Актывіст БНФ Ілля Дабратвор працуе на сайт «рускага свету». Як гэта ўкладваецца ў яго галаве? — вялікая гутарка
Па біяграфіі Іллі Дабратвора можна было б зняць досыць цікавы фільм. Кадэт, псіхолаг, які працаваў то паштальёнам, то прадаўцом шаўрмы, то дворнікам. Бацька пяці дзяцей. Палітычны актывіст, якому на парламенцкіх выбарах па Сеніцкай акрузе налічылі 19% галасоў.
Апошнім часам Дабратвор нярэдка станавіўся аб’ектам нападаў за сваё спецыфічнае меркаванне наконт абароны Курапат ці падыходу да беларусізацыі.
Мы вырашылі пагутарыць з Іллёй, каб крыху лепш пазнаёміцца з яго асобай ды распытаць пра жыццёвыя перакананні, сям’ю і погляд на стан беларускай палітыкі.
Сустрэчу прызначаем у Калодзішчах: тут, на ўчастку, што на вуліцы Бярозавай, Ілля будуе дом і марыць, што аднойчы яна будзе названая ў гонар Васіля Быкава.
«НН»: На якія грошы будуецца ваш будучы дом? Наколькі я ведаю, прадпрымальніцкай дзейнасцю вы зараз не займаецеся.
Ілля Дабратвор: Сёння гэта было б цяжкавата афіцыйна рабіць, бо ў мяне арыштаваны рахунак. У асноўным я пішу камерцыйныя артыкулы. Апошні год супрацоўнічаю з «Палітрынгам» (сайт, які прасоўвае «ідэалы» рускага свету ў Беларусі — «НН»). Але, канечне, будаўніцтва дома ніяк не звязанае з ганарарамі за артыкулы. Участак быў набыты яшчэ ў 2009 годзе. У нас з сям’ёй узяты не адзін крэдыт, у тым ліку на жытло. Жонка на гэты момант афіцыйна ўладкаваная ў групе падоўжанага дня, а я бяруся за любую дадатковую працу: па вечарах на машыне магу нават розныя заказы дастаўляць ці як таксіст — людзей развозіць. Вядома, паралельна шукаю і пастаянную працу.
«НН»: Вы, канечне, за сваё жыццё кім толькі не працавалі: і сацыяльным педагогам, і паштальёнам, і менеджарам, і гандляром, і прадпрымальнікам…
ІД: Я сваю самую першую паспяховую бізнэс-схему правярнуў яшчэ ў год 12, калі штук 300 фанцікаў ад жуек «Дональд» і «Турба» вымяняў у аднаго хлопца на радыёпрыёмнік (смяецца). Ён цяпер стаіць у якасці антуражу ў адной з мінскіх кавярняў майго сябра «Час». Там яшчэ і савецкія манеты з маёй калекцыі ёсць: нейкі час я быў актыўным нумізматам. У маёй калекцыі некалькі тысяч манет, шмат з часоў ВКЛ.
З пасады сацыяльнага педагога, куды я трапіў пасля сканчэння ВНУ, мяне звольнілі, бо з 2006 года я стаў сябрам руху «За Свабоду», рэгулярна ночыў на Кастрычніцкай плошчы. З рынку «Свелта» ў 2008-м выціснулі, бо ўдзельнічаў у акцыях прадпрымальнікаў, распаўсюджваў сярод гандляроў тэматычную літаратуру. Пасля арышту за акцыю з бел-чырвона-белым сцягам у метро мяне звольнілі з кампаніі «Капш Тэлемацік Сервісіз», прычым па артыкуле…. Такіх гісторый было мноства.
У нейкі момант, калі я сядзеў чарговыя суткі, мне стала стромна: усё ж дома ў мяне жонка, дзеці, якія, калі мяне закрываюць, застаюцца сам-насам. Апазіцыя шмат кажа пра салідарнасць, але насамрэч амаль ніякай падтрымкі для сем'яў затрыманых у такія моманты не існуе.
Карацей, мая актыўная грамадская дзейнасць пачала негатыўна адбівацца на сям’і, таму я вырашыў завязаць з вулічнымі акцыямі. У 2014 годзе ў мяне ўжо не было той фінансавай падушкі, якая падстрахоўвала раней, калі я кіраваў сеткай па рамонце мабільных тэлефонаў і мог мець да 500-1000 даляраў за тыдзень. Тое, што мяне закрывалі, ніяк не ўплывала на бізнэс, — мае супрацоўнікі працягвалі рабіць сваю справу без майго кіравання.
«НН»: Вы расказвалі, што пачалі яшчэ ў школе хадзіць на апазіцыйныя мітынгі, распаўсюджваць улёткі. Гэта ўсё было за кампанію ці па клічы сэрца?
ІД: Я ж нарадзіўся і вырас на Ленінградскай вуліцы, у цэнтры Мінска: выйшаў з хаты — адразу трапляеш на мітынг. Памятаю, у нашым двары збіраліся беларускамоўныя хлопцы. Хадзілі чуткі, што, калі з імі загаворыш не па-беларуску, атрымаеш у твар. Я вырашыў праверыць — не атрымаў. Але з хлопцамі тымі пазнаёміліся.
Я пасябраваў з сынам Валянціна Голубева Змітром, мы разам наведалі шмат мітынгаў. Ён быў больш дасведчаны ў пытаннях палітыкі, тлумачыў мне многія рэчы. Потым, будучы кадэтам, набываў кожны нумар «Народнай волі» — чыталі газету ўсім узводам.
Акрамя таго, мае бацькі — журналісты. Абое працавалі на беларускім тэлебачанні. Знаходзячыся ўнутры ўсёй гэтай ідэалогіі, савецкай прапаганды, яны разумелі, што да чаго. Для іх магчымасць казаць і пісаць тое, пра што думаеш, значыла вельмі шмат. Таму ў 1990-я я рос з лозунгам: «Свабоду слова не заменіць кавалак каўбасы».
Дарэчы, нейкі час тату сапраўды пашчасціла зведаць, што такое дэмакратычная прэса. Перад самай аварыяй на Чарнобыльскай АЭС бацькі са мной малым з’ехалі жыць на Кольскі паўвостраў, у пасёлак Апаціты: у кватэры з бабуляй было цесна, а там прапаноўвалі і жытло, і працу. Дык вось бацька стаў там рэдактарам рэгіянальнага незалежнага самвыда «Слова».
Мне, дарэчы, на поўначы не падабалася: усё шэрае, маленькае, праблемы з вадой, людзі шмат пілі, і як вынік — на могілках ужо ў 40-50 год. Ратавала тое, што на лета я прыязджаў у Беларусь. Памёр у тых краях і бацька: будучы дыябетыкам, ён застудзіў ныркі на рыбалцы — і ўсё… Яму было ўсяго 33.
Недзе праз год маці закахалася ў мясцовага мастака, зацяжарала маёй першай зводнай сястрой. Мясцовыя параілі ёй не нараджаць у тых умовах: поўнач для карэнных, еўрапейцы там не вытрымліваюць. Так мы ўсе разам вярнуліся ў Мінск.
«НН»: Вы згадалі, што адышлі ад вулічнага актывізму, бо гэта пачало псаваць атмасферу ў сям’і. Праз гэта пачаліся непаразуменні ў тым ліку з жонкай?
ІД: У мяне жонка ўвогуле доўгі час была лукашысткай. Да таго моманту, пакуль я яе не зацягнуў назіральніцай на выбары. Яна на свае вочы пабачыла, як у нас усё гэта робіцца.
Зразумела, за 15 год разам усялякага хапала, крызісы былі сямейныя… Тым больш мы з Інай зусім розныя па характары. Аднак у плане палітыкі мы стараліся захоўваць права кожнага на ўласнае меркаванне.
«НН»: Раскажыце, як вы пазнаёміліся.
ІД: Будучы, здаецца, студэнтам 3-га курса Міжнароднага гуманітарна-эканамічнага інстытута па спецыяльнасці «псіхалогія», я прыйшоў граць у тэатр «Жывая планета». Памятаю, нават выконваў там ролю Марата ў спектаклі «Мой бедны Марат».
Крыху пазней у трупу прыйшла і Іна: яна была студэнткай МДЛУ, вучылася на перакладчыцу ангельскай мовы. Я адразу ёй сказаў: калі 3-4 месяцы прасустракаемся — гэта на ўсё жыццё. Так і выйшла. Мы пабраліся шлюбам, калі я вучыўся на апошнім курсе. Хутка ў нас нарадзілася і першая дачка Сафія.
Праз гады 4 мы павянчаліся: для мяне гэты быў важны крок. Усё ж развесціся можна, але развянчацца — не. Я вернік, хрысціўся ў 13 год, амаль што асэнсавана. Іна, дарэчы, нейкі час працавала ў Свята-Елізавецінскім жаночым манастыры. Праўда, я быў супраць: царква — гэта камерцыйная структура, і вернікам лепш не бачыць, што можа адбывацца там унутры.
«НН»: Вы марылі пра тое, што будзеце шматдзетным бацькам?
ІД: Уявіце сабе: першапачаткова дактары казалі маёй жонцы, што яна не зможа мець дзяцей. Калі зацяжарала першай дачкой, рэкамендавалі рабіць аборт праз праблемы са здароўем. Мы з ёй тады пераглянуліся і пайшлі ў платную лякарню. І там нас супакоілі: усё ў вас будзе супер.
Пытанне абортаў у нас ніколі не стаяла: колькі бог захацеў, столькі дзяцей і дасць. Праўда, шостага пакуль не плануем, бо цяжкавата цяпер фінансава.
Напружвае і тое, як многія беларусы ставяцца да шматдзетных сем'яў. Пастаянна чуем, што мы халяўшчыкі і ўсё ў такім рэчышчы. Нават тая ж дзяржава спакойна жыць не дае: нас якія толькі камісіі не правяраюць.
Як на працу да нас ходзяць. Неяк у мінулым годзе прычапіліся на пустым месцы: «Чаму ў вас няма ручак на вокнах?». А таму і няма, каб дзеці не вываліліся ці нешта не выкінулі на вуліцу.
«НН»: А да чаго ваша прапанова да дэпутатак Ганны Канапацкай і Алены Анісім увесці падатак на бяздзетнасць? Што за бязглуздзіца?
ІД: Гэты пост быў проста эксперыментам, жаданнем сабраць меркаванні па тэме розных знакавых асоб. Як псіхолагу па адукацыі мне цікава правакаваць людзей на эмоцыі, асабліва ў фэйсбуку: гэта многае пра іх дазваляе зразумець.
Насамрэч я нармальна стаўлюся да ўсіх людзей. У тым ліку да тых, хто зусім не хоча мець дзяцей. У моманты асаблівай стомленасці я магу нават ім пазайздросціць: «Крута! Людзі жывуць для сябе!». Я не дазваляю сабе павучаць іншых, як правільна жыць.
Многія беларусы вось крытыкуюць Насцю Рыбку, а па мне — звычайная беларуская дзяўчына з марай. Як жыць — гэта яе справа. Я б нават прагаласаваў за такую кандыдатку ў прэзідэнты. Як мінімум з праграмай усё зразумела ўжо. Больш за тое, я б з задавальненнем з ёй папрацаваў як піяршчык.
«НН»: Аляксандр Лукашэнка некалі заявіў, што мог пакараць рэменем свайго сына Віктара. І вы напісалі артыкул, дзе раілі трымаць рэмень на сценцы, каб дзеці разумелі, што ў крайнім выпадку бацькі гатовыя ўзяць яго ў рукі. Вам прыходзілася здымаць рэмень са сценкі?
ІД: Пару разоў я зрываўся і мог адлупцаваць дзяцей па задніцы. А рэменем — толькі пужаў. Праўда, дзеці хутка з гэтым разабраліся: парэзалі мне ўсе рамяні, цяпер ніводнага няма.
Я ж працаваў сацыяльным педагогам, таму ведаю, што з дзецьмі можна знайсці і іншыя шляхі паразумення, неабавязкова іх біць. Аднак у жыцці, канечне, бываюць розныя сітуацыі.
«НН»: Чаму вы ўвогуле пайшлі вучыцца на псіхолага?
ІД: Ой, гэта цікавая гісторыя. Я ж думаў, што, як і бацькі, пайду на журфак БДУ, хадзіў нават на падрыхтоўчыя курсы. Аднак мяне неяк выклікаў ваенкам па Мінскім раёне, распавёў, што ў Вайсковую акадэмію недабор, і прапанаваў паступаць туды: у мяне былі вельмі добрыя вынікі па тэстах падчас навучання ў кадэцкай вучэльні, я быў рэкамендаваны для працы ў МУС.
Аднак яшчэ падчас адной з практык у Фрунзенскім РАУС убачыў, што з сябе ўяўляла міліцыя 90-х: пры нас міліцыянеры падраблялі заявы. З такой структурай я нічога агульнага мець не хацеў.
Карацей, ваенкам сказаў: калі я не пайду ў вайсковую акадэмію, то мяне чакае служба ў войску. Ну, што рабіць. Пачаў рыхтавацца да паступлення ўжо па іншых прадметах, настроіўся стаць вайскоўцам. Аднак на адной з апошніх камісій мяне «зарубілі» дактары: скаліёз. Прапаноўвалі даць хабар — тады б яны закрылі на яго вочы. Але, натуральна, я не збіраўся рабіць гэта, каб паступіць у месца, куды і не надта хацеў. На журфак падавацца тады ўжо было позна, таму я выбраў ВНУ метадам выключэння: каб хаця б нешта блізкае да журналістыкі. Дарэчы, быў старастам сваёй групы нейкі час. Пакуль дэкан не заўважыў, што я ўпрыгожыў журнал для наведванняў надпісамі «Жыве Беларусь!».
«НН»: Вернемся тады да палітычнай тэмы. Тое, што вы ў дадзены момант працуеце на «рускаміраўскі» сайт «Палітрынг», не так даўно стала вядома шырокай грамадскасці. Старшыня Партыі БНФ Аляксей Янукевіч выказаўся, што гэта «ганьба для любога беларуса, асабліва для сябра БНФ». З вамі абяцалі правесці размову, ці была яна праведзеная?
ІД: Калі казаць шчыра, мая праца на гэтым сайце загадзя была ўзгодненая з кіраўніцтвам партыі. Мы — дарослыя людзі, кожны сам вырашае, чым займацца. Тым больш тэмы, на якія я пішу, ніяк не супярэчаць лініі БНФ.
БНФ — не такія ўжо радыкалы, якімі стараюцца выглядаць. Тое ж тычыцца і стаўлення да мовы. Калі паглядзець на ўлёткі БНФ з 90-х, то яны былі зробленыя на рускай мове. Той жа Юрась Хадыка ўсе прамовы раней зачытваў па-расейску. І пытанне беларускай мовы навязанае партыі часткай радыкалаў.
На мой погляд, беларусы яшчэ не гатовыя да беларускай мовы, ім цяжка. І калі мы будзем прымушаць іх, дыскрымінаваць тых, хто не размаўляе па-беларуску, то зойдзем у тупік. Чалавек сам павінен захацець размаўляць на роднай мове. Я таксама нейкі час да беларускай мовы ставіўся нядобра, мне яна была і не патрэбная: усё ж частку жыцця я пражыў у Расіі. Адносіны да гэтага пытання змяніліся, калі я ў бізнэсе супрацоўнічаў з палякамі: яны мне прадэманстравалі, як трэба ставіцца да роднай мовы. Тады я сеў і вывучыў беларускую.
«НН»: Слухайце, ну вось жа вы самі прызнаеце, што павага, веданне роднай мовы — гэта здаровая сітуацыя. Так і мае быць.
ІД: А што, тыя, хто не размаўляюць па-беларуску — ужо не патрыёты і не беларусы? Той жа Эдуард Пальчыс ці Зміцер Дрозд. Ды яны больш зрабілі для сваёй краіны за апошнія гады, чым усе беларускамоўныя!
На мой погляд, адна з прычын, па якой БНФ, якая раней прыцягвала сотні тысяч актывістаў, маргіналізавалася, гэта тое, што яна пайшла шляхам этнічнага нацыяналізму.
На сёння сітуацыя ў партыі амаль крытычная, у тым ліку і праз грашовыя праблемы. Дарэчы, як чалавек з бізнэсу я прапаноўваў у гэтай сітуацыі адмовіцца хаця б ад утрымання вялікага офіса. Калі ён не акупляецца — навошта гэтыя панты?
Трэба адмаўляцца ад нейкай надуманай шляхетнасці. Перафарматоўвацца і ісці шляхам сучаснасці.
Калі я публічна прызнаўся, што мой дзед працаваў у НКУС, меркаваў, што і іншыя беларускія актывісты зробяць тое самае, бо ў прыватных размовах многія пра гэта казалі. Аднак наша дэмакратычная тусоўка маўчыць, баіцца. Яны ўвогуле баяцца ўсяго, што прадугледжвае нядобры паварот справы.
Я, напрыклад, хаджу выступаць на «Спутнік», не таму, што мне падабаецца гэты рэсурс, а таму, што, як і Дональд Трамп, вучуся працаваць з рознай аўдыторыяй, адстойваць свой пункт гледжання там, дзе з ім могуць быць не згодныя. А большасць нашай так званай дэмакратычнай тусоўкі аддае перавагу пляцоўкам з лаяльнай да іх аўдыторыяй. Яны няздольныя адказаць на любое крытычнае выказванне, не гатовыя да сапраўднай барацьбы. Яны як дзеці.
Запрасіце Паўла Севярынца на НТВ — канечне, ён не паедзе. Скажа, што з ворагамі не камунікуе. Але, можа, гэта апраўданні? Можа, вы проста не ў сілах дыскутаваць там, дзе аўдыторыя вас не будзе вылізваць?
«НН»: У сваю чаргу вы атрымалі сваю порцыю крытыкі ад Паўла Севярынца і іншых абаронцаў Курапат, калі звярнулі ўвагу на графік іх варты…
ІД: Канечне, са мной усе перасварыліся. У нас увогуле любяць шукаць ворагаў: здаецца часам, калі некаторыя дэмакраты прыйдуць да ўлады пасля Лукашэнкі, то з імі мы дакладна даведаемся, што такое сапраўдная дыктатура.
А я проста пайшоў шляхам праўды, мне надакучыла слухаць нейкія апраўданні. У мяне да абаронцаў была адна прэтэнзія: калі вы нешта заяўляеце — рабіце. Абаронцы заяўлялі, што будуць стаяць каля рэстарацыі цэлы дзень, але я некалькі разоў прыязджаў у розны час і не бачыў іх на месцы.
У выніку ва ўсім гэтым канфлікце я бачу галоўны плюс: яны сапраўды пачалі хадзіць на месца дакладна па гадзінах, бо спалохаліся Дабратвора, які гэта кантралюе (смяецца). Усё ж апазіцыя павінна трымаць сваё слова — гэта хоць неяк падымае наш узровень.
Мне зразумела: калі б дзяржава не была зацікаўленая ў тым, каб каля рэстарацыі стаялі актывісты, яна б зачысціла тэрыторыю на раз-два-тры. Але дзяржаве выгадна, каб апазіцыя сварылася з прыватным бізнэсам. Бо ва ўсе часы новай беларускай гісторыі, менавіта прыватнікі падтрымлівалі апазіцыю. Большую частку галасоў на парламенцкіх выбарах я атрымаў з катэджных пасёлкаў: там, дзе людзі сумелі зарабіць грошы. Дык з кім змагаецца група гэтых абаронцаў?
Давайце перастанем хлусіць наконт «Паедзем, паядзім»: рэстарацыя не стаіць на костках, ад самога помніка знаходзіцца досыць далёка. І калі дзяржава дазволіла там будавацца бізнэсмену, то што, ён будзе губляць укладзеныя грошы толькі таму, што так хоча група радыкалаў? Усе прэтэнзіі да дзяржавы.
«НН»: Ці варта нам перажываць праз тое, што можам быць акупаваныя Расіяй?
ІД: Я ведаю Расію знутры, я жыў там. І раіў бы рускім, перш, чым хапацца за знешнія тэрыторыі, навесці парадак унутры — там такой працы на 100 год наперад мінімум. За часы праўлення Уладзіміра Пуціна сітуацыя ў рэгіёнах Расіі моцна пагоршылася, найлепшыя людзі з’язджаюць. Калі раней мы ездзілі туды на заробкі, то цяпер гэта здараецца ўсё радзей: як толькі я стаў шукаць рабочых на будаўніцтва свайго дома, брыгада з Масквы адразу вярнулася сюды, бо ў Расіі могуць і кінуць. Куды ім са сваімі праблемамі яшчэ і Беларусь, навошта?
Для беларусаў жа добра заходзіць адзін і той жа аргумент: з’ездзіце ў Смаленск і вобласць і паглядзіце, як там жывуць людзі. Калі хочаце, каб тое самае было і ў нас, — вэлкам у склад Расіі. Як рэгіён мы ніколі не дачакаемся тут грошай, усё будзе заставацца ў Маскве. А сваё згубім, нават тое, што мелі.
Нашы СМІ любяць падхопліваць і раздзімаць тэму рускага свету, аднак усіх, хто працуе па гэтай тэме тут і атрымлівае грошы з Расіі, не больш за 100 чалавек. Гэта неарганізаваныя групы, без салідарнасці ўнутры. Я іх бачыў на круглых сталах, і ніякай небяспекі для нашай краіны яны не ўяўляюць.
На сёння я лічу сябе найлепшым спецыялістам па тэме, хто ёсць хто ў «рускім свеце». Дык вось там усё бесперспектыўна на дадзены момант, адны фрыкі.
«НН»: Чаго чакаеце ад будучых беларускіх выбараў?
ІД: А чаго ад іх чакаць? Лукашэнка зноў пераможа, нават калі нічога не будзе рабіць. Пад гэта завостраная ўся наша сістэма. З тых, хто вылучаецца, я б пралабіраваў Алега Гайдукевіча, бо ён, у адрозненні ад астатніх, актыўна працуе. Пакуль Зміцер Дашкевіч носіцца па Мінску і губляе «Малады фронт», Гайдукевіч паўсюдна адчыняе свае офісы.
Хрысціянін, як Павел Севярынец, ніколі не прыйдзе ў нас да ўлады: усё ж Беларусь — атэістычная краіна. Мяшаць палітыку і рэлігію — дурны тон, на мой погляд.
Мяне шмат папракалі за тое, што я добра стаўлюся да Андрэя Дзмітрыева і Таццяны Караткевіч, але я гляджу на іх з прафесійнага пункту гледжання: паспрабуйце яшчэ зрабіць такую самую кампанію, як яны. Дык, можа, трэба вучыцца ў сваіх канкурэнтаў, як можна працаваць? Гэта нармалёва.
Што тычыцца мяне, я б пайшоў у прэзідэнты, калі б мне нехта, умоўна кажучы, паклаў на стол мільён даляраў. Карацей, калі б на гэта былі грошы. Я — прадпрымальнік, я не разглядаю для сябе фантастычныя рэчы.
Што за студэнтка Ульяна, з якой на балі вальсіраваў Лукашэнка?5
Каментары