chramu nadaje spałučeńnie čyrvonych cahlanych ścienaŭ z tynkavanymi biełymi nišami. Usiaredzinie carkva pierakrytaja składanymi zorčatymi hatyčnymi sklapieńniami Na paddašku prachodzić bajavaja halereja. Pasiarod chramu, pad padłohaj, — sklapienistyja sutareńni, u jakich u staražytnaści zachoŭvali zbroju, ryštunak, carkoŭnuju skarbnicu. Ciapier tut paŭsiul možna pachadzić, zapłaciŭšy paru tysiač rubloŭ za ekskursiju.
Śviet pachaŭ i krasak
Saŭhas u Vialikim Mažejkavie — adna ź niešmatlikich haspadarak, što haduje lekavyja ziołki. Važki prybytak: kiłahram hajučych pialostkaŭ kaštuje ŭ razy daražej za kiłahram bulby. Adsiul našy ziołki razvoziacca pa ŭsim śviecie. Ujaŭlajecie, jak rastuć pali śpiecyjalnych ramonkaŭ, sardečniku, pustyrniku, kalenduły ci miaty? Vodar nievierahodny. Asabliva z płantacyi valarjany. Pahladzieć na hetaje charastvo treba abaviazkova — padarožža ŭ śviet pachaŭ!
Tutsama, u Vialikim Mažejkavie, zachavaŭsia z XVIII st. vialiki panski dvor Chadkievičaŭ. Pamier siadziby z brovaram, stajniami, kleciami, lamusam, bramami dy flihielem uražvaje.
Soniečny hadzińnik
Na Ščučyn daroha idzie praź Iščałnu. U siaredzinie XVIII st. tut byŭ zbudavany cahlany kaścioł, što staić da našych dzion. U im jość baročnyja skulptury, hučyć arhan, zrobleny znakamitym vilenskim majstram Biarnackim, źviniać staradaŭnija zvany. Ale najbolšy rarytet — unikalny soniečny hadzińnik. Jamu bolš za dva z pałovaj stahodździ. Na kruhłym kamiennym słupie prymacavanaja miadzianaja płaścina — cyfierbłat ź linijami ad centru, uziatymi ŭ niekalki kołaŭ. Kaliści hadzińnik viančała trochkutnaja strełka, vierchni kut jakoj pakazvaŭ na Palarnuju zorku, a cień — na dakładny čas. Ciapier strełka napałovu złamanaja. Na płaścinie vyhravijavanaje imia majstra (J.Malecki), miesca vyrabu (Vilna), hieahrafičnaja šyrata v.Iščałna (54 *41''2') . Absalutna unikalnaja reč!
Bolš čym rajcentr
A voś i Ščučyn. Bahaty krajavid. Zbočyŭšy z hrodzienskaj šašy, trapicie na vulicu 17 Vieraśnia, što prachodzić praz uvieś centr horadu. Za hady niezaležnaści jon vidavočna źmianiŭsia da lepšaha. Tut pabudavanyja novyja damy, kramy i banki, papryhaželi staraśvieckija budynki. Vysicca dahledžanaja Michajłaŭskaja carkva. Na płoščy Svabody atočanaj staraśvieckimi kamianicami, uradavymi budynkami savieckich časoŭ — skvier z fantanam. Niekalki hadoŭ tamu adnavili i zvanicu z hadzińnikam, što zakryła saboju pomnik Leninu.
Budynki pa pierymietry płoščy adrestaŭravanyja z hustam. Bryhady ščučynskich mužykoŭ zarablajuć na budoŭlach u Polščy, Litvie i navat Ńju‑Jorku, i ich dośvied prydajecca ŭ rodnym miastečku. Tradycyi tut źnitavanyja z najnoŭšymi jeŭrapiejskimi pavievami. Malaŭniča raźmieščany na hary i daloka bačny, atočany łahčynami i rečkaju, hety horad možna nazvać elehantnym. I navat farsistym!
Na druhim bierazie vadaschovišča zachavaŭsia vielizarny pałac Druckich‑Lubieckich, jaki restaŭrujuć. Choć i marudna, ale peŭna. Dach kryty novaj blachaj, vokny i dźviery zabityja. Ale i zvonku pałac robić mocnaje ŭražańnie.
Cikava, što Ščučyn — adzin ź niamnohich rajcentraŭ krainy, što moža pachvalicca navukovaj ustanovaj. Tut dziejničaje Daśledčy instytut sielskaj haspadarki, što zajmajecca vyroščvańniem roznych raślinaŭ.
Kranalna ščučyncy staviacca da słavutych ziemlakoŭ. Tut, naprykład, ceły kult Ciotki. U Ščučynie vielmi pryhožy pomnik joj, nadziva ŭdały i suvymierny. U miastečku Astryna taksama staić pomnik Ciotcy, u vioscy Šastakoŭcy — marmurovy kryž na jaje mahile, biust la škoły…
Pamiatajuć tut i vybitnaha mastaka Kazimira Alchimoviča, udzielnika paŭstańnia 1863 h.
Na Ščučynščynie naradziŭsia i Valery Urubleŭski, jaki dapamahaŭ Kalinoŭskamu vydavać «Mužyckuju praŭdu», a ŭ 1871 staŭ hienierałam Paryžskaj kamuny.
Šanujuć ščučyncy i Vacłava Ivanoŭskaha, pra jakoha ŭ vykankamaŭskaj brašurcy napisana, što jon «borołsia za sčasťje i niezavisimosť biełorusskoho naroda», a paśla «pohib vo vriemia Vtoroj mirovoj vojny»… Niedaloka ad Ščučyna, jak jechać na Vasiliški, źbierahłasia siadziba Ivanoŭskich, Labiodka. Tut u 1903 h. Vacłaŭ razam ź Ciotkaj i bratami Łuckievičami vydaŭ pieršy numar nielehalnaha časopisa «Svaboda».
Zasnavalnikam tutejšaje haliny Ivanoŭskich byŭ Stanisłaŭ Ivanoŭski. Jaho syn Leanard budavaŭ pramysłovyja pradpryjemstvy pa ŭsioj Rasii. Dvojčy na ŭsierasijskich sielhasvystavach jaho harodnina z Hałavičpolla była adznačanaja załatymi miedalami. Jaho syn Vacłaŭ vyznačyŭ siabie jak biełarusa. Braty Tadevuš i Jury z uzrostam dałučylisia da inšych nacyjanalnych ruchaŭ: adzin — Litvy, druhi — Polščy.
Radzima Niemena
Sa Ščučyna abaviazkova varta naviedacca i ŭ Vasiliški. Ad Vasilišak, prosta z kaściolnaha ćvintaru, vidać viežy inšaha kaściołu ŭ Starych Vasiliškach. Hety kaścioł Śviatych Viarchoŭnych Apostałaŭ Piatra i Paŭła byŭ pabudavany na miažy XIX i XX st. U 1903 h. byŭ narešcie adčynieny… Jak apaviadajuć ludzi, haradzienski hubiernatar Piotr Stałypin zahadaŭ zacierci proźviščy fundataraŭ, cełych siemjaŭ, jakija rupilisia pra pabudovu kaściołu. Praz toje, maŭlaŭ, što imia cara Mikałaja II na fundacyjnaj tablicy było zhadanaje pry kancy, a nie spačatku, jak chaciełasia hubiernataru.
Jość u tym kaściole i tablica, pryśviečanaja jašče adnamu słavutamu ziemlaku. Staryja Vasiliški — radzima kampazitara j śpievaka Česłava Niemena (Vydryckaha). Baćka Česłava byŭ naładčykam fartepijana, hadzińnikavym majstram. Paśla śmierci Stalina tym, chto chacieŭ pajechać u Polšču, dali takuju mahčymaść. Vydryckija źjechali… I tam Čeś, uziaŭšy sabie psieŭdanim Niemen, staŭ adnym z samych viadomych polskich artystaŭ u śviecie. U svaich tvorach vykarystoŭvaŭ kłasičnyja vieršy, byŭ stvaralnikam muzyki dla śpiektaklaŭ i tuzinu kinafilmaŭ. U 1960—1970‑ia Niemen byŭ najpapularniejšym vakalistam Polščy.
Balšynia ludu ŭ Starych Vasiliškach uvažaje siabie za palakaŭ, kabiety imknucca jak umiejuć havaryć pa‑polsku. Pytalisia ŭ ludziej, nu jaki byŭ Čeś, jaki?
— Jon byŭ bardzo cikavy, nie taki jak všyscy, pravdzivy polak, ščery katolik, chodził do choru, śpievał. Śpievał i v domu, i v škole.
— A što śpiavaŭ? Jakija pieśni?
— »O‑odnozvučno źvienit ko‑ło‑kolčik…».
Taka prawda jiycia! Rodny kraj Niemen adviedaŭ u 1970‑ia. Ubačyŭ kałhasny ład, zarosły stavok, u jakim dziciem kupaŭsia, zakinuty park…
Nu voś, adsiul možna viarnucca i da Małoha Mažejkava z Muravankaju. Kab jašče raz pabačyć naš biassprečny cud — stražytnuju carkvu‑krepaść. Kali pašancuje, trapicie na liturhiju, kab adčuć dzivosnuju akustyku i niepaŭtornuju atmaśfieru hetaha chramu.
***
Ščučyn viadomy z XVI st. U 1436 vajavoda trocki Piotar Laluš zasnavaŭ tut draŭlany kaścioł. Udałaje hieahrafičnaje stanovišča (daroha Hrodna—Lida—Vilnia), pryciahnuli da Ščučyna ŭvahu mažnaŭładcaŭ. Naležaŭ Radziviłam, Scypijonam, Druckim, u XVIII st. pierajšoŭ va ŭładańnie maršała VKŁ Ścipijo de Kampa. 23 traŭnia 1761 atrymaŭ Mahdeburskaje prava i hierb «u błakitnym poli srebnaja manahrama I(gnatus) S(cipion) pad załatoj karonaj».
U Ščučynie raźmiaščalisia zasnavanyja pijarami kalehija, sieminaryja i vyšejšaja škoła. Siarod vychavancaŭ Ščučynskaj škoły pijaraŭ — Ihnat Damiejka, Maciej Dohiel, Kazimir Narbut, paety A.Pietraškievič i Ju.Korsak. U 1804—06 u Ščučynie vykładaŭ francuskuju movu i fiziku słynny fiłosaf, łohik, pcixołah i paet Anioł Doŭhird.
Na siońnia — 16 tys. žycharoŭ. Jość hatel.
Akaŭnt Kabančuka ŭzłamali — ale ci biełaruskija śpiecsłužby?11
Kamientary