Što čakaje Biełaruś u bližejšyja piać hadoŭ? A Rasiju i Jeŭropu? Śpiecdakładčyk AAN pa Biełarusi daje svoj raskład

Niłs Mujžnijeks — łatvijski palitołah i pravaabaronca. Jon pracavaŭ u łatvijskim uradzie i byŭ kamisaram pa pravach čałavieka ŭ Radzie Jeŭropy. Ź listapada 2024 hoda zajmaje pasadu śpiecyjalnaha dakładčyka AAN pa pravach čałavieka ŭ Biełarusi. Jon vyvučaŭ adnosiny pamiž Rasijaj i Łatvijaj.

«Ja byŭ by vielmi ździŭleny, kali b u pieršaj pałovie hoda my ŭbačyli ruch u bok pieramovaŭ»

— I Rasija, i Ukraina ŭsio čaściej kažuć pra budučyja pieramovy. Ci mahčyma, što jany adbuducca ŭ 2025 hodzie?

— Małaimavierna. Tramp budzie nastojvać na hetym, i ŭ jaho jość šmat ryčahoŭ, kab padšturchnuć ukraincaŭ da pieramovaŭ. Ale ja pakul nie baču, jak hetyja pieramovy mohuć pryvieści da čahości praduktyŭnaha. Jany mohuć adbycca, ale mnie ciažka ŭjavić, što jany skončacca niejkim vynikam.

— Čamu? U čym hałoŭnaja pryčyna, pa jakoj heta ciažka ŭjavić?

— Ja nie baču, kab Rasija źmianiła svaje vajennyja mety, jakija ŭklučajuć źniščeńnie Ukrainy, anieksiju vialikaj častki jaje terytoryi, poŭnuju demilitaryzacyju Ukrainy i izalacyju jaje ad Zachadu, nie dapuskajučy jaje dałučeńnia da NATA i ES. I ja nie baču, kab ukraincy byli hatovyja kapitulavać. Heta, pa sutnaści, toje, čaho Rasija patrabuje ad Ukrainy. Mnohija rečy zaležać ad vajennaj dapamohi, jakuju atrymlivaje Ukraina. Na hety momant administracyja Bajdena zabiaśpiečyła Ukrainu značnaj kolkaściu vajskovaha abstalavańnia, jakoha chopić na šeść miesiacaŭ. Tamu ja byŭ by vielmi ździŭleny, kali b u pieršaj pałovie 2025 hoda my ŭbačyli sapraŭdny ruch u bok pieramovaŭ.

Druhaja pałova hoda — pakul adkrytaja kniha. Heta zaležyć ad dziejańniaŭ novaj amierykanskaj administracyi. A taksama ad taho, ci zmohuć jeŭrapiejskija krainy abjadnacca i praciahvać zabiaśpiečvać Ukrainu finansavańniem i ŭzbrajeńniem.

— Łukašenka, vidavočna, choča ŭdzielničać u mahčymych pieramovach. Jak vy dumajecie, ci budzie jon zaprošany da stała?

— Pucinu, napeŭna, chaciełasia b, kab Łukašenka byŭ za stałom pieramovaŭ, bo heta byŭ by jašče adzin hołas, jaki paŭtaraŭ by jaho pazicyju. Ale ja nie baču pryčyn, čamu Ukraina ci Zachad chacieli b bačyć tam Łukašenku. Pierš za ŭsio, heta tolki lehitymizavała b jaho status i pazicyju. Taksama, ja dumaju, mnohija pamiatajuć, čym skončylisia Minskija pahadnieńni, i nie zachočuć paŭtareńnia. Tamu ja byŭ by vielmi ździŭleny, kali b Łukašenka ŭdzielničaŭ u hetych pieramovach.

Pavialičyć

— Jak ciapier na Zachadzie ŭsprymajuć Łukašenku? Ci źmianiłasia što-niebudź paśla jaho apošnich amnistyj palitviaźniaŭ?

— Pakul nie adbyłosia masavaha vyzvaleńnia vialikaj kolkaści palitviaźniaŭ, ja nie dumaju, što heta pryciahnie surjoznuju ŭvahu Zachadu. Łukašenka dobra viedaje, što treba zrabić, kab Zachad uspryniaŭ jaho kroki surjozna, — vyzvalić pieravažnuju bolšaść, kali nie ŭsich, palitviaźniaŭ, spynić manipulacyi ź mihracyjaj i dystancyjavacca ad Pucina ŭ vajnie.

— Ci jość u vas kantakty ź biełaruskimi ŭładami?

— Ja pisaŭ im i vykazaŭ žadańnie ŭzajemadziejničać i naviedać Biełaruś. Ja pajechaŭ by ŭ Biełaruś pry peŭnych umovach, ale pakul adkazu ad ich ja nie atrymaŭ.

— Ci prasili vy dazvołu naviedać biełaruskich palitviaźniaŭ? Bo pra niekatorych ź ich užo amal dva hady niama nijakaj infarmacyi.

— Nie. Pieršy zapyt byŭ prosta na naviedvańnie Biełarusi. Ale ja dumaju, što dla luboha paśpiachovaha vizitu ŭ Biełaruś mnie nieabchodna mieć dostup da ludziej i miescaŭ, u tym liku da palitviaźniaŭ, asabliva tych, chto znachodzicca ŭ źniavoleńni biez suviazi — heta i jość maja hałoŭnaja ŭmova.

Demakratyja prajhraje?

— Pavodle spravazdačy Instytuta V-Dem pry Hioteborhskim univiersitecie, kolkaść krain, jakija pierachodziać ad demakratyi da aŭtakratyi, raście. Čamu heta adbyvajecca?

— Tut jość ceły šerah pryčyn.

Pa-pieršaje, mižnarodnaje asiarodździe ciapier mienš spryjalnaje dla demakratyzacyi, čym było doŭhi čas. Čamu? Tamu što Amieryka stanovicca bolš izalacyjanisckaj, Kitaj nabiraje moc i prasoŭvaje aŭtakratyju ŭ mnohich častkach śvietu. Rasija taksama aktyŭna ekspartuje aŭtarytaryzm i sprabuje padryvać mižnarodnyja instytuty.

Druhaja pryčyna — uzrovień niaroŭnaści ŭ śviecie i ŭ roznych krainach značna pavialičyŭsia. Heta padarvała demakratyju roznymi sposabami — źniziŭsia davier da elitaŭ i davier unutry hramadstvaŭ. Heta taksama spryjała chvali papulisckaha aŭtarytaryzmu. Dalej ekanamičny kryzis 2008-2009 hadoŭ i pandemija padarvali davier da instytutaŭ i jašče bolš uzmacnili niaroŭnaść. U vyniku my bačym pavolny raspad sistemy palityčnych partyj u mnohich jeŭrapiejskich krainach.

— Ci moža stacca tak, što demakratyja prajhraje?

— Ja aptymist. Ja ŭ pravaabarončaj dziejnaści ŭžo 30 hadoŭ, i heta svajho rodu valavy aptymizm. Ale ja taksama baču, naprykład, što ŭ Jeŭropie navat tyja krainy, jakija pieršapačatkova byli jadrom sistemy, užo nie tak padtrymlivajuć jaje, inšyja aktyvizujucca i vykonvajuć hetuju rolu. Ludzi pa ŭsioj Jeŭropie inavacyjna padychodziać da stvareńnia novych formaŭ demakratyi. Adna ź ich, jakaja mianie asabliva cikavić, — heta klimatyčnyja asamblei. Jany abjadnoŭvajuć ludziej z usich słajoŭ hramadstva, kab abmierkavać, jak dziejničać u adkaz na klimatyčnyja źmieny i jakija ŭroki možna vynieści. Tamu demakratyja nie pamierła — jana transfarmujecca, i ŭ niekatorych miescach jana pieramahaje.

Naprykład, u Łatvii ŭ nas ciapier najbolš prahresiŭny ŭrad za apošnija 25 hadoŭ, niahledziačy na tendencyi ŭ inšych krainach Jeŭropy. Heta pakazvaje, što prahresiŭnyja źmieny mahčymyja.

— Na niadaŭnich vybarach u Małdovie i Rumynii my ŭbačyli, što rasijskaja prapahanda ŭsio jašče maje surjozny ŭpłyŭ. Čamu heta adbyvajecca? Rasiju niedaacanili ŭ Jeŭropie?

— Ja dumaju, što Rasija vielmi mocna niedaaceńvałasia ŭ Jeŭropie na praciahu mnohich hadoŭ, i tolki ciapier mnohija pačynajuć uśviedamlać pahrozu jaje taktyk. Rasija ŭkłała nievierahodnuju kolkaść resursaŭ u raspaŭsiudžvańnie svaich naratyvaŭ, sprobu manipulacyi sacyjalnymi miedyja dla destabilizacyi, a taksama ŭ tradycyjnyja ŚMI.

Mnohija spačatku adkidali Sputnik i Russia Today jak nie vielmi efiektyŭnyja. Ale akazałasia, što ŭ ich była vielmi šyrokaja aŭdytoryja. Niahledziačy na abmiežavańni, nakładzienyja na tradycyjnyja miedyja Rasii, jany byli vielmi aktyŭnyja ŭ sacyjalnych sietkach, vykarystoŭvajučy nie tolki kibierataki, ale i fabryki trolaŭ i botaŭ dla ŭpłyvu na roznyja jeŭrapiejskija krainy. Dziejnaść Rasii ŭ Małdovie — heta tolki apošni prykład, ale takija dziejańni praciahvajucca ŭžo šmat hadoŭ. Pieršaja vialikaja kibierataka adbyłasia ŭ Estonii jašče ŭ 2007 hodzie, i takija dziejańni tolki pavialičvalisia pa maštabie, supravadžalisia inšymi destabilizujučymi taktykami.

Pavialičyć

Usie raźviedsłužby śćviardžajuć, što sproby Rasii destabilizavać zachodnija hramadstvy stali bolš biezrazvažnymi i niebiaśpiečnymi ź ciaham času. Niadaŭni vypadak u Rumynii — heta tryvožny sihnał. Upieršyniu vyniki vybaraŭ byli admienienyja z-za takoha ŭmiašańnia. Spadziajusia, ludzi zrobiać z hetaha vysnovy i buduć lepš padrychtavanyja da budučych vybaraŭ, kab supraćstajać takomu ŭmiašańniu.

— Ale čamu heta krychu ździŭlaje — kali vy žyviacie ŭ luboj z hetych krain i možacie paraŭnać uzrovień žyćcia ŭ Jeŭropie i Rasii, vidavočna, što ŭ Jeŭropie ŭzrovień vyšejšy. Čamu ž ludzi vyrašajuć, što rasijski šlach lepšy?

— Minułaje idealizujecca. Heta ŭjaŭnaje minułaje stabilnaści i niejkaj pradkazalnaści. Dumaju, vialikimi faktarami, jakija lažać u asnovie ŭsich hetych uzrušeńniaŭ, jość niavyznačanaść i niepradkazalnaść, vyklikanyja hłabalizacyjaj za apošnija 10—15 hadoŭ, kali toje, što adbyvajecca daloka, upłyvaje na vašu krainu, i vy nie možacie heta kantralavać. Vy hetaha nie razumiejecie, a palityčnyja elity časta nie vielmi efiektyŭnyja ŭ supraćstajańni i stvareńni adčuvańnia stabilnaści. Tamu častkova heta niedavier da sučasnych zachodnich elitaŭ.

Heta taksama vielmi mierkantylna — časta ludzi hałasujuć za kandydataŭ, jakija padtrymlivaje Rasija, nie tamu, što jany dobra infarmavanyja, a tamu, što im za heta zapłacili. Ludzi nie vielmi razumiejuć sutnaść, nie bačać roźnicy, ale kali im dać hrošy, jany zrobiać što zaŭhodna.

Prahnoz dla Biełarusi, Rasii i Uschodniaj Jeŭropy na piać hadoŭ

— Što čakaje Uschodniuju Jeŭropu ŭ bližejšyja piać hadoŭ?

— Ciažka havaryć pra Uschodniuju Jeŭropu jak pra adnarodny rehijon — jana vielmi raznastajnaja. Naprykład, dla Bałtyjskich krain i Polščy, dumaju, bližejšyja piać hadoŭ buduć charaktaryzavacca bolšym supracoŭnictvam z krainami Paŭnočnaj Jeŭropy, stvareńniem stabilnaha rehijanalnaha błoku, jaki ŭsprymaje Rasiju padobnym čynam.

Što da Rumynii, Bałharyi, Małdovy, navat Słavakii i Čechii — to budzie bolš sprob Rasii destabilizavać ich i pryciahnuć na svoj bok. Tamu ja čakaju, što hetyja krainy stanuć asnoŭnymi mišeniami manipulacyj Rasii.

Ja turbujusia pra Zachodnija Bałkany, bo heta ŭraźlivy rehijon, jaki atrymlivaje zanadta mała ŭvahi z boku Jeŭropy i ZŠA. Tut jość napružanaść pamiž Sierbijaj i Kosavam, raście revizijanizm i hieraizacyja vajennych złačyncaŭ u roznych krainach rehijona. Minułaje jašče nie pieraasensavanaje. Raście palaryzacyja pamiž krainami, jakija padtrymlivajuć Ukrainu ŭ vajnie i sankcyi suprać Rasii, i tymi, chto padtrymlivaje Rasiju i admaŭlajecca dałučacca da sankcyj. Hety rehijon staŭ bolš uraźlivym u vyniku vajny va Ukrainie.

— Što ź Biełaruśsiu? Ci stanie jana demakratyčnaj za piać hadoŭ?

— Ja, biezumoŭna, spadziajusia, što

ŭ bližejšyja try-šeść hadoŭ adkryjecca akno mahčymaściaŭ dla pieramien. Heta adna z pryčyn, čamu ja zaniaŭ pasadu śpiecdakładčyka, bo liču, što za hety pieryjad — mahčymaja praciahłaść majho mandata — moža adbycca šmat čaho.

Ja dumaju, što vajna va Ukrainie niejkim čynam skončycca za hety pieryjad, i heta adabjecca na Biełarusi. Ekanamičnaja situacyja taksama moža pryvieści da palityčnych źmien, stvaryŭšy akno mahčymaściaŭ dla prasoŭvańnia pravoŭ čałavieka, i ja chaču być častkaj hetaha pracesu.

— A ci jość šaniec na demakratyju ŭ Rasii?

— Dumaju, jość šaniec na źmieny, ale nie abaviazkova ŭ demakratyčnym kirunku. Šmat što zaležyć ad vynikaŭ vajny va Ukrainie i jaje ŭnutrypalityčnych nastupstvaŭ dla Rasii. Kraina, u jakoj niama miechanizmu pieradačy ŭłady i dzie adbyvajucca sistemnyja, šyrokamaštabnyja parušeńni pravoŭ čałavieka, moža być vielmi ŭraźlivaj.

Heta nie abaviazkova aznačaje, što z hetaha vyraście demakratyja — heta moža pryvieści da praciahłaha pieryjadu niestabilnaści, kali ŭźnikajuć ahmieni demakratyi i ahmieni samaha žorstkaha aŭtarytaryzmu.

Pavialičyć

Biełaruś nie takaja vialikaja i raznastajnaja, tamu ja nie baču takich varyjantaŭ tam.

— Što vy možacie parekamiendavać z vopytu Łatvii paśla razvału Savieckaha Sajuza?

— Składana paraŭnoŭvać abo rabić vysnovy z roznych pierachodnych pieryjadaŭ.

Ale ja mahu skazać, što Łatvija mieła niekalki nievialikich voknaŭ mahčymaściaŭ. Pieršaje — z 1988 pa 1991 hod, kali refarmatary i hramadzianskaja supolnaść mabilizavalisia i paspryjali atrymańniu niezaležnaści. Druhoje akno doŭžyłasia prykładna piać hadoŭ — z 1998 pa 2003 hod, kali Rasija była słaboj, Zachad mocnym, a ES i NATA pašyralisia, i refarmisckija ŭrady byli va ŭładzie va ŭsich troch krainach Bałtyi. Dahetul šancy na pieramieny byli abmiežavanymi, i paśla 2003-2004 hadoŭ heta stała b našmat składaniej.

Heta śviedčyć pra toje, što treba być hatovymi da takich voknaŭ mahčymaściaŭ, bo jany nie doŭžacca doŭha. Kali šaniec źjavicca, jaho treba skarystać, bo jon moža nie paŭtarycca vielmi doŭha.

— Ci vierycie vy ŭ vajnu pamiž Rasijaj i Jeŭrapiejskim sajuzam u bližejšyja piać hadoŭ, jak kažuć niekatoryja analityki?

— Kali Rasija try hady ŭciahnutaja ŭ vajnu va Ukrainie, mnie ciažka ŭjavić, što jana zachoča pašyryć vajnu i ŭklučyć vielmi bahatyja, dobra ŭzbrojenyja krainy, jakija ŭvachodziać u najmacniejšy vajenny sajuz u śviecie. Navošta im heta rabić? Ja nie baču, kab rasijskija elity ci Pucin byli schilnymi da samazabojstva. Ja dumaju, što jany davoli zamožnyja, chočuć dobra žyć i zastavacca va ŭładzie. Navošta im ryzykavać hetym, pašyrajučy kanflikt na inšyja krainy?

— I apošniaje pytańnie. Ci možna pieramahčy aŭtakratyju demakratyčnymi mietadami?

— Ja dumaju, što aŭtakratyja najčaściej pieramahaje sama siabie. Jana nie pieramahajecca zvonku — jaje pieramahajuć znutry, bo jana represiŭnaja, nieefiektyŭnaja i nie maje padtrymki ludziej, jakich jana byccam by abaraniaje.

Jana zasnavanaja na chłuśni, i kali hetaja chłuśnia raskryvajecca i stanovicca mahčymaj alternatyva, bolšaść ludziej vybiraje mienavita jaje. Źniešni śviet nie budzie hrać hałoŭnuju rolu ŭ źmienach u aŭtakratyjach — heta zrobiać ludzi ŭnutry hetych režymaŭ. Źniešni śviet moža tolki padtrymlivać ich, asabliva dyjaspara moža akazvać istotnuju dapamohu.

• 11
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1