Рэспекты ад дактароў і спецыфіка ў войску. Прынцыпова беларускамоўны юнак расказаў, як ён адслужыў
Як адчувае сябе беларускамоўны чалавек у рэчаіснасці цяперашняй Беларусі? Публікуем маналог аднаго такога чалавека.
Чакаў нагоды
Я размаўляю па-беларуску не ад нараджэння. Упершыню паспрабаваў перайсці ў дзявятым класе. Гэта быў лагічны працяг ланцужка: цікавасць да роднага так і падказвалі нарэшце адрачыся «великого и могучего». І вось перайшоў, але ўсяго на гадзіну. На столькі часу хапіла маіх сяброў, якія сказалі: «Пераходзь на рускую, мы цябе не разумеем».
Спакваля мова стала займаць два-тры дні на тыдзень. А акрамя гутарак на ёй — кнігі, курсавыя, першыя вершы.
Ва ўкраінцаў, асабліва ў вайскоўцаў, цяпер дужа папулярны выраз «чекай нагоди». Той «нагоды» я і чакаў. І дачакаўся.
Акалічнасці вымусілі ехаць працаваць у іншы горад, дзе мяне ніхто не ведаў. Там я адразу ж пачаў па-беларуску, а дома сказаў, што на новым месцы беларускамоўныя калегі.
Нагода нікога не здзівіла. Хіба толькі стрыечную цётку: «О, а ты чаго па-беларуску? Ты толькі, калі ў ваенкамат пойдзеш, размаўляй па-руску, а то ў нармальныя войскі не забяруць».
Дактары і «настаўнікі»
Дактары сталі адной з самых заўважных груповак пратэстаў-2020. Яны ж выключна прыхільна рэагуюць на мову.
— Ой, а вы сядзелі на Акрэсціна? — пытаецца жанчына-хірург, да якой я прыйшоў на здымак.
— Так, сядзеў.
— Ой, там жа страшна было. Вас білі?
— Не, не білі, усё добра абышлося.
Іншым разам спагадлівыя дактары ледзь не дапамаглі «вырашыць» вайсковае пытанне. Завітаць у бальніцу давялося падчас медкамісіі ад ваенкамата.
— Ну што, знойдзем нешта ў хлопца? — пытаецца маладая жанчына ў сваёй калегі.
— Паспрабуем. Не трэба беларускамоўнага ў армію адпраўляць.
Але я не хацеў адмазвацца ад зялёнай формы. Дый доктаркі ніякіх хвароб у мяне не знайшлі. Не выявіў праблем са зрокам і іх калега-афтальмолаг. Затое павысіў маю моўную культуру.
— Што бачыш на малюнку?
— Трохкутнік.
— Трохкутнік? Усё ж такі, напэўна, трохвугольнік. Куты — у хаце. А ў фігуры — вуглы.
Наогул такіх «настаўнікаў» мовы хапае. Калегам па працы, прыкладам, не падабаецца мая «гарбата».
— Ведаеш, мы любім беларускую мову, але тваю часам не разумеем. Для нас усё ж такі больш звыкла «чай», — усміхаючыся, тлумачаць мне кабеты.
А аднойчы мне прачытаў лекцыю тутэйшы паэт.
— Ты ведаеш, што такое брама? Вароты, а якія? Двайныя, вялікія, як Вострая брама. Але не футбольныя. Дык чаго ты футбольнага варатара брамнікам называеш?
— Адмысловая футбольная лексіка ў нас пачала з’яўляцца нядаўна, таму нормаў яшчэ няма, спрэчак багата. А мова ўсё ж такі жывы арганізм, — спрачаюся я з беларускамоўным дзядулем, з якім мы ўсё ж такі паразумеліся.
«Беларус»
Ваенкамат адправіў мяне на службу ў рэзерве: войска абмяжуецца адно толькі некалькімі месячнымі зборамі. Перспектыва абуцца ў берцы турбуе значна менш за моўнае пытанне. Адразу ж згадваецца сентэнцыя Сяргея Навумчыка: беларуская мова ў войску, маўляў, скончылася з першым жаўнерам, які за яе паехаў на гаўпвахту. Ці так насамрэч?
* * *
Нас па адным выклікаюць на знаёмства да камандзіра ўзвода. Надыходзіць і мая чарга. Некалькі дзяжурных пытанняў пра адрас, адукацыю і сям’ю — усе гэтыя даныя афіцэр запісвае сабе ў нататнік. Нарэшце ён заўважае:
— Гэта ты па-беларуску размаўляеш?
— Ну так. Але, калі трэба, магу і па-руску.
— А навошта па-расейску? У нас у краіне дзве мовы — беларуская і расейская, — здзівіўся ўзводнік не менш, чым я яго «па-расейску».
Ужо пазней я даведаўся, што наш узводны не кадравы афіцэр. Гэты ж самы чалавек на наступны дзень у нас спытаўся, ці чытаў хто з нас «О дзіўны новы свет».
На першым зборы афіцэры часта цікавяцца мной, але не дзеля ціску. Камандзір роты, прыкладам, пытаецца, ці не цкуе мяне хто за мову, і просіць пра такія выпадкі паведамляць яму. Нампаліты просяць напісаць беларускамоўныя тэксты для выступаў ці вершы. Адзін з афіцэраў часам і сам размаўляе са мной па-беларуску. З гэтым лейтэнантам, нядаўнім выпускніком Вайсковай акадэміі, абмяркоўваем і гісторыю. Багата ён даведаўся ад звольненага пасля 2020 годзе выкладчыка, якога згадваў добрым словам. Інтэлектуальнай размовай аднойчы скончыліся і начныя заняткі на палігоне: адзін маёр нечакана па-беларуску пацікавіўся маім стаўленнем да тарашкевіцы.
Але ў медаля ёсць і іншы бок — контрвыведка. Праз супрацоўнікаў гэтага падраздзялення праходзіць кожны з пратэставым бэкграўндам. Сабралі з дзясятак «варожых элементаў» і павялі ў кабінет «контрыка». У нас з ім выходзіць асабліва доўгая размова.
— Чаго так доўга? Пра што там можна размаўляць?! — пытаецца ў мяне лейтэнант, які прывёў нас і сам не дужа цешыўся з такой місіі.
— Ды я нічога такога і не казаў… — пачынаю па-беларуску.
— Ой, ### (распусная жанчына скарочана — рус.), маўчы, — махнуў рукой афіцэр.
Але нават чэкісты не патрабуюць адрачыся мовы. Да яе ў войску ўсяго толькі ставяцца з інтарэсам. А некаторыя і са спачуваннем. Выкладчык, афіцэр запасу, калі я сціпла заўважыў, што на занятках магу адказваць па-руску, падтрымаў мяне, як і той самы камандзір узвода:
— Калі ты хочаш размаўляць па-беларуску, няма праблем. Навошта па-руску? — пытаецца ён.
Вайсковы пенсіянер не баіцца агучваць свае думкі. Гэтаму чалавеку было сорамна за паводзіны калег-ветэранаў, калі яны на праўладным шэсці напаткалі калону пенсіянераў-пратэстоўцаў.
— З таго боку таксама ж людзі, такія ж беларусы. Дык навошта вы падзяляеце народ? — пытаецца ён у сваіх калег. — І салдаты-пратэстоўцы таксама прагнуць лепшага для сваёй краіны.
Ледзьве не кожны дзень чую пытанне: «А чаму ты размаўляеш па-беларуску?» Адказваць адно і тое ж неўзабаве надакучвае. Як і чуць просьбу: «А скажы нешта па-беларуску». А яшчэ раздражняе мянушка «беларус». Так звычайна называюць жаўнеры, з якімі не дужа раззнаёміліся. Але ёсць адзін хлопец, які так і не пазбаўляецца гэтай звычкі. Аднойчы кідаю ў адказ: «А ты хіба рускі?»
Каліноўцаў ён нечакана абараняе
Адзін прапаршчык празваў мяне бээнэфаўцам, а не навамодным бэчэбэшнікам. І нават ад яго, максімальна прарасейскага чалавека, няма ніякай дыскрымінацыі — адно інтарэс і нават нейкае спачуванне: «Што, бээнэфавец, цяжка быць не такім, як усе?» Альбо: «Ну што, будучы навабранец Палка Каліноўскага?» Каліноўцаў ён нечакана абараняе.
— Хто б што ні казаў, што яны знаходзяцца ў тыле, а не на фронце, але яны хаця б там. А вы тут.
Другі збор у рэзерве ў мяне таксама быў беларускамоўным, а вось на трэцім ужо перайшоў на рускую. Баязлівасць і дыскрымінацыя? Не. Рэагавалі на мову па-рознаму: задавалі пытанні пра палітыку, казалі пра нянавісць да бэчэбэшнікаў, але ніводнага разу не загадалі адрачыся мовы ці абмежавалі ў правах за яе.
Але ёсць у войску іншая разыначка: пастаянна адгукацца на «беларус», тлумачыць, чаму ты размаўляеш не па-руску — і так дзень пры дні. І ты ў цэнтры ўвагі ўсяго толькі за мову. У цывільным жыцці інакш: асяродак аднадумцаў ці сяброў, калі не і не падтрымлівае твой выбар, ужо прызвычаіўся да яго і не задае дурных пытанняў. А іншыя людзі асабліва і не звяртаюць увагі. У войску ж даводзіцца кожны дзень адчуваць «моўны» інтарэс да сябе — і ён раздражняе.
Маё сумленне так і не задушыла сораму за слабіну на трэцім зборы. Але выклікала яго не баязлівасць. Ці можаце ўявіць ва ўкраінскім войску пытанне: «А чаму ты размаўляеш па-ўкраінску?» ці ў чэшскім «А чаму ты размаўляеш па-чэшску». Чаму ж яно гучыць у нас? Абмяркоўваючы русіфікацыю і моўную дыскрымінацыю, мы часта залішне дэманізуем дзяржаву.
У паўсядзённасці нават лукашэнкаўскія чыноўнікі і сілавікі часта прыязна і з інтарэсам рэагуюць на мову. Больш беларускамоўных — менш пытання: «А чаму ты размаўляеш па-беларуску?»
Параўнайце гэтыя нататкі з тым, што расказаў пра сваю службу, беларускамоўны жаўнер 20 гадоў назад:
Курс маладога байца. Як найлепш прыстасавацца да вайсковага побыту?
Капіталісты з лычкамі. Мілыя падрабязнасці з непублічнага жыцця беларускага войска
«Мяркую, Макей бы ўхваліў». Аўтар помніка кіраўніку МЗС расказаў, якія сэнсы ўклаў у яго3
Каментары
А некаторыя дзеячы "новой оппозиции" за 4-5 гадоў не змаглі вывучыць беларускую і далей толькі на расейскай кажуць і пішуць, у тым ліку многія члены КР.